Lozi dili
siLozi ve Rozi olarak da bilinen Lozi, S Bölgesi'nin (S.30) Sotho-Tswana şubesi içindeki Nijer-Kongo dil ailesinin bir Bantu dilidir ve Lozi halkı tarafından
| Lozi | |
|---|---|
| siLozi / Rozi | |
| Ana dili olanlar | Zambiya, Zimbabwe, Namibya, Botswana, Güney Afrika |
| Konuşan sayısı | e18 725,000 |
| Dil ailesi | |
| Diyalektler | Latin (Lozi alfabesi) Zambiya Braille alfabesi Ditema tsa Dinoko |
| Tanınmış azınlık dili |  Namibya Zambiya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | loz |
| ISO 639-3 | loz |
| Glottolog | lozi1239[1] |
| Guthrie kodu | K.20 (K.21)[2] |
başta güneybatı Zambiya ve çevresinde konuşulur. Bu dil, Kuzey Sotho (Sesotho sa Leboa), Tswana (Setswana), Kgalagari (SheKgalagari) ve Sotho (Sesotho / Güney Sotho) ile yakından ilişkilidir. Bazen Rotse olarak yazılan Lozi ve lehçeleri Zambiya nüfusunun yaklaşık yüzde altısı tarafından konuşulmakta ve anlaşılmaktadır. Silozi, Birleşmiş Milletler tarafından tanımlandığı şekliyle endonym'dir (anadili tarafından kullanılan dilin adı). Lozi, exonym'dir .
Lozi dili iki dilin karışımından gelişmiştir: Luyana ve Kololo. Luyana halkı aslen 17. yüzyılın sonlarında veya 18. yüzyılın başlarında, Kongo Nehri havzasının Katanga bölgesindeki Luba Krallığı ve Lunda Krallığı'ndan güneye göç etti. Bu nedenle konuştukları dil, Luba ve Lunda ile yakından ilişkiliydi. Şu anda batı Zambiya'da bulunan yukarı Zambezi'nin taşkın yataklarına yerleştiler ve Barotseland adında bir krallık geliştirdiler ve ayrıca Barotse Floodplain veya Bulozi'ye de isimlerini verdiler.
Kololo, şu anda Güney Afrika'nın Özgür Devlet eyaleti olan yerde yaşayan bir Sotho halkıydı. Kololo, 1830'larda Shaka Zulu'nun Mfecane'sinden kaçmak zorunda kaldı. Kololo, Zulu ordularından kopyaladıkları taktikleri kullanarak Zambezi taşkın yataklarında Luyana'yı fethetti ve kurallarını ve dilini dayattı. Ancak, 1864'te yerli halk ayaklandı ve Kololo'yu devirdi. O zamana kadar Luyana dili büyük ölçüde unutulmuştu; yeni
melez dil Lozi veya Silozi olarak adlandırılır ve Sesotho'ya Zambiya'daki diğer tüm komşu dillerden daha yakındır.
Lozi ayrıca Zimbabve, Botsvana ve Namibya'da (Zambezi Bölgesi) konuşulmaktadır.
Fonoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Lozi'nin 5 sesli harfi vardır:
| Ön | Merkez | Arka | |
|---|---|---|---|
| Yüksek | i | u | |
| Merkez | e | o | |
| Düşük | a |
Lozi'de 20 ünsüz vardır:
| Dudaksıl | Dişyuvasıl | Damak / Artdişyuvasıl | Artdamaksıl | Gırtlaksıl | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Burun | m | n | ɲ | ŋ | ||
| Plosive | sessiz | p | t | c | k | |
| sesli | b | d | ɟ | ɡ | ||
| Sürtünmeli | sessiz | f | s | ʃ | h | |
| sesli | z | |||||
| Yaklaşık | l | j | w | |||
Ton, yüksek veya düşük olarak ayarlanır.[3]
Yazım
[değiştir | kaynağı değiştir]Lozi dili, misyonerler tarafından tanıtılan [4][5] Latin alfabesini kullanır. 1977'de Zambiya, dilin imlasını standartlaştırdı.[6]
| Harfler (büyük harf) | A | B | C | CH | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | Ñ | O | P | S | SH | T | U | W | Y | Z |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Harfler (küçük harf) | a | b | c | ch | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m | n | ñ | o | p | s | sh | t | u | w | y | z |
| UFA | [a] | [b] | [tʃ] | [d] | [e], [ɛ], [ɪ] | [f] | [x] | [h] | [i] | [dʒ] | [k] | [l] | [m] | [n] | [ɲ] | [o], [ʊ], [ɔ] | [p] | [s] | [ʃ] | [t] | [u] | [w] | [j] | [z] | |
Sözcük bilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Lozi dili | Türkçe |
|---|---|
| Sope | Ocak |
| Yowa | Şubat |
| Liatamanyi | Mart |
| Lungu | Nisan |
| Kandao | Mayıs |
| Mbuwana | Haziran |
| Sikulu | Temmuz |
| Muyana | Ağustos |
| Muimunene | Eylül |
| Yenda | Ekim |
| Njimwana | Kasım |
| Ñulule | Aralık |
Örnek yazı
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıda, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin (Birleşmiş Milletler tarafından) 1. Maddesinin Lozi dilindeki örnek bir metni yer almaktadır:
Taba ya 1: Batu kaufela, ba pepilwe inge ba lukuluhile ni liswanelo ze swana. Ba ba ni swanelo ya ku nahana mi ba swanela ku ba ni likezo za buzwale ku mutu yo mung'wi.
— Lozi dilinde[7]
Türkçe: Madde 1: Tüm insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler ve birbirlerine karşı kardeşçe hareket etmelidirler.
— Türkçe'de[7]
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Lozi". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Jouni Filip Maho, 2009. Guthrie Listesi Yeni Güncellemesi
- ^ An Outline of Silozi Grammar. Bookworld Publishers. 2001. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Lozi language and alphabet". www.omniglot.com. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019.
- ^ "Zambia - PanAfriL10n". 29 Eylül 2013. 29 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019.
- ^ "Lozi - PanAfriL10n". 10 Kasım 2013. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019.
- ^ a b "Universal Declaration of Human Rights". 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Harici bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Omniglot'ta Lozi alfabesi ve telaffuz 7 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lozi'de örnek bir paragraf 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Silozi-İngilizce sözlük, sözlükler, başlangıç kılavuzu, diğer bilgiler
- Webster'ın Çevrimiçi Sözlüğünden Lozi ingilizce sözlük - Rosetta Sürümü
- Lozi dilindeki PanAfrican L10n sayfası 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lozi dilinde ve hakkında OLAC kaynakları 7 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lozi dilindeki tıbbi ifadeler
Lozi dili hikayeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sibetta, O.Kwibisa, Ze Patezwi ba Banca , Lubuto Library Special Collections, erişim tarihi 3 Mayıs 2014
- Silozi dili hikayeleri[ölü/kırık bağlantı] , Lubuto Kütüphanesi Özel Koleksiyonları, 3 Mayıs 2014'te erişildi