Lahmîler
Banu Lahm اللخميون Lahmî Krallığı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| y.300-602 | |||||||
 Lahmî Krallığı'nın Haritası | |||||||
| Başkent | Hîre | ||||||
| Yaygın dil(ler) | |||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
Lahmî Krallığı (Arapça: اللخميون) ya da Benû Lehm (Arapça: بنو لخم), 300 ile 602 yılları arasında başkenti Hîre olan güney Irak'ta hüküm sürmüş Arap krallığı. Aralıklı ama genellikle Sasani İmparatorluğu'nun müttefiki ve kukla devletiydi ve Bizans-Sasani savaşlarına katılmıştır.[2] Lahmî Krallığı daha ziyade Arap edebiyatını çeşitli suretlerle etkilemiş olmasıyla tanınmaktadır.[3]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Lahmî Krallığı, ikinci yüzyılda Yemen'den göç etmiş Lahum kabilesi tarafından kurulmuş ve Banu Lahm tarafından yönetilmiş bu nedenle bu ismi almıştır. Hanedan kurucusu İmru'u'l-Kays'ın (6. yüzyıl şairi İmru'u'l-Kays ile karıştırılmamalıdır) babası 'Amr'ın, Batılı yazarlara göre Hristiyanlığa geçtiği iddia edilir.
İmru'u'l-Kays, birleşik ve bağımsız bir Arap krallığı rüyası görmüştür ve bu rüyayı takiben, Arap Yarımadası'nda birçok şehri aldı. Büyük bir ordu kurdu ve Krallığı Bahreyn kıyıları boyunca faaliyet gösteren gemi filolarından oluşan bir deniz gücü olarak geliştirdi. Buradan, taht kavgası nedeniyle bir iç savaşta olan İran kıyı kentlerini vurdu - hatta Sasani krallarının doğum yeri Fars Eyaleti'ni talan etti.
325 yılında, II. Şapur komutasında Persler Arap krallıklarına karşı bir sefer başlattılar. 60.000 savaşçıdan oluşan güçlü Pers ordusunun krallığına yaklaştığını anlayan İmru'u'l-Kays, Bizans İmparatorluğu'ndan yardım istedi. II. Constantius yardım sözü verdi ama ihtiyaç duyulduğunda bu yardımı sağlayamadı. Persliler Hîre'ye doğru ilerlediler ve bir dizi muzaffer muharebe ile Hîre'de ve çevresinde bulunan şehirleri aldılar. II. Şapur'un ordusu Lahmî ordusunu yenip Hîre'yi ele geçirdi. Aws ibn Qallam'ı tahta geçirip, çekildi.
Imru' al-Qais, onun altında birleşik Arap ulusu hayaliyle Bahreyn'e kaçtı ve oradan II. Constantius'un hiç gerçekleşmeyen yardım sözü arayışı ile Suriye'ye geçti, orada ölünceye kadar kaldı. Öldüğünde, Suriye çölünde al-Nimarah'a defnedildi.
Imru' al-Qais' mezar yazıtları son derece zor şekilde bitişik yazılmıştır. Son zamanlarda yazıta ilgi tekrar canlandı ve kesin sonuçları üzerinde tartışmalar ortaya çıktı. "Bütün Arapların Kralı" unvanını talep ettiği ve yazıda, Necran sınırına kadar, yarımadasının kuzeyinin ve merkezinin tamamında başarılı bir şekilde sefer yaptığı iddiası artık kesindir.
Ölümünden iki yıl sonra, 330 yılında, Aws ibn Qallam'ın öldürüldüğü ve İmru'u'l-Kays'ın oğlu Amr'ın yerine geçtiği bir isyan çıktı. Sonra, Lahmîlerin en büyük rakibi, Sasanilerin baş düşmanı Bizans İmparatorluğu'nun kukla devleti Gassaniler oldu. Lahmî Krallığı, Bizans'ın Doğu Ortodoks Kilisesi'ne karşı Sasaniler tarafından desteklenen Doğu Kilisesinin önemli bir merkezi oldu.
Lahmîler altıncı yüzyıl boyunca etkili kalmıştır. Bununla birlikte, 602 yılında, son Lahmî kralı, III. Nu'man Bin Münzir, sahte bir ihanet şüphesiyle Sasani imparatoru II. Hüsrev tarafından öldürüldü ve Lahmî krallığı ilhak edildi.
Günümüzde, Lahmî krallığının ilhakının, Sasani İmparatorluğu'nun düşüşünün ve Müslümanların İran'ı fethinin ardındaki temel etkenlerden biri olduğuna inanılırken, Sasaniler, Halid bin Velid tarafından Hîre Muharebesi'nde mağlup edilmiştir.[4] Bu noktada, şehir terk edildi ve malzemeleri, tükenmiş ikiz şehri Kufa'yı yeniden inşa etmek için kullanıldı.
Zükâr Muharebesi, Irak'ın güneyindeki Arapları 609 civarında Sasani ordusuna karşı çekti.
