Uyumsuz hayal kurma

Uyumsuz (maladaptif) hayal kurma (İngilizce: Maladaptive Daydreaming), aşırı hayal kurma olarak da adlandırılan, bir kişinin çok fazla 'hayal kurma' deneyimlemesi ve bunun günlük yaşama müdahale etmesidir. Herhangi bir önemli tıbbi veya psikolojik kriter tarafından tanınmayan, aşırı fantezi ile ilişkili, dissosiyatif emilim bozukluğunun önerilen bir teşhisidir. Uyumsuz (maladaptif) hayal kurma, sıkıntıya neden olabilir, insan etkileşiminin yerini alabilir ve sosyal yaşam veya iş gibi normal işleyişi engelleyebilir.^[1][2] Uyumsuz hayal kurma yaygın olarak kabul edilen bir tanı değildir ve psikiyatri veya tıbbın herhangi bir büyük tanı kılavuzunda bulunmaz.^[3] Terim, 2002 yılında Hayfa Üniversitesi'nden Profesör Eli Somer tarafından icat edildi.^[2] Somer'in önerilen duruma ilişkin tanımı, “insan etkileşiminin yerini alan ve/veya akademik, kişilerarası veya mesleki işlevselliğe müdahale eden kapsamlı fantezi etkinliğidir.”^[2] Somer'in dışında sınırlı araştırma yapılmıştır.

Uzmanlar uyumsuz hayal kurmanın neden olduğunu bilmiyorlar. Olası açıklamalar arasında geçmiş travma, günlük zorlukları yönetmede zorluk ve DEHB (hiperaktivite bozukluğu) gibi başka bir duruma sahip olma sayılabilir. Uyumsuz hayal kurma için özel bir teşhis veya tedavi yoktur. CBT (Bilişsel Davranışçı Terapi) ve ERP (Kurumsal kaynak planlaması) gibi OKB (Obsesif kompulsif bozukluk) ve kaygı tedavileri yardımcı olabilir.^[4]

Uyumsuz hayal kurmaya sahip olan insanların %12'si 1-2 saat, %15'i 2-3 saat, %29'u 3-5 saat, %33'ü ise 5-7 saat hayal kurarken %11'i 7 veya daha uzun saatler boyunca hayal kurar. Ayrıca uyumsuz hayal kurmaya sahip olan insanların %75'i kadın iken %25'i erkektir.

Uyumsuz hayal kurma bozukluğuna sahip bir kişi olarak tanınabilecek birçok semptom vardır, ancak aynı zamanda, bu bozukluğu olan herkes bunların çoğuna sahip olmak zorunda değildir.

Genellikle, bu bozukluğu olan kişilerde hayaller, bir konuşmadan, görülen şeylerden, yüksek seslerden veya yaşanan olumsuz olayları hatırlatan fiziksel duyumlardan ifadeler olabilen "tetikleyicilerin" etkisi altında ortaya çıkar. Takıntılı hayallere sahip insanlar genellikle günlük aktivitelerini yapmakta ve hatta uyumakta zorlanırlar, bunun yerine hayal kurmaya devam etme dürtüsü hissederler. Çoğu zaman, rüyalar sırasında, bu bozukluğu olan insanlar fısıldar, konuşur, sadece dudaklarını hareket ettirir, böylece karakterlerinin konuşmalarını ve fantezilerdeki ifadelerini telaffuz eder, duyguları tasvir eder, tekrarlayan eylemler gerçekleştirir (örneğin, bir yandan diğer yana yürümek).^[5]

Uyumsuz hayal kurma bozukluğuna sahip olan bir kişi saatlerce hayal kurabilir. Fanteziler, en küçük ayrıntısına kadar çok iyi düşünülmüş, çoğu zaman tam teşekküllü bir roman veya filmle karşılaştırılabilir. Takıntılı hayallere sahip birçok insanın kafasında, her birinin kendi konusu, karakterleri, ortamı olan birden fazla fantezisi olabilir. Bu bozukluğu olan bir kişi, gerçek olmadığını bilseler bile, karakterlerine duygusal bir bağlılığa sahip olabilir. Bazen arsalar oldukça dramatik olur.^[6]

Uyumsuz hayal kurma, şu anda Amerika Birleşik Devletleri, Polonya, İsviçre, İsrail, Yunanistan ve İtalya dahil olmak üzere çeşitli ülkelerden bir araştırma konsorsiyumu (Uluslararası Uyumsuz Daydreaming Araştırmaları Konsorsiyumu veya ICMDR) tarafından incelenmektedir.^{[7][8][9][10]}

Bu küçük araştırma alanındaki işbirliklerini teşvik etmek için ilgili araştırmacılar Konsorsiyuma sürekli olarak eklenmektedir. ICMDR'nin web sitesinde "yayınlar" bölümünde MD ile ilgili tüm bilimsel çalışmalara yer verilmektedir.^[11]

DSM-5 gibi psikiyatri için herhangi bir resmi tanı kılavuzunda henüz tanınmadığından, hastalarda uyumsuz hayal kurmayı teşhis etmenin resmi bir yolu yoktur. Bununla birlikte, önerilen ruhsal bozukluğun yaygınlığını ölçmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir.^[12]

2015 yılında, bireylerin hayal kurmalarındaki anormallikleri belirlemek için Uyumsuz Hayal Kurma Ölçeği veya MDS-16 olarak bilinen 14 maddelik bir öz bildirim ölçümü tasarlandı. Bu aracı tasarlamanın amacı, hastalarda önerilen durumun varlığının güvenilir ve geçerli bir ölçümünü sağlamak ve zihinsel bir bozukluk olarak uyumsuz hayal kurmanın potansiyel varlığına dikkat çekmekti.^[12]

