Orta Dünya evreni

J. R. R. Tolkien, İngiliz Edebiyatı'na bir mitoloji kazandırmak gayesiyle "Orta Dünya evreni"ni^[1] kurguladı.^[2] Tolkien kurgusal Orta Dünya evreninde hiçbir dine açıkça göndermede bulunmadı. Silmarillion’da kendi yaratılış öyküsünü kurdu. Yazar, kitaplarında ögeleri birbiriyle tutarlı bir kurgusal evren yapmaya büyük bir çaba harcadı. Öyle ki, 81 yıllık yaşamının büyük bir kısmını bu efsaneyi üretmeye adamıştır. Orta Dünya evreninin gerçek dünyayla alternatif ırkları, milletleri, dilleri, vs. vardır. Bunlara örnek olarak Ainur, elfler, insanlar, cüceler, orklar, balrog, ejderha, troll, kartal, ent, hobbit verilebilir.

"Eä" da denilen bu yaratılmışlar aleminin bir yaratıcısı vardır. Elfler tarafından Ilúvatar olarak isimlendirilen bu yaratıcı, kendisinden başka hiçbir şey yokken, önce "Ainur"u yarattı. Sonra Ainurla birlikte Büyük Müzik'i üretmiştir. Ardından, Ainura, müzikteki evreni -Arda'yı inşa etmelerini emretti. Fakat, müziğin normal seyrine aykırı davranan Melkor, Ilúvatar'ın istediği evrenin inşası sırasında da aynen müzik icra edilirken yaptığı gibi isyan etti ve yanına daha az güçlü olan başka yaratıklardan da toplayarak mükemmel tasarımın ortaya çıkmasını engelledi.

Orta Dünya evreninin başlangıcının anlatıldığı Ainulindalë’de kainatın içindeki ve dışındaki bütün varlıkların hepsine birden (kainata) verilen isim Eä’dır. Eä'nın etrafı varlık ötesi Boşluk'la çevrilidir. Eä'nın içinde yer alan uzaya ise "Arda" denir. Arda, Eä'nın tam ortasında yer alır. Arda'nın "Boşluk" denilen kısmı Kuşatan Deniz'i her yönden sarmış durumdadır. Ainur, Eä'nın merkezinde yaratılmış olan Arda'ya iner ve bomboş bulur. Daha önce Ainulindalë'de hayalini gördükleri yer değildir burası. Ainur, hayalini gördükleri varlığı Arda'yı yaratmak için işe koyulur. Ambar'ın (yeryüzünün) üzerine yerşekillerini yaparlar. Fakat Melkor her zaman karşılarında durur. Asla, Valar'ın yapmayı arzuladığı şeyleri yapmalarına izin vermez. Sonuçta, Arda'nın yaratılması tamamlandığında Valar üzülür. Karşılarındaki evren, hayal ettikleri evren değildir. Melkor ve iyi Valar arasındaki mücadeleler, çağlar boyunca hiç bitmez ve daha sonraları hayata gözlerini açan ırklar, kendilerini iyi Valar ile kötü Melkor arasında tercih yapmak durumunda bulur. İyi tarafı ve kötü tarafı seçenler arasındaki savaşlar Birinci Çağ'ın sonunda Melkor yenilene kadar ve Üçüncü Çağ'ın sonunda Melkor'un en büyük hizmetkârı Sauron nihai olarak yenilene kadar devam eder.

Orta Dünya tarihini anlatan Silmarillion, Húrin'in Çocukları, Hobbit, Yüzüklerin Efendisi, vd. kitaplarda Orta Dünya'nın aydınlığa erişmiş ve karanlıkta kalmış ırkları ve kavimleri arasındaki savaşlar, olaylar ve trajediler işlenir. Orta Dünya evrenini anlatan kitapların bir kısmı Tolkien'in ölümünden sonra, oğlu Christopher Tolkien'in -babasının yaklaşık 50 yıllık bir dönemde kaleme aldığı bütün notları incelediği- büyük çabası ile yayına hazır hale geldi.

