Tibet mitolojisi

Tibet mitolojisi, Tibet halkı tarafından aktarılan geleneksel ve dini hikâyelere atıfta bulunur. Tibet mitolojisi, esas olarak Tibet kültüründen kaynaklanan ulusal mitolojinin yanı sıra hem Tibet Budizmi hem de Bön Dininden gelen dini mitolojiden oluşur. Bu efsaneler genellikle sözlü olarak, ritüellerle veya heykeller veya mağara resimleri gibi geleneksel sanatlarla aktarılır. Ayrıca, tanrılardan ruhlara ve canavarlara kadar çeşitli farklı yaratıklar da Tibet mitolojisinde önemli bir rol oynamaktadır ve bu mitlerin bazıları ana akım Batı medyasına girmiştir, en dikkat çekici olanı ise İngilizce Abominable Snowman olarak bilinen Yeti'dir.^[1]

Ulusal Tibet mitolojisi, ülkenin tarihinden kaynaklanmaktadır ve genellikle ya ağızdan ağza ya da mağara resimleri gibi çeşitli sanat biçimleriyle aktarılır. Bu resimle genellikle Gökyüzünün Beş Pençeli Büyük Kartalı gibi kutsal mitolojik yaratıkların resimlerini içerir. Mağara resimleri, mağara resminin keşfedildiği dönemde Tibet halkının nasıl yaşadığı hakkında fikir verir. Ayrıca dinlerine ve tanrılara verdikleri değer hakkında çeşitli bilgiler alamak için de kullanıldı.^[2]

Bu konudaki en bilinen ve tanınan ulusal efsanelerden biri olan Tibet yaratılış efsanesi, Tibet halkının maymun atalardan geldiğine inanılan Pha Trelgen Changchup Sempa'dır . Bu efsanenin birçok versiyonu sunulsa da, yaygın olarak kabul edilen versiyonu, maymun atası Pha Trelgen Changchup Sempa'nın Tibet'e dünya suyla kaplıyken geldiği ve sonunda bebek maymunlar olan çocukları olduğu şeklindedir. Bu çocuklar zamanla alet kullanmayı, ekinleri nasıl hasat edeceklerini ve kendi kendilerine yeten ve bir medeniyet yaratmayı öğrendiler, Tibet halkının bu medeniyetin torunları olduğu söyleniyor.

Pek çok geleneksel Tibet efsanesi, eşsiz manzarasının bir platonun üzerinde ve birçok dağın arasında yer almasına dayanır. Bu önemli efsanelerden bazıları, Tibet'in zirvelerinde kar ve efsanevi beyaz aslanlar arasında yaşadığı söylenen kıllı vahşi adam gruplarının hikâyesini anlatan 'Tibet Bozkırlarının Vahşi Adamları'nı içerir. Bazıları tarafından kıllı çıplak vahşiler oldukları söylendi ve Moğollar onları vahşi adam veya bamburshe olarak adlandırdı. Diğerleri, bu sözde vahşi adamların ayak izlerinin aslında ayılardan geldiğini söyledi. Immured anchorite, karanlık, taş duvarlı bir alan içinde hapsedilmiş, yalnızca bir kişiye yetecek kadar sığan ve geçebilecekleri tek bir delikle tüm yaşamları boyunca o küçük alanda meditasyon yapan keşişlerle ilgili başka bir efsanedir. Bu keşişler, karanlıkta yaşamaya yemin ederler ve bu taş duvarlar sadece tüm hayatlarını geçirdikleri yer değil, aynı zamanda mezarlarıdır. Tibet'teki kültür ve çevreye dayanan birçok ulusal Tibet mitine rağmen, Tibet farklı ülkelere yayılan sınırları paylaştığı için diğer kültürlerden gelen mitolojiye benzerlikler paylaşan birçok efsane vardır. Bu, Kral Gesar Destanı'nı, cesur ve korkusuz bir efendinin, efsanevi GLing krallığından Gesar'ın ve başardığı çeşitli kahramanlık işlerinin hikâyesini izleyen bir balad içerir.

Tibet mitolojisinde mevcut olan dini mitoloji çoğunlukla Vajrayana Budizmi ve Bön Dinindendir . İkisi ayrı dinler olsa da, genellikle Tibet mitolojisi içinde harmanlanmıştır. Budizm, başlangıçta Hindistan'dan Tibet'e yayıldı ve birçok efsane, Budizm'in belası olan Budist yaşam ve ölüm döngüsü olan Samsara'yı içeren sanat eserleriyle aktarıldı. Bon dini ise Budizm ile pek çok ortak inanca sahip olan ve Budizm ülkeye gelmeden önce ortaya çıkan birçok mitleri olan bir Tibet dinidir.^[3] Bon dini öncelikle insan ve göksel alemler arasında barış yapmayı içerir ve Tibet folkloruyla yakından bağlantılıdır. Rainbow beden gerçekleşme seviyesi gibi dinî kavramlar da bu kategoride mevcuttur.

Bu efsanelerde reenkarnasyon fikirleri, hayaletler ve ruhlar da sık sık ortaya çıkmaktadır, çünkü yeniden doğuş döngüsü ruhları geçici bir form olarak gerektiren, bazı ruhların hayalet haline geldiği ve bu döngü bozulursa veya tamamlanamazsa dünyayı dolaştığı bir kavramdır. Örneğin, Tibet'te Budizm'de ölüm ve ölümden sonraki yaşamla ilgili bir dizi popüler anlatı vardır, 'Keşişin Giysilerindeki Hayalet' olarak bilinen bu anlatılardan biri, hayaletleri hayatlarına devam edemeyen insanların kalan ruhları olarak tasvir etmektedir. ve devam etmek için samsarayı anlamak kadar kişinin yaşamı üzerine düşünmek de gereklidir. Bu iki niteliğin kökeni Budizmdir.^[4] Budist sanatı genellikle mitleri kaydetmek ve sergilemek için kullanılır ve genellikle eser için anlam yaratmak için izleyicinin aktif katılımını gerektiren bir sanattır, bu aynı zamanda sadece bir hikâye anlatmaya çalışmadığı, aynı zamanda bir zihniyet ve yolu tasvir ettiği anlamına gelir. Budizm'deki bu fikir, Tibet mitolojisinde uzun süredir mevcuttur ve tarih boyunca Budist heykellerinde sıklıkla görülür.^[5] Bon dini ve Budizm, mitlerin çoğunun kaynaklandığı ana dinler olsa da, Tibet Güney-Batı Çin'de yer almaktadır ve Burma, Hindistan, Nepal ve Butan ile sınır komşusudur. Bu kültür dinleri içinde paylaşılan birçok efsane de vardır. Örneğin Hindistan'dan Hindu iblisi Jvarasura'da ateş tanrısı Tibet mitolojisinde de mevcuttur.

Tibet mitolojisinde çeşitli farklı tanrılar mevcuttur ve Tibet mitolojisinde daha iyi bilinen tanrıların bazıları ya Tibet'in ulusal mitolojisinden ya da Budizm'dendir ve bu nedenle birçok kültürde mevcuttur ve paylaşılmaktadır.

Dağ tanrıları, Tibet Orta Çin ovasının batısında yer aldığı ve birçok dağla kaplı olduğu için dünyanın en yüksek dağlarından bazılarına ev sahipliği yaptığı için en önemli yaratıklardan biridir. Bu, dağ tanrılarının ortaya çıkmasıyla ilgili birçok efsaneye yol açtı. Her dağın onu koruyan bir tanrısı olduğuna ve bu tanrıların insanlara iyilik yapanlardan ve kötülük yapan tanrılardan farklı olduğuna inanılıyordu. Dört büyük Kutsal Dağ vardır ve bu Kutsal dağların her birinin bir tanrısı ve diğer beş ünlü Dağ Tanrısı birlikte Dokuz Yaratıcı-Tanrı olarak adlandırılmıştır, Tibet'in farklı bölgeleri farklı tanrılara tapınır. Bu Dağ Tanrıları tamamen iyi değil, iyi ve kötü olarak ayrılmıştır. Eski dağların molozlarından yükselen tanrılar, ortaya çıkmaları için zorluklarla ve zorluklarla yüzleşmek zorunda kaldıkları için iyi ve yararlıydılar, diğerleri ise baştan beridir her şeye sahip oldukları için bencil ve kötüdür.^[6]

Genellikle Avalokiteśvara veya Guanyin olarak bilinen bu Bodhisattva, Tibet kültüründeki kültüre bağlı olarak ya erkek ya da kadın olarak tasvir edilir Chenrezig, erkek Bodhisatta olarak kabul edilir. Chenrezig'in tüm Budaların şefkatini kişileştirdiği söylenir, Tibet mitolojisindeki bu Bodhisattva'nın tek bir gözyaşı ile başarının dişi bodhisattvası Tara'yı (Budizm) yarattığı söylenir. Bu gözyaşı düşmüştü ve yere düştüğünde Tãrã'nın bir nilüferden çıktığı bir göl yarattı.

Vajrapani'nin Tibet mitolojisinde pek çok formu vardır, bunlardan başlıcaları Dharmapala veya Vajrapani-Acharya'dır, tanrı tek bir kafaya ve üçüncü bir göze sahip olacak şekilde insan biçiminde tasvir edilmiştir ve yılanlardan yapılmış bir kolye takmaktadır. Nilambara-Vajrapani, dört ya da altı eli olan ve kafataslı bir baş ve üçüncü bir gözü kafataslı olarak tasvir edilmiştir. Mahachakra-Vajrapani, Vajrapani'nin başka bir formudur, ancak önceki formlardan farklı olarak bu formun üç başı, altı kolu ve iki bacağı ve üçüncü bir gözü vardır ve sol elinde bir kafatası kupası tutmaktadır. Pek çok Budist heykelinin yanı sıra bu tanrıyı tasvir eden sanat eserleri Nepal, Japonya, Hindistan ve Kamboçya dahil birçok ülkede bulunur.

Manjushri olarak da bilinen Jampelyang, bilgeliğin ve içgörünün Bodhisattva'sıdır ve Tibet mitolojisinde de Tantra'nın gelenekleri olan Vajrayana Budizmi ile bağlantıları olduğu söylenir. Cehaleti kesmek için sağ elinde alevler içinde bir kılıç tuttuğu ve sol elinde tamamen çiçek açmış bilgeliğin sembolü olarak bir nilüfer taşıdığı tasvir edilmiştir. Jampelyang genellikle birçok Budist sanat eserinde yer alır ve genellikle Chenrezig ve Vajrapani ile birlikte aile koruyucu tanrıları olarak tasvir edilir.

Tibet mitolojisinde kar aslanı gibi hayvanlara benzeyen yaratıklardan ruhlara kadar farklı efsanevi yaratıklar sıklıkla yer alır. Bu yaratıklar hem dini mitolojide hem de ulusal mitolojide mevcuttur ve genellikle Tibet ortamının bir sonucudur veya dinin yayılmasının bir sonucu olarak birçok ülke arasında paylaşılır.

Yeti, dünyanın en tanınmış efsanevi yaratıklarından biridir, Tibet mitolojisinde Çin ve Rus mitlerinin yanı sıra Yeti mitinin bir versiyonu da vardır.^[7] Büyük yaratığın bir maymuna benzediği söylendi ve son yıllarda bu efsane, Abominable (2019 filmi) veya Smallfoot (2018 filmi) gibi çocuk filmleri gibi farklı biçimlere uyarlandı. Tibet çevresindeki karlı dağlarda turuncu kürk tutamları ve karda görülen büyük ayak sesleriyle görüldüğü söyleniyordu. Batı medyasındaki Yeti haberleri, karda bu büyük ayak izlerinin fotoğraflarının çekildiği 1950'lerde zirveye ulaştı.^[8]

Kar Aslanı, göksel bir hayvan ve Tibet'in amblemidir, görünümü Tibet'in çoğunu oluşturan karlı dağ sıralarının simgesidir. En yüksek dağlarda yaşadığı düşünülür ve kar aslanı genellikle başka hikâyelerde de görünür, bu hikâyeler kar aslanını genellikle hayvanların kralı olarak kabul eder. Kar aslanı madeni paralarda, banknotlarda, posta pullarında ve hatta Tibet ulusal bayrağında bile bulunuyordu. Senggeh Garcham veya kar aslanı dansı Tibet'in bazı bölgelerinde hala uygulanmaktadır ve rahipler tarafından gerçekleştirilen geleneksel bir Budist dansıdır. Kar aslanı, Tibet'te çok popüler olmasına rağmen, Budizm'de de mevcuttur ve bu nedenle kar aslanı heykelleri ve sanatı, Çin, Japonya, Hindistan ve farklı Himalaya bölgelerinin bazı kısımlarındaki tapınaklarda da görülebilir.^[9]

Rüzgar Atı, Tibet'teki Tibet Budizminden kaynaklanıyor. Rüzgârın gücünü kullanarak insanların dilek ve dualarını Tanrılara taşıyabilen güçlü yaratıklar oldukları düşünülüyordu. Bu efsanevi yaratıklar, genellikle dua bayraklarında bir şans sembolü olarak bulunur ve dünyanın yönlerini değiştirebileceklerine inanılır. Tibet dua bayrakları Bon dininden gelir ve bölgeleri kutsamak için genellikle Tibet'teki dağlara ve daha büyük Himalaya bölgesinde asılır. Bayraklar kumaştan yapılmıştır ve genellikle parlak renklidir ve ip ile birlikte asılmıştır. Rüzgar atı için bu bayrakların yaşamdaki pozitifleri artırdığı söylenir ve bu nedenle genellikle ağaç tepeleri gibi kutsanmış alanların daha yüksek bölgelerinde asılır.^[10]

Diğer yaygın Tibet mitleri arasında Tibet hayaletleri bulunur, bu genellikle Budizm'den kaynaklanır ve bu nedenle Hint hayalet mitolojisiyle birçok benzerlik vardır. Bunlar arasında yüksek rütbeli keşişlerin isteklerinin bir tezahürü olan tulpa'nın açgözlülüğünün ve yerine getirilmemesinin sembolü olan aç hayaletler de var. Bu hayaletler, yeni yılı almak için tüm negatif enerjiden, ruhlardan veya kötü şanstan kurtulmak için yıl sonuna doğru düzenlenen yıllık bir dini törenle Tibet kültürüne derinden bağlıdır.

• Türk ve Moğol halklarının mitolojisi: Tibetische Mythologie
• Almanca daha fazla bilgi için: https://de.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Tibetische%20Mythologie