Telemark
| Telemark | |
|---|---|
Telemark fylke | |
 Arma | |
Slogan: Minyatür Norveç | |
 Telemark'ın Norveç'teki konumu | |
| Ülke |  Norveç |
| Bölge |  Østlandet |
| İdari merkezi | Skien[1] |
| Eyalet | 1918 |
| Alt idari birimler | |
| İdare | |
| • Vali | Kari Nordheim-Larsen (2006-günümüz)[2] (Norwegian Labour Party) |
| • Belediye başkanı | Terje Riis-Johansen (2011-2015)[3] (Senterpartiet (Merkez Parti)[4]) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 15.315 km² |
| • Kara | 13,854 km² (5.349 mil²) |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 169.516 |
| • Yoğunluk | 12/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
Resmî site http://www.telemark.no/ | |
 Vestsida, Porsgrunn, Norveç. |
 Telemark Kanalı üstündeki Fjågesund köprüsü |
 "Augustin" binası, Skien, Telemark |
 Skien Brekke malikanesi müzesi, Telemark, Norveç. |
 Mejulen Feneri-Telemark, Norveç |
 Telemark jeolojik haritası |
Telemark (Norveççe:Telemark fylke) Norveç'in güneybatı kıyısında yer alan on sekiz belediye ihtiva eden eyalettir. 1919 yılına kadar Bratsberg amt. olarak adlandırılan bölge, güneydoğusunda Vestfold, kuzeydoğusunda Buskerud, kuzeybatısında Hordaland ile Rogaland, güneyinde Aust-Agder ile komşudur.
Telemark dört bölgeye ayrılmıştır: “Grenland” (güneydoğu), “Doğu Telemark” (kuzeydoğu), “Orta Telemark” (ilk ikisinin arasında) ve “Batı Telemark” (batı). Güneydoğusunda yer alan Skien eyaletin idari merkezidir.
Telemark'ın arması 18.12.1970 tarihinde oluşturulmuştur. Değerli bölgeyi sembolize eden altın sarı formun üzerindeki siyah balta savaşçılıklarını ve korunmuş olduğunu, şerit ise Telemark Kanalı'nı sembolize etmektedir.[6]
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kelimenin kökeni İskandinav Þelamǫrk adı biçemine dayanmaktadır. İlk öğe Germen kabilesi adı olan þelirin çoğuludur. Son öğe “mǫrk” ise 'arazi, sınır' anlamına gelmektedir. (Ayrıca bkz. Hedmark ve Finnmark) 1919 yılına kadar “Bratsberg amt”, Bratsberg Valiliği olarak adlandırılmaktaydı. Berg (dağ) ve brats(çiftlik) İskandinav dili kelimelerden oluşan bu ad sarp dağdaki çiftlik anlamına gelmektedir. Eyalet, Sondre Norheim tarafından icat edilmiş bir stil olan “Telemark kayak”a ve karakteristik “Telemark iniş” stillerine isim anası olmuştur.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Norveç'in güneybatısında yer alan Telemark birçok tepe ve vadiler de dahil olmak üzere, engebeli ve heterojen bir manzaraya sahiptir. En önemli yükseltileri 1400 ile 2000 metre arasındaki “Mælefjell”, “Gaustatoppen”, “Roan”, “Skorve (Gøysen)”, “Brokefjellet” ve “Roholtfjellet” dağlarıdır.[7] Kıyı şeridi Langesundsfjorden'den Gjernestangen'e kadar uzanır. 1900'lerde Telemark nehir trafiği için önemli bir nokta olmuştur. Skien'dan geçen su yolu 1861 yılında Notodden'e yönlendirilmiş ve 1892 yılında Tokke vadisi oluşmuştur. 1892 yılında Telemark kanalı tamamlanmıştır ve Avrupa'nın "sekizinci harikası" olarak adlandırmaktadır. Bu kanal üzerinden teknelerle komşu köylere ulaşım ve ticaret için taşımacılık yapılmıştır. Günümüzde bu nehirler ve kanallar hala var olup, sadece yaz aylarında turist trafiği için kullanılmaktadır.[8]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Kıyı şeridinin ve ortasından geçen nehrin etkisiyle kış ayları oldukça soğuk geçen Telemark'ın Eylül-Ocak ortalama sıcaklıkları -2;-8 °C aralığındadır. Gaustatoppen'de -12 °C'dir. En düşük ölçülen sıcaklıklar kıyıda –25 °C ve iç kesimde –35 °C'dir. Her 100 metrede yaklaşık 0,7 derece değişim gözlenen Temmuz ayında ortalama sıcaklık, ovalar ve vadilerde 16-17 °C'dir. Ölçülen en yüksek sıcaklık sahilde 33 °C, iç bölgelerde 30 °C civarındadır. Yıllık yağış miktarı iç kesimlerde 800–1200 mm iken alt bölgelerde biraz daha az, dağlarda bazen çok daha fazladır. Sonbahar ve yaz ayları yağışlı geçmektedir.