Arap tarihçi Abu Ubaidah'a (ö. 824) göre, II. Hüsrev, III. Nu'man Bin Münzir'e, kızını evlilik için vermeyi reddettiği için öfkelendi ve bu yüzden onu hapsetti. Ardından, Hüsrev, Nu'man ailesinin zırhını kurtarmak için birlikler gönderdi, ancak Hani ibn Mas'ud (Nu'man'ın arkadaşı) reddetti ve Sasani İmparatorluğu'nun Arap güçleri, Lahmî krallığının başkenti Hîre'nin yakınında gerçekleşen Zükâr Muharebesi'nde yok edildi. Hîre, şimdi Irak'ın Kufa kentinin hemen güneyinde bulunur.
Lahmîlerin Arap Edebiyatına Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Lahmî hanedanlığının entelektüel eğilimlerinin kadim Arap edebiyatının gelişimine katkı sağladığı düşünülmektedir. Özellikle onların eski Arap şiirinin gelişimi üzerinde bıraktığı etki son derece büyüktür. Hîre ekonomik bir cazibe merkezi olduğundan, zamanla Arap edebiyatını canlandıran bir merkez haline gelmiştir. Bu kentte, Arap edebiyatının ve Arap dilinin büyük bir gelişme gösterdiği düşünülmektedir. Şiir sanatını destekleyen Lahmî yöneticileri, hami vasfıyla çağdaşları olan pek çok Arap şairini himaye etmişlerdir. Lahmîler şairlere sağladıkları maddi olanaklarla şiirin gelişmesine olumlu katkılarda bulunmuşlardır.[3]
Lahmî Hükümdarları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Arap devletleri ve hanedanları |
|---|
 |
| # | Hükümdar | Hüküm süresi |
|---|---|---|
| 1 | 'Amr I ibn Adi | 268-295 |
| 2 | Imru' al-Qays I ibn 'Amr | 295-328 |
| 3 | 'Amr II ibn Imru' al-Qays | 328-363 |
| 4 | Aws ibn Qallam (Hanedansız) | 363-368 |
| 5 | Imru' al-Qays II ibn 'Amr | 368-390 |
| 6 | al-Nu'man I ibn Imru' al-Qays | 390-418 |
| 7 | al-Mundhir I ibn al-Nu'man | 418-462 |
| 8 | al-Aswad ibn al-Mundhir | 462-490 |
| 9 | al-Mundhir II ibn al-Mundhir | 490-497 |
| 10 | al-Nu'man II ibn al-Aswad | 497-503 |
| 11 | Abu Ya'fur ibn Alqama (Hanedansız, kuşkulu) | 503-505 |
| 12 | III. el-Münzir ibn el-Nûman | 503/5-554 |
| 13 | 'Amr III ibn al-Mundhir | 554-569 |
| 14 | Qabus ibn al-Mundhir | 569-573 |
| 15 | Suhrab (Pers valisi) | 573-574 |
| 16 | al-Mundhir IV ibn al-Mundhir | 574-580 |
| 17 | III. Nu'man Bin Münzir | 580-602 |
| 18 | İyâs bin Kabîsa (Beni Tay kabilesinden, Hanedansız) Nakhiragan (Pers valisi) ile |
602-617/618 |
| 19 | Azadbeh (Pers valisi) Müslümanların İran'ı fethi izlemiştir |
617/618-633 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Tafażżolī, A. "ARABIC LANGUAGE ii. Iranian loanwords - Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org (İngilizce). Encyclopedia Iranica. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
Some of the Arab poets of the Lakhmid court, including ʿAdī b. Zayd and Aʿšā, were well versed in Middle Persian and acquainted with Iranian culture.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2018.
- ^ a b Esat Ayyıldız, “Lahmîlerin Arap Edebiyatına Etkisi”, 2nd International Archeology, Art, History and Cultural Heritage Congress, ed. Kenan Beşaltı (Şanlıurfa: Iksad Yayınevi, 2022), 38-44.
- ^ Iraq After the Muslim Conquest By Michael G. Morony, pg. 233
- Genel
- Esat Ayyıldız, “Lahmîlerin Arap Edebiyatına Etkisi”, 2nd International Archeology, Art, History and Cultural Heritage Congress, ed. Kenan Beşaltı (Şanlıurfa: Iksad Yayınevi, 2022), 38-44.
- Bosworth, Clifford Edmund, (Ed.) (1999). The History of Al-Ṭabarī, Volume V: The Sāsānids, the Byzantines, the Lakhmids, and Yemen. State University of New York Press. ss. 370-371. ISBN 978-0-7914-4355-2. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2018.
- Martindale, John R.; Jones, A.H.M.; Morris, John (1992), Prosopography of the Later Roman Empire: Volume III, AD 527-641, Cambridge University Press, s. 258, ISBN 0-521-20160-8
- İbn-i Haldun'un Tarih Kitabı
- Ali İbnü'l-Esîr'in Tarih Kitabı
- İbn-i Hişam'ın Tarih Kitabı
- Rothstein, Gustav (1899), Die Dynastie der Lahmiden in al-Hira. Ein Versuch zur arabisch-persischen Geschichte zur Zeit der Sasaniden (Almanca), Berlin: Reuther & Reichard
- Britannica Encyclopedia 11 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bahrain government website "Arabic website"
- Article about al-Hira history "Arabic website"
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Al Sejel el Arslaneh (the book of the history of the Arslan dynasty)