Orta Dünya evreninin unsurları en yüce olandan en aşağı olana doğru aşağıda yer alıyor. Bazı unsurların birçok ismi mevcut, bazılarının ise isimleri kesin olarak belirlenmiş değil:

• Eru Ilúvatar, (Ana madde: Eru Ilúvatar) varlığın yaratıcısı, Tanrı. Kendisinin başlangıcı yoktur. Bu konuda Silmarillion’un ilk cümlesi: Önce Eru vardı...
• Sonsuz Salonlar, (Zamanötesi Salonlar)Eru'nun (Tanrı'nın), zamanın ötesindeki yeri. Kainatın (yaratılmışlar aleminin) dışında fizikötesi, maddeötesi bir niteliğe sahiptir. Sonsuz Salonlar'ın İnsanların ruhlarının gideceği yer olup olmadığı tam bilinmemekle beraber büyük ihtimalle -ruhlar madde alemine ait olmadığı için madde alemiyle bağı kesildiğinde (öldüğünde)- oraya gideceği tahmin ediliyor. Şurası bir gerçek ki, Adanel hikâyesinde insanların Eru'ya döneceği belirtiliyor fakat hikâyeden yola çıkarak bunun bir kural olarak alınabileceği tartışmalıdır. Christopher Tolkien, Silmarillion’un eklerinde bu konuyu ele almıştır.
• Boşluk, Avakúma, Kúma, Dış Karanlık, Kadim Karanlık, Sonsuz Karanlık - Varlık aleminin dışında, Sonsuz Salonlar'ın, Arda'nın ve bütün Eä'nın dışında soyut bir antivarlıktır. Tam olarak belirtilmemekle beraber, Eä'nın etrafını çevreleyen Boşluk'la -Eä'nın içinde yer alan- Arda'nın etrafını çevreleyen boşluk birbirinden farklıdır. Zira, birisi Eä'yı çevrelerken diğeri Eä tarafından kuşatılmaktadır. Boşluk'ta hiçbir güç ve yetenek etkinlik gösteremez. Melkor, Öfke Savaşı'ndan sonra Boşluk'a atıldı, fakat efsaneye göre, dünyanın sonunun geleceği ahir zamanda dünyaya gelmenin bir yolunu bulacak ve Túrin Turambar tarafından ebedî olarak öldürülecek.
• Eä, (Kainat) - Eä Quenya lisanında kainatı (yaratılmışlar alemini) ifade etmek için kullanılır. Kelimenin kökeni Quenya'da olmak fiilidir. Bu açıdan, Eä'nın mahiyetini ayırt etmek için "mevcut olmayan"ın zıddı olarak "mevcut olan" tanımlaması yapılır. Buradan yola çıkarak Eä'nın haricindeki her şey -Ilúvatar'ın Sonsuz Salonları da dahil olmak üzere- maddeötesi -dolayısıyla soyut ve mahiyeti anlaşılmaz- varlıklardır. -Eru'nun ilk yarattığı- Meleksi varlıklar Ainur, Eä'nın dışında iken Eä'yı "Küçük Krallık" olarak nitelediler. Buradan yola çıkarak, Eru'nun (Tanrı'nın) gözünde bütün yaratılmışlar alemi -yaratılmışlar alemi haricindeki varlığa kıyasla- görece çok küçük bir şeydir. Eru Ilúvatar, yaratılmışlar alemini düşünceden gerçekliğe dönüştürmek için "Eä!" (Ol!) demiştir.