Altyapı ve ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Grenland bölgesi içinden geçen E18 güney kısmının, E134 ise iç kısımlarının ulaşımında temel kara yollarıdır. Toplam 4103 km halka açık yolları vardır. Telemark'ın ilk demiryolu hattı olan Larvik-Eidanger-Skien 1882 yılında açılmıştır. Skien'daki Geiteryggen Havaalanı[9]'ndan Bergen ve Stockholm'e uçuşlar yapılmaktadır. Ayrıca Fyresdal ve Notodden havaalanları bulunmaktadır.[10]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Telemark Norveç'in önde gelen sanayi ve üretim eyaletlerinden birisidir. Toplamda, yaklaşık beş yüz sanayi işletmesi dahilinde orman, metal ve doğal ürünler üretim sanayileri mevcuttur. Eyalette dahilindeki hidroelektrik santralinden ülkenin elektrik üretiminin % 12'si karşılanmaktadır. Ülkenin en hızlı büyüyen bilişim sektörüne sahip olan bölgede tarım küçük birimler ile sınırlıdır. Tarım (tahıl, meyve, sebze) ve sığır, koyun yetiştiriciliği yapılan dağ köyleri vardır. Telemark verimli orman alanı ve % 8'lik büyüme oranı ile önemli bir ormanlık bölgedir. Telemark'ın en eski turizm alanı 1783 yılında turistler tarafından "keşfedilmiş" “Rjukan şelalesi” ile 1892 yılında tamamlanan “Bandak-Norsjø kanalı” dır.[11]
Belediyeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sıra | Ad![12] Nüfus | Alan km² | |
|---|---|---|---|
| 1 |  Skien
|
52.459 | 722 |
| 2 |  Porsgrunn
|
35.193 | 161 |
| 3 |  Bamble
|
14.104 | 282 |
| 4 |  Notodden
|
12.446 | 856 |
| 5 |  Kragerø
|
10.683 | 289 |
| 6 |  Nome
|
6.588 | 389 |
| 7 |  Tinn
|
5.993 | 1.858 |
| 8 |  Bø
|
5.773 | 260 |
| 9 |  Sauherad
|
4.312 | 292 |
| 10 |  Drangedal
|
4.123 | 998 |
| 11 |  Vinje
|
3.707 | 2.740 |
| 12 |  Seljord
|
2.960 | 672 |
| 13 |  Kviteseid
|
2.489 | 626 |
| 14 |  Siljan
|
2.423 | 203 |
| 15 |  Tokke
|
2.291 | 907 |
| 16 |  Hjartdal
|
1.610 | 741 |
| 17 |  Nissedal
|
1.427 | 789 |
| 18 |  Fyresdal
|
1.330 | 1.110 |
| Toplam |  Telemark
|
169.516 | 13.173 |
Telemark doğumlu önemli kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Myllarguten (1801-1872) Sauherad doğumlu efsanevi kemancı
- Aasmund Olavsson Vinje (1818-1870) yazar Vinje doğumlu
- Sondre Norheim (1825-1897) Morgedal doğumlu
- Ağustos Cappelen (1827-1852) Skien doğumlu milli romantik ressam
- Henrik Ibsen (1828-1906) yazar, Skien doğumlu
- Thorbjorn N. Mohn (1844-1899) Amerikan Lutheran kilise lideri ve 'St. Olaf College' ilk başkanı
- Brynild Anundsen (1844-1913), kurucusu Decorah Posten
- Marcus Olaus Böckmann (1849-1942) - Norveç-Amerikan Lüteriyen ilahiyatçı
- Herbjørn Gausta (1854-1924) Amerikalı sanatçı., Vestfjørddalen'de doğdu
- Theodor Kittelsen (1857-1914) sanatçı, Kragerø doğumlu
- Vidkun Quisling (1887-1945) politikacı, Fyresdal doğumlu
- Aslaug Vaa (1889-1965) yazar, Rauland doğumlu
- Tarjei Vesaas (1897-1970) yazar, Vinje doğumlu
- Anne Grimdalen Skafså, (1899-1961) heykeltıraş, Tokke doğumlu
- Eivind Groven (1901-1977) Lårdal, Tokke doğumlu besteci
- Dyre Vaa (1903-1980) heykeltıraş, Vinje
- Klaus Egge (1906-1979) Gransherad, Notodden doğumlu besteci
- Gunnar Sønsteby, (1918 -) Tinn doğumlu savaş kahramanı Rjukan
- Hans Herbjørnsrud - (1938) Heddal, Notodden doğumlu yazar
- Tor Åge Bringsværd - (1939) Skien doğumlu yazar
- Kåre Nordstoga - (1954) Notodden doğumlu müzisyen
- Gisle Kverndokk (1967 -),Skien doğumlu besteci
- Tek Nordstoga (1972 -) müzisyen Vinje doğumlu
- Frode Johnsen (1974 -) Skien doğumlu futbolcu
- Terje Haakonsen - (1974) Vinje doğumlu snowbordcu
