Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Hüsrev Bey Sultanov

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hüsrev Bey Sultanov
Xosrov bəy Sultanov
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Savunma Bakanı
Görev süresi
27 Mayıs 1918 - 11 Haziran 1918
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Makam kaldırıldı ve 7 Kasım 1918'de Fetali Han Hoyski tarafından yeniden kuruldu
Karabağ Genel Valisi
Görev süresi
15 Ocak 1919 - 16 Nisan 1920
Başkan Alimerdan Bey Topçubaşov (Azerbaycan Millî Meclisi başkanı)
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Makam kaldırıldı
Kişisel bilgiler
Doğum 10 Mayıs 1879(1879-05-10)
Kürdhacı, Zengezur Uyezdi, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm 7 Ocak 1943 (63 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeri Feriköy Mezarlığı, İstanbul

Hüsrev Bey Alipaşa Bey oğlu Sultanov (1879 – 1943), aynı zamanda Hüsrev Bey Sultanov olarak da bilinir, Azerbaycanlı devlet adamı, Karabağ Genel Valisi ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Savunma Bakanıydı.[1]

Erken dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tümgeneral Sultanov, 10 Mayıs 1879'da Yelizavetpol Guberniyası (bugünkü Laçın, Azerbaycan ) bağlı Sünik uyezdin Kürdhacı yerleşiminde doğdu. Hüsrev Bey, hayatının erken dönemlerinden itibaren din eğitimi almıştır. Babası daha sonra onu Şuşa'daki okula gönderdi. Sultanov ilk olarak eğitimini Şuşa'da tamamladı ve bir Gymnasium okumak için Gence'ye yerleşti. Ortaöğretimimini tamamladıktan sonra Odessa'ya taşındı ve Odessa Askeri Okulu'nda Tıbbi Tedavi bölümünden mezun oldu.[1]

Sultanov, Birinci I. Dünya Savaşı sırasında, mültecilerin barınma ve yardımlarına yardımcı olmak için Tiflis'te kurulan Kafkas Cephesinden Mültecileri Yerleştirme Konseyi'nin Bakü Müslüman Yardım Vakfı'na liderlik etti. 1917 yılında Müsavat Partisi'ne katılarak ilk kongresine katıldı. Ayrıca Transkafkasya Komiserliği'ne milletvekili seçildi.[2]

Siyasi kariyer

[değiştir | kaynağı değiştir]

Savunma Bakanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultanov, 28 Mayıs 1918'de Tiflis'te Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Bağımsızlık Bildirgesi'ni imzalayanlardan biriydi.[1][3] Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilk hükümetinde Savunma Bakanı olarak atandı. Savunma Bakanılığı resmi olarak kağıt üzerinde kurulmasa da Hüsev Bey 11 Haziran 1918 tarihine kadar bakanlık görevini üstlenmiştir. Savunma Bakanlığı resmi olarak 23 Ekim 1918'de kurulmuş ve Fetali Han Hoyski'nin göreve başlamasıyla 7 Kasım 1918'de Savunma Bakanlığı resmi olarak göreve başlamıştır.[4]

Savunma Bakanı olarak görev yaptığı süre boyunca, Sultanov ordunun oluşumunu üstlenecekti. Parlamento tarafından onaylanan plana göre, en önemli yapılar ve bölünmeler 1 Kasım 1919'a kadar kurulacaktı. Verilen süre içinde üç alaydan oluşan iki piyade tümeni, topçu tümeni, özel telgraf, süvari ve makineli tüfek müfrezeleri, demiryolu taburları oluşturmuştur.[4] Sultanov, ordu birliklerini sık sık ziyaret etti ve ordunun kuruluşunun ilerlemesini kontrol etti.[5]

Karabağ ve Sünik Genel Valisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 1919'da İngiliz kuvvetleri komutanı General William M. Thomson, Sultanov'un Karabağ ve Sünik'in geçici Genel Valisi olarak atanmasını onayladı (Sünik üzerinde kontrol nihai olarak hiçbir zaman kurulamadı), Paris Barış Konferansı'nda nihai bir karara kadar. Bu karara, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ile birleşmeyi savunan Karabağ Konseyi liderliğindeki yerel Ermeni toplumu, Ermeni hükûmetinin kendisi ve bölgede çalışan bazı Amerikalı diplomatlar ve yardım görevlileri Sultanov'un 1918'de bölgeyi işgal eden Osmanlı ordularıyla geçmişteki işbirliği nedeniyle şiddetle karşı çıkıldılar.[6][7] Ermeni liderlerin eleştirilerine yanıt olarak Thomson şunları söyledi: "Gerçek şu ki, Azerbaycan'da bazı Ermeniler, İngiliz işgalinin intikam için bir fırsat olmadığı için çok hayal kırıklığına uğradılar. Askeri güçlerin değil, barış konferansının karar vereceğini kabul etmekte isteksizler."[8]

Nisan 1919'un ortalarında, Sünik uyezdde Ermeniler ve Müslüman ahalilerin çatışmasıyla çatışmalar başladı.[9] Çatışma, Zengezur'un merkezindeki Müslümanların doğudaki bozkırlara ve nehir boyunca İran'a sürülmesiyle sonuçlandı. Sultanov hükûmetinden harekete geçmesini istedi ve Karabağ'da Sultanov yönetimindeki de facto geçici Azerbaycan yönetimi Müttefikler tarafından tanındı.[10][11]

Karabağ'da gerginlik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ancak Sultanov, Karabağ Ermenileri tarafından geniş çapta nefret edilen bir şahsiyetti ve onları Azerbaycan yönetimine tam olarak boyun eğmeye zorladı.[12] 3 Haziran'da, Sultanov'un birliklerine Şuşa'nın Ermeni mahallesini kuşatma emri vermesi ve Karabağ Meclisi üyeleri ile Ermeni milislerinin teslim olmak için orada toplanmasını talep etmesiyle gerginlik doruk noktasına ulaştı. Ermeni barikatları ve İngiliz askeri misyonu ateş altına alındı, ancak Sultanov'un birlikleri savunmayı yerinden oynatamadı.[13] Karabağ Meclisi 4 Haziran'da pes etse de ertesi gün Sultanov, kardeşi Sultan'ın komutasındaki süvarileri yakınlardaki Haybalikend, Krkejan, Pahliul, Jamillu Ermeni köylerine saldırmaya çağırdı ve en az altı yüz Ermeni'yi öldürdü ve buradaki yerleşim birimi harabeye döndü.[14] Ermeniler ve Amerikalı yardım görevlilerinin protestoları arasında Sultanov, Bakü'ye geri çağrıldı. Azerbaycan hükûmeti, istişareler için onu geri çağırmak konusunda ısrar etti. Tiflis'teki İngiliz komutanlığı görevinden alındığını ve suçlamalarla karşı karşıya olduğunu açıkladı; Amerikan raporları tutuklandığını ve hapsedildiğini belirtir.[15]

Sultanov herhangi bir görevi kötüye kullanmadığını reddetse de, İngiliz ordusu tarafından yürütülen bir soruşturma, katliamları onun kışkırttığı sonucuna vardı.[16] Ancak Haziran ayının sonunda Sultanov, muhtemelen Thomson'ın halefi Albay DI Shuttleworth'un desteğiyle faaliyetlerine devam etmek için görevine geri dönmüştü; Daha fazla direnişin boşuna olduğunu gören Karabağ Ermenileri, kültürel ve yurttaşlık hakları karşılığında bölgede geçici Azerbaycan yönetimine boyun eğmeyi kabul ettiler. Anlaşma, diğer şeylerin yanı sıra, Sultanov'un Azerbaycan kuvvetlerinin bölgedeki hareketini sınırlayacak ortak bir Ermeni-Müslüman idari konseyi kurmasını şart koşuyordu.[17] Anlaşma 22 Ağustos 1919'da imzalandı.[18] Sultanov da, anlaşmayla kurulan mecliste görev yapacak üç Ermeni'ye ek olarak, sivil işlerde yardımcısı olarak bir Ermeni'yi atadı. Ermeni bölgelerine yönelik önceki ablukalar da kaldırıldı.

İlişkiler normalleşmeye başlasa da, topluluklar arasındaki düşmanlık, Karabağ liderliğine karşı Ermeni milliyetçisi kırgınlığı ve Azerbaycan'ın kalıcı yönetim arzusu yükselmeye devam etti.[19] Anlaşmaya rağmen, Sultanov tüm bu şartları neredeyse anında ihlal etti; Şuşa ve Hankendi'deki Azerbaycan garnizonlarının boyutlarını artırdı ve kuvvetlerini konseyin onayı olmadan hareket ettirdi.[20]

1920 yılının başlarında Sultanov, Ermeni Ulusal Konseyi'ne bir ültimatom vererek bölgenin Azerbaycan egemenliğine geçmesi için çabalarını yoğunlaştırdı. 1920 başlarında, Paris Barış Konferansı Azerbaycan'ın Karabağ üzerindeki de facto iddiasını tanımıştı.[21] Ancak konferans Karabağ konusunda kesin bir karar vermeden sona erdiği için Sultanov, bölgenin Azerbaycan'a dahil edilmesini talep eden yerel bir çözümü savundu. Hankendi'deki garnizonların boyutunu güçlendirdi ve idari konseyinin gerekli izni olmadan birliklerini bir kez daha hareket ettirmeye devam etti.[22] Aynı yılın Şubat ayında Azerbaycan birliklerinin Hankendi'nde birkaç Ermeniyi linç edip öldürmesi ve çevredeki bölgeleri talan etmesiyle Karabağ'daki etnik gerginlik bir kez daha arttı.[23] Mart ayı başlarında, Karabağ Ermenilerinden oluşan bir heyetin Şoş köyünde toplanıp Azerbaycan ile birleşme olasılığını reddetmesinin ardından, Sultanov Karabağ'daki kontrolünü sıkılaştırmaya çalıştı: Ermenilerin Şuşa'yı izinsiz terk etmelerini yasakladı, Azerbaycan birliklerini Ermeni evlerine yerleştirdi, eski Rus Ordusu'nun Ermeni gazilerine askeri faaliyetlere katılmamaları için kaydolmalarını emretti ve Karabağ'daki Ermeniler ile Sünik bölgesi arasındaki bağlantıyı kesmek için birkaç Ermeni köyünü yıkma planları yaptı.[24] Mart 1920'de Şuşa Katliamı'nda Ermeni nüfusun toplu katliamları gerçekleşti.[25][26]

Sovyetler sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1920 yılının Nisan ayının sonlarında, Kızıl Ordu'nun Azerbaycan'ı işgalinden sonra bir Sovyet cumhuriyeti ilan etti. Bunu duyan Sultanov, Müsavat Partisi'ne olan bağlılığından vazgeçti, kendisini "Karabağ Devrim Komitesi" başkanı ilan etti ve Bakü'de Azerbaycanlı Devrim Komitesi lideri Neriman Nerimanov'u tebrik etti.[27] "Devrimci Karabağ" için artık Sovyet düzeninin kurulmasını sabırsızlıkla beklediğini ve Sovyet Azerbaycan'ı ile birleşmek istediğini ilan etti. Ancak Nerimanov, Sultanov'un açıklamalarına ikna olmadı ve 14 Mayıs'ta Dadaş Bünyadzade'yi Karabağ için olağanüstü komiser olarak atadı ve Bünyadzade'den Sultanov'un kendine özgü Devrim Komitesi'ni tasfiye etmesini emretti.[28]

Sonraki yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bolşeviklerin zulmünün ardından 1923'te Türkiye'ye kaçmayı başaran Sultanov, bundan sonra İran, Fransa ve Almanya'da yaşadı. Almanya'da bir tıp üniversitesinde profesördü. 1941-1945 yıllarında II. Dünya Savaşı sırasında Azerbaycanlı savaş esirlerinin Azerbaycan'a geri getirilmesinde önemli rol oynadı.[29] Avrupa'da uzun süre kaldıktan sonra 1936'da Türkiye'ye dönen Sultanov, 1943'te İstanbul'da öldü.[30]

Hüsrev Bey Sultanov'un Feriköy Mezarlığındaki mezarı

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c "Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin ilk qəhrəman hərbi naziri – Xosrov bəy Sultanovun doğum günüdür" [Birthday of the first Minister of Defense of Azerbaijan Democratic Republic - Khosrov bey Sultanov]. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  2. ^ Dilqəm Əhməd "Bir ildən yüz ilə"
  3. ^ "Şərqdə ilk demokratik respublika" [First republic on the east]. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  4. ^ a b Elbrus Seyfullayev (28 Haziran 2010). "Güclü ordu Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinin, müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün qarantıdır" [A strong army is the guarantor of national security, sovereignty and territorial integrity of Azerbaijan]. Azeri Press Agency. 12 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  5. ^ "Национальной армии посвящается" [Dedicated to the army]. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  6. ^ Small nations and great powers: a study of ethnopolitical conflict in the Caucasus. İngiltere: Curzon Press. 2001. s. 72. ISBN 0-7007-1162-7. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  7. ^ The Republic of Armenia: The First Year, 1918-1919. Berkeley: University of California. 1971. ss. 162ff, 178-180. ISBN 0-520-01984-9. 
  8. ^ The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. San Diego, California: Stanford University. 1992. s. 94. ISBN 0-8179-9181-6. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010. 
  9. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, p. 194
  10. ^ Central Asia: its strategic importance and future prospects. New York: St. Martin's Press. 1994. s. 146. ISBN 0-312-16452-1. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2010. 
  11. ^ Russia and Azerbaijan: a borderland in transition. United States: Columbia University Press. 1995. s. 76. ISBN 0-231-07068-3. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  12. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, p. 162.
  13. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, pp. 175-176. Çatışma sırasında Azeriler tarafından İngiliz askeri misyonundan bir sepoy öldürüldü ve bir sepoy daha yaralandı: Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, p. 176, note 50.
  14. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, pp. 176-177.
  15. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, p. 180.
  16. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, p. 181.
  17. ^ Hovannisian, Richard G. (1996) The Republic of Armenia: From London to Sevres, February - August 1920, Vol. 3. Berkeley: University of California Press, p. 132. 0-520-08803-4.
  18. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. I, pp. 181-187.
  19. ^ The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications. Westport, CN: Praeger. 1998. s. 17. ISBN 0-275-96241-5. In an attempt to combat . 
  20. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, pp. 132–133
  21. ^ Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia: a legal appraisal. The Hague: Kluwer Law International. 2001. s. 2. ISBN 90-411-1477-7. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. 
  22. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, pp. 139-140
  23. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, p. 142.
  24. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, pp. 145-147
  25. ^ (Rusça) A