Jomo Kenyatta

Jomo Kenyatta
1. Kenya Devlet Başkanı
Görev süresi 12 Aralık 1964 - 22 Ağustos 1978
Yerine gelen	Daniel arap Moi
Kenya Başbakanı
Görev süresi 1 Haziran 1963 - 12 Aralık 1964
Kişisel bilgiler
Doğum	Kamau wa Ngengi 20 Eylül 1889 Gatundu
Ölüm	22 Ağustos 1978 Mombasa
Partisi	Kenya African National Union

Jomo Kenyatta (d. 20 Eylül 1889^[1]- ö. 22 Ağustos 1978), Kenyalı siyasetçi. Kenyatta, Afrika ülkesi Kenya'nın 1963 ile 1964 yılları arasında ilk başbakanı, 1964 ile de 1978 yılları arasında ilk devlet başkanı olarak görev yapmıştır.

Doğu Afrika'nın en ünlü etnik gruplarından biri olan Kikuyular'a mensuptu. Kenyatta'nın doğum tarihi ile ilgili net bir bilgi olmamakla birlikte 20 Eylül 1889'da doğmuştur. Kenyatta dünyaya geldiğinde Kamau wa Ngengi ismi verilmiştir. Babasını ve annesini kısa sürede kaybettikten sonra amcası ve büyükbabası tarafından büyütüldü. Bu süreçte Thogoto'da bulunan Church of Scotland Mission okulunda din eğitiminin yanı sıra 1912'ye kadar ilkokul eğitimi gördü. İskoç misyonerler tarafında himaye altına alınan Kenyatta, Hristiyan yapılarak 1914 yılında John Peter adı verilmiştir. Bu ismi aldıktan kısa bir süre sonra ismini Johnstone Kamau olarak değiştiren Kenyatta, iş bulabilmek adına Nairobi'ye gitmiştir. Burada kendisini Thogoto'daki yıllarından tanıyan mühendis John Cook'un sayesinde sisal çiftliğinde yardımcı marangoz ve tarım işçisi olarak işe başladı. I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile birçok Kenyalı taşıyıcı olarak zorla orduya dahil edildiği bir süreçte askerlik görevinden kurtulmak adına babaannesinin mensubu olduğu Masailer'in toprakları olarak kabul edilen Narok'a kaçmıştır. Burada Hint kökenli bir inşaat firması sahibinin yanında çalışmaya başlayan Kenyatta, 1918 yılında savaşın sona ermesi ile birlikte yeniden Nairobi'ye geçmiştir. Burada Stephen Ellis'e ait bir dükkânda tezgahtar olarak işe başlayan Kenyatta, boş vakitlerinde de Hristiyan akşam okulunu ziyaret etmiştir.