- Ihsahn (Vegard Sverre Tveitan) (1975 -) doğumlu black-ekstrem metal müzisyeni
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Nüfusun en yoğun olduğu yerler Skien, Porsgrunn, Notodden, Rjukan ve Kragerø'dur. Diğer önemli yoğun popülasyon merkezleri Bø, Fyresdal ve Vinje'dir. Nüfus genelde liman kentlerde yoğunlaşmıştır.
| Tarihsel popülasyonları | |||
|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | %± | |
| 1951 | 136.519 | — | |
| 1961 | 149.943 | %10 |
|
| 1971 | 156.778 | %5 |
|
| 1981 | 162.050 | %3 |
|
| 1991 | 162.869 | %1 |
|
| 2001 | 165.595 | %2 |
|
| 2011 | 169.185 | %2 |
|
| 2021? | 180.966 | %7 |
|
| 2031? | 191.552 | %6 |
|
| Kaynak: [14] Norveç İstatistikleri.[13] | |||
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmî site
- Telemark Valiliği
- www.telemark-fk.no14 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Telemark haberleri18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Telemark turizm17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ [1] 16 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Fylke Telemark: Infos / Fakten-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [2] 21 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Fylkesmenn i Telemark fylke (Bratsberg amt)-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [3] 12 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hilde Lysengen Havro:Terje Riis-Johansen blir ny fylkesordførar i Telemark14.09.2011-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [4] 27 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Senterpartiet-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [5] 9 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Fylke Telemark: Die Kommunen / kommuner ( alphabetisch )-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [6]Fylkesvåpenet-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)Daha fazla bilgi için bkn. 4 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ [7] 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.The Major Mountains of Telemark-Erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [8] 3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Telemark Canal-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [9] 12 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Geitryggen, Skien (Telemark)
- ^ [10] 3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Velkommen til Telemark buradan bkz. 11 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [11] 12 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Telemark er det godt å bo!-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [12] 5 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Fylke-Karte-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [13] 23 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.-Norveç İstatistikleri
- [15][ölü/kırık bağlantı]“Telemark Profil Hand Book”(Norveççe)
- [16]Fakta om Telemark-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- [17]14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Petter Dannevig:"Telemark - iklim"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
- [18]14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Telemark - yönetim, okullar, vb"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
- [19]7 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Telemark"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
- [20]9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Telemark fylke, koord.