  • Arda(Ana madde: Arda), (Dünya) dünya ve çevresindeki yıldızlı gök kastedilerek -geniş anlamda- "dünya".
    • Vaiya, Ekkaia, Kuşatan Deniz, Çevreleyen Deniz, (Dış uzay) - İkinci Çağ'ın sonunda yaşanan tufandan önce dünyanın etrafını çevreleyen karanlık denizdir. Vaiya, dünyayı tamamen çevreler ve dünyanın altında bir deniz, üstünde de hava olarak mevcuttur. Arda, Vaiya'nın içinde -denizde yüzen bir gemi gibi- yüzen bir varlık olarak tasvir edilir. Suların Efendisi Ulmo, Arda'nın köklerinin altında Vaiya'da yaşar. Vaiya, son derece soğuktur, öyle ki, Vaiya'nın suları ile Belegaer'in sularının kesiştiği Orta Dünya'nın kuzeyinde Helcaraxë buzulu oluşmuştur. Ulmo'nun gemileri dışında Vaiya'da hiçbir gemi yüzemez. Númenorluların gemileri Vaiya'nın üzerinde yüzmeye çabaladı fakat battı ve içindekiler boğuldu. Güneş, yerin etrafında dolanırken, Vaiya'nın su kesiminden geçerdi ve o zamanlar Vaiya'nın suları ısınırdı. Arda, yuvarlaklaştırıldığında Vaiya yok edildi veya üst atmosfere dönüştürüldü.
      • Ilmen, (Güneş Sistemi) - İkinci Çağ'ın sonundaki tufandan önce, ışıkla aydınlatılmış temiz havadan oluşan bir uzay alanıdır. Yıldızlar ve diğer gök cisimleri burada bulunur. Diğer deyişle "dünya dışındaki uzay"dır. Tolkien'in, Ilmen kelimesini Fince'de "hava" için kullanılan "ilma" kelimesinden türettiği tahmin ediliyor. Ay, Ilmen'in içinde dolaşarak dünya etrafındaki seyrini tamamlar ve daha sonra Ilmen Uçurumu'ndan yörüngesinin başladığı yere döner.
        • Alcarinque, Morwen, Silindo, (Jüpiter?)
        • Anarrima
        • Anor, Ur, Güneş.
        • Borgil, (Aldebaran?)
        • Carnil, (Mars?)
        • Eärendil Yıldızı, Gil-Amdir, Gil-Oresetel, Gil-Orrain, (Venus)
        • Eksiqilta, Ekta-, (Orion Kuşağı)
        • Elemmire, (Merkür?)
        • Helluin, Gil, Nielluin, Nierninwa, (Akyıldız)
        • Ithil, Silmo, (Ay)
        • Luinil, (Uranüs?)
        • Lumbar, (Satürn?)
        • Menelvagor, Daimord, Menelmacar, Mordo, Göğün Silahşoru, Taimavar, Taimondo, Telimbektar, Telimektar, Telumehtar, (Orion) - Túrin Turambar'ı ve her şeyin sonu geldiğinde dünyaya geri dönerek Son Savaş'ta Melkor'u yeneceği kehanetini temsil eder. Telumehtar ismi kullanımını yitirdiğinde, Menelmacar ismi kullanılmaya başlandı. Daha sonra bu isim de dönüşerek, Sindarin dilinde Menelvagor olarak anılmaya başlandı.
        • Morwinyon, (Arcturus)
        • Nenar, (Neptün?)
        • Remmirath, Itselokte, Sithaloth, (Ülker)
        • Soronume
        • Telumendil
        • Til
        • Valacirca, Vaların Orağı, Yanan Çalı, Durin'in Tacı, Edegil, Otselen, Saban, Yedi Yıldız, Yedi Kelebek, Gümüş Orak, Timbridhil, (Büyük Ayı / Büyük Kepçe) - Varda tarafından -Melkor ve hizmetkârlarına bir uyarı olarak göğe yerleştirilmiş ve Elflerin Uyanışı'nı hızlandırmış yedi yıldızlı bir takımyıldız. Bu takımyıldız ayrıca, Moria'nın girişinde kendisini görmüş olan Durin'in sembolüdür. Beren'in bir meydan okuma şarkısına ilham olmuştur. Silmarillion’da anlatıldığına göre Valacirca kuzey gök küreye, Melkor'a bir felaket işareti, elflere ise bir ümit işareti olarak yerleştirilmiştir. Valacirca, Tolkien'in kitaplarda adını söylediği çok az takımyıldızdan birisidir. Diğer bir önemli takımyıldız Menelmacar'dır.
        • Wilwarin, (Kraliçe takımyıldızı?)
        • Vista, Hava, (Atmosfer) - Vista, atmosferin solunum yapılabilen kısmıdır.
          • Fanyamar, Bulutlar Ülkesi, Bulutların oluştuğu yukarı atmosfer.
          • Aiwenórë, Kuşlar Ülkesi - Kuşların rotalarının yer aldığı aşağı atmosfer.
            • Ambar, Imbar, (Yeryüzü) - Dünyanın atmosfer hariç kısmı, karalar ve denizler. Orta Dünya Ambar'daki kıtalardan birisidir. Tolkien'in anlattığı öykülerin birçoğu bu kıtada geçtiği için Tolkien'in kurgusal evreni bütünüyle Orta Dünya evreni, Orta Dünya efsanesi gibi adlarla anılageldi.
            • Ëar, (Okyanuslar) - Dünyanın karalarla çevrili olmayan bütün denizlerinin ve okyanuslarının toplu adı.