1924 yılından itibaren Kikuyu Merkez Birliği (KCA) liderlerinden James Beauttah ve Joseph Kang'ethe'nin siyasi fikirlerini benimsemeye başlayan Kenyatta, siyahi toplulukların haklarının en önemli savunucularından olan KCA'ya üye olmuştur. Bu dönemde kendi işini de kuran Kenyatta, Dagoretti'de bulunan evinin bir bölümünü Kenyatta Store adı altında dükkâna çevirerek işletmeye başlamıştır. Bu dükkân kısa süre içerisinde siyahi toplulukların önemli uğrak yerlerinden biri haline gelmiştir. Kenyatta'nın sahip olduğu İngilizce dil bilgisi onu 1926 yılından itibaren KCA adına gelen ve giden mektupları işleme alan kişi konumuna getirmiş, kısa bir süre sonra da KCA'nın genel başkanı olmuştur. Mayıs 1926 yılından itibaren Kikuyu haftalık magazin dergisi Muigwithania'yi (Türkçe:~Uzlaştırıcı) çıkartmaya başlayan Kenyatta, motor üzerinde ülkenin birçok noktasına da giderek KCA merkezleri kurmuştur. 1929 yılında birlik tarafından Kenyalıların haklarını savunması için Londra'ya gönderilen Kenyatta, burada koloni ofisi'nde davalar açmıştır. İngiliz gazetelerinde ülkemizi geri verin sloganı ile açıklamaları yayınlanan Kenyatta, 1930 yılında Mombasa'ya geri dönmüştür. Bir müddet Githunguri'de bulunan Kikuyu Independent School'da çalışan Kenyatta 1931 yılında tekrar Londra'ya gitmiştir. Bu sefer gidişinin amacı KCA'nın dilekçesini meclis komisyonu önünde okumaktı, ancak bu hak kendisine verilmeyen Kenyatta pes etmeyerek kendisini Quaker Kollege'a öğrenci olarak yazdırmıştır. Kenyatta'nın uğraşları sonucu 1932 yılında dilekçenin okunmasına izin verilmiş, amacına ulaşan Kenyatta'da bu olaydan sonra okuldan kaydını alarak eğitimini sonlandırmıştır. 1932 yılının Ağustos ayında George Padmore'un daveti üzerine Sovyetler Birliği'ni ziyaret eden Kenyatta, Moskova Üniversitesi'nde ekonomi üzerine eğitim görmüş, 1933 Padmore'un Ruslar ile sorun yaşaması üzerine mecburen Büyük Britanya'ya geri dönmek zorunda kalmıştır. 1934 ile 1938 yılları arasında University College London'da çalışan Kenyatta, aynı süreçte Barlow's Kikuyu Dictionary (Türkçe: Barlows Kikuyu Sözlüğü) ekibine de destek sağlamıştır. Londra Ekonomi Okulu'nda eğitimlerine devam eden Kenyatta, burada üzerinde çalıştığı yüksek lisans tezini Jomo Kenyatta adı ile Facing Mount Kenya (Türkçe:Kenya Dağı'nı İzlerken) başlığı altında kitap olarak yayımlamıştır.

Şubat 1945'te Londra'da gerçekleştirilen Dünya İşçi Sendikaları Kongresi'ni yöneten Kenyatta, aynı yılın Ekim ayında Manchester'da toplanan Pan-Afrika Kongresi'ni organize etmiştir. Şimdi bağımsızlık ve Afrika Afrikalılara sloganları altında gerçekleştirilen kongreyi takiben 1946 yılında Kwame Nkrumah ile çok uluslu Pan-Afrika Federasyonu'nu kuran Kenyatta, Eylül 1946'da Kenya'ya geri dönerek Kenya Teachers College'de müdür olarak göreve başlamıştır.

1 Haziran 1947'de Juntas Gichuru'nun istifası sonucu Kenya Afrika Birliği (KAU) başkanlığına getirilen Kenyatta, 1948 ile 1950 yılları arasında Kenya geneline ziyaretler gerçekleştirerek toplantılar düzenlemiş, bu toplantılarda ülkesine bağımsızlık verilmesini ve beyaz Avrupalılar tarafından el konulan topraklarında siyahi Afrikalılara geri verilmesini dile getirmiştir.

20 Ekim 1952 yılında Kenya'nın merkezi kesimlerinde silahlı Mau Mau isyanı başlatılmış, koloni yönetimi de bu gelişmeler sonucunda olağanüstü hâl ilan etmiştir. Özellikle 1950'li yıllardan itibaren adaletsiz vergi sistemi düzeni, toprağa el koyma olaylarının yanı sıra, Afrikalı toplulukların yaşam standartlarının kötüleşmesi, toplama alanlarında yaşamaya mecbur bırakılması ile bölgedeki tüm siyasi ve ekonomik oluşumlardan uzak tutulması gibi nedenlerle aşırı gruplar oluşmuş, bu gruplar beyaz yerleşimcilere ve vergi düzenine bağlı Afrika kökenli kişilere karşı şiddet olayları gerçekleştirmiştir.

Mau Mau isyancıları özellikle Nairobi'de gerilla taktiği ile koloni yönetimine karşı şiddet olayları gerçekleştirmiş, koloni yönetimi bu saldırılara karşı sert karşılık vermiştir. Afrikalı birçok önder bu süreçte içerisinde Mau Mau ile hiçbir teması olmayan Jomo Kenyatta'da dahil olmak üzere koloni yönetimi tarafından tutuklanmıştır. Mau Mau isyancıları büyük bir taarruz ile takip edilmiş, isyancılar ile sivil halk arasındaki bağı koparabilmek adına bir milyondan fazla Kikuyu mensubu kamplarda toplanmıştır. 1953 yılında Kenya Mahkemesi'nde gerçekleştirilen duruşmada Kenyatta mahkeme tarafından yedi yıl hapis cezasına ve ayrıca üç yılda zorunlu hizmet ile cezalandırılmıştır. Kenyatta mahkemede son sözü aldığında söylediği Avrupalılar geldiklerinde onların elinde İncil, bizim elimizde ise topraklarımız vardı. Bize gözlerimizi kapatıp dua etmeyi öğrettiler. Gözlerimizi açtığımızda baktık ki İncil bizim, topraklarımız ise beyazların elindeydi. sözü büyük yankı uyandırmış, bu sözler Kenyatta'nın siyasi düşüncesini ortaya koymuştur.^[2][3] Koloni yönetimi 1956 yılında isyanı tamamen bastırmış ve sonlandırmıştır. II. Dünya Savaşı ile birlikte muhalif gruplarda artış yaşanmış, bölgede bilinçlenen topluluklar sendikalar kurmuş, siyasi hareketlerle reform taleplerini iletmişlerdir. Bu gelişmeler neticesinde Afrikalı toplulukların karar mekanizmalarının dışında tutulamayacağı anlaşılmış ve bu yönde adımlar atılmıştır. Ülkede uzun süredir devam eden olağanüstü hâl 1960 yılında kaldırılmış, tutuklanması sonrası 1959 yılında serbest bırakılan ama ev hapsinde tutulmaya devam edilen Jomo Kenyatta, 1960 sonunda yokluğunda önce Kenya Afrika Ulusal Birliği (Kenya African National Union) partisinin genel başkanlığına seçilmiş, bu süreçte ev hapsi de kaldırılmıştır. Ekim 1961 yılında resmen KANU genel başkanı olarak açıklana Kenyatta, bu unvanı ile Londra'da gerçekleştirilen Lancester Konferansı'na katılan gruba önderlik yapmış, bu toplantıda kabul edilen yeni yasa ile Kenya'dan ilk defa Afrikalılar'a ait bir ülke olarak bahsedilmiş, Kenyalılar'ın Yasama Meclisi'ne dahil olmaları kabul edilmiştir. Bu son olay neticesinde birçok beyaz Avrupalı sahip oldukları toprakları satarak Kenya'yı terk etmişlerdir. 1962 yılında Yasama Meclisi üyesi olan Kenyatta, Avrupalı, Hint ve Afrikalı yerel topluluklarını oluşturduğu koalisyon hükûmetinde Anayasa ve Ekonomi Bakanı olarak görev almıştır. Mayıs 1963 yılında gerçekleştirilen seçimlerde KANU büyük bir başarı elde ederek 124 seçim bölgesinden 83'ünde başarılı olarak birinci parti olmuş, bunun sonucunda da Kenyatta Haziran 1963 yılında ülkenin başbakanı olarak atanmıştır. Kenya, Aralık 1963'te Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan ederek egemen bir devlet olmuştur.

1964 yılında Kenya'da cumhuriyetin ilan edilmesi sonucu başbakan Jomo Kenyatta 71 yaşında ülkenin ilk devlet başkanı olarak bu makama seçilmiştir. Kenyatta yönetiminde Kenya ulusallaşma ve Afrikalılaşma politikalarını benimsemiş, Kenyatta'nın resmi kalkınma ideolojisi olan Harambee uygulamaya konmuştur. Harambee filozofisine göre devletin kalkınması için hep birlikte çalışılacaktı.

Kenyatta idaresinde ülke çok partili bir siyasi yapıdan Kenya Afrika Ulusal Birliği'nin (KANU) hakim olduğu tek siyasi partili bir yapıya doğru bir gelişim göstermiştir. Bu süreçte Kenyatta, başta memleketi Kiambulu olan kişiler olmak üzere mensubu olduğu Kikuyu etnik grubuna mensup kişileri önemli pozisyonlara getirmiştir. Etnik bir siyaset izleyen Kenyatta iktidarı süresince Kikuyuluların yanı sıra Luo ve Kamba etnik gruplarına karşı pozitif ayrımcılık gerçekleştirmiş, bu etnik grubuna mensup kişilerin ülkede etkinliğini arttırabilmek için diğer bölgelere de yerleşimini sağlamıştır.

Kenyatta, yönetimi döneminde tüm muhalif grupların oluşumunu engellemiş, muhalif liderler bu süreçte tutuklanmış ya da suikast sonucu öldürülmüştür. Ülke yönetimi tamamen merkezi bir yönetim halini almış, bölgesel talepler göz ardı edilmiştir.^[4] Siyasi alanda komşu ülkeler ile işbirliğini arttırma yoluna giden Kenyatta, Uganda ve Tanzanya liderleri ile demiryolu, posta ve havayolunu içeren birlikte hareket etme fikrini beyan etmiş ve bu doğrultuda bu üç ülke 1967 yılında Doğu Afrika Topluluğu'nu kurmuş ancak bu birliktelik yaşanan anlaşmazlıklar sonucu fazla uzun ömürlü olamadan 1977 yılında çökmüş, ülkeler ise bu birliktelikten kendi ülke sınırları içerisinde kalan birçok şeye el koyarak sahip olmuş, bu el koyma işleminde envanterin büyük çoğunluğu Kenya bünyesinde kalmıştır.

1966 yılında geçirdiği kalp krizi atlatan Kenyatta 29 Ocak 1970 yılında ikinci bir dönem, 1974 yılında da üçüncü bir dönem daha devlet başkanlığı makamına seçilmiştir. 1977 yılında bir kez daha kalp krizi geçiren Kenyatta, 22 Ağustos 1978 yılında ölmüştür.

Kenya'da Kenya Ulusunun Atası olarak anılan Kenyatta'nın gerçekleştirdiğ dört farklı evlilikten yedi çocuğu dünyaya gelmiştir. İlk evliliğini 1919 yılında Kikuyu geleneklerine göre Grace Wahu ile gerçekleştiren Kenyatta, bu evlilikten bir çocuk sahibi olmuştur. 1928 yılında dünyaya gelen kızları Margaret Kenyatta Wambui ilerleyen yıllarda Nairobi belediye başkanı olarak da görev yapmıştır. Mayıs 1942'de İngiliz Edna Clarke ile ikinci evliliğini gerçekleştiren Kenyatta, Clarke'den kısa süre sonra boşanmış, 11 Ağustos 1943'te de çiftin erkek çocukları Peter Mugaria Kenyatta dünyaya gelmiştir. 1943'te bu sefer Grace Wanjiku Koinange ile evlenen Kenyatta, eşinin doğum esnasında hayatını kaybetmesi sonucu dünyaya gelen kız çocuğu Jane Wambui Kenyatta ile başbaşa kalmıştır. Son evliliğini 1951 yılında Ngina Kenyatta ile yapan Kenyatta, bu evlilikten de dört çocuk sahibi olmuştur.

• Kristina Wambui Kenyatta-Pratt (d.Eylül 1952)
• Anna Nyokabi Kenyatta („Jeni“ olarak adlandırılmıştır)
• Uhuru Kenyatta (d. 1961), Mart 2013'ten bu yana Kenya Cumhuriyeti'nin dördüncü devlet başkanı
• Muhoho Kenyatta (d. 1964)

• Facing Mount Kenya - The Tribal Life of the Gikuyu (1938), Vintage Books USA, 1962,
• My People of Kikuyu and the Life of Chief Wangombe. Oxford University Press, 1967,
• Suffering Without Bitterness. The Founding of the Kenya Nation. (Otobiyografi, 1968)

Wikimedia Commons'ta Jomo Kenyatta ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• http://kenya.rcbowen.com/government/kenyatta.html10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.