Daha sonra, müziğin hayal kurmayı teşvik etmede kullanımını değerlendiren iki madde daha eklendi. MDS-16, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye, Birleşik Krallık, İtalya ve İsrail gibi birçok ülkede kullanılmıştır.^[13][14]

Uyumsuz hayal kurmanın, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, anksiyete bozukluğu, majör depresif bozukluk ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) gibi halihazırda var olan bir dizi zihinsel bozuklukla potansiyel olarak komorbiditeye sahip olduğu tespit edilmiştir.^[15] Bir vaka çalışmasında, duruma sahip olduğuna inanılan bir hastaya, tipik olarak OKB hastalarını tedavi etmek için kullanılan bir ilaç olan fluvoksamin uygulandı. Hasta, hayal kurma bölümlerinin sıklığını daha iyi kontrol edebildiğini keşfetti.^[16]

Sıklıkla, saplantılı hayaller, anormal sosyal davranışa sahip zihinsel bir bozukluk ve neyin gerçek olduğunu anlayamama olarak tanımlanan şizofreni olarak yanlış teşhis edilir. Şizofreni bir psikozdur,^[17][18][19] MDS, psikozun ölçüsü ile zayıf bir şekilde ilişkili olduğundan, saplantılı hayal kurma durumu böyle değildir.^[20] En önemli fark, saplantılı hayallere sahip kişilerin karakterlerinin kurgu olduğunun farkında olmaları, şizofreni hastalarının ise gerçek olanı ayırt etmekte zorlanmasıdır.^[21] Takıntılı gündüz düşleri olan kişiler işitsel ve görsel halüsinasyonlar yaşayabilirler, ancak bu halüsinasyonlar gerçeği anlamayı engelleyecek kadar şiddetli değildir.^[22] Şizofreni hastaları, onları gerçekliği anlamada daha büyük bir güç ve etki ile yaşarlar.^[23]

Takıntılı hayal kurma şu anda resmi bir teşhis olarak kabul edilmemektedir, ancak bunlardan muzdarip insanlar, bu anormal hayal kurma biçiminin performanslarını, ilişkilerini ve rahatlamalarını olumsuz yönde etkilediği konusunda hemfikir olacaktır. Takıntılı hayalleri olan insanlar, bu zamanda düşüncelere saplanıp kalırlarsa, onlar için neyin önemli olduğuna konsantre olmakta zorluk çekerler. Ayrıca dikkati kaydırmada zorluk; Bu bozukluğu olan bir kişi saatlerce oturup sadece düşünüp hayal kurabilir. Daha spesifik olarak, fantezilere odaklanarak, bir kişinin ihtiyaç duyduğu eyleme odaklanması zordur. Daydreams, istemsiz, son derece bağımlılık yapan ve tekrarlayan düşünceler olarak tanımlanır. Obsesyonları olan OKB'li bir kişi de benzer bir şey yaşar; konsantre olma sorunu DEHB belirtilerine benzer. Aradaki fark, DEHB'li kişilerin uzun ve düşünceli hayallere sahip olmamasıdır.

İki farklı insanda araya giren hayal kurma, farklı güçlü yönlere sahip farklı semptomlar gösterebilir, bu nedenle bu bozukluğun açık bir değerlendirmesini yapmak zordur. Belki de en yaygın semptom, gerçek dünyadaki önemli şeylerden uzaklaşıp kafanızda inşa ettiğiniz dünyaya doğru bir kaymadır. Sıradan hayallerle, bir kişi sakince düşüncelerinden günlük olaylara geçebilir. Öte yandan, takıntılı hayallerden muzdarip bir kişi genellikle takıntılı hale gelir ve bu onun normal şekilde çalışmasını engeller.

Uyumsuz hayal kurma, resmi olarak bir zihinsel bozukluk olarak tanınmamasına rağmen, 2020'den itibaren çok sayıda haber ve medya kuruluşunun dikkatini çekti.^[24][25][26]

• Çekingen kişilik bozukluğu
• Fantezi eğilimli kişilik
• Zihin dolaşan
• Erteleme

Absorpsiyonla ilişkili normal bir “ayrışma” biçimi olan hayal kurma, hemen hemen herkes tarafından deneyimlenen oldukça yaygın bir zihinsel aktivitedir.^[27] Bazı kişilerin o kadar canlı hayal kurma yeteneğine sahip oldukları ve hayal edilen ortamda bir varlık hissi yaşadıkları bildiriliyor.^[28] Bu deneyimin, onu deneyimleyenlerden bazılarının, bir bağımlılık olarak tanımlandığını tekrarlamak için bir zorlama geliştirdiği ölçüde, son derece ödüllendirici olduğu bildirilmektedir.^[29][30][31]

Somer, belirli konumlarla ilgili olabilecek uyumsuz hayaller için "uyaranlar" önerdi. Önerilen ana semptom, gündüz rüyasının karakterleri, olayları ve ayarları gibi "hikaye benzeri özelliklere" sahip son derece canlı fantezilerdir.^[32]

Somer, uyumsuz hayal kurmanın bir psikoz biçimi olmadığını savundu; Uyumsuz hayalperestler fantezilerinin gerçek olmadığını söyleyebileceklerinden, psikotik bozukluğu olanlar halüsinasyonları veya sanrıları gerçeklikten ayırt etmekte zorlanırlar.^[32]

Uyumsuz hayal kurma, tanınan bir psikiyatrik bozukluk olmasa da, Somer'in önerilen bozukluğu 2002'de ilk kez bildirmesinden bu yana çevrimiçi destek grupları ortaya çıktı.^[33][34] Destek gruplarından biri, insanların kendi deneyimleri, bir sohbet kanalı ve forumlar hakkında gönderiler içeren çevrimiçi blog sitesi Wild Minds'da.^[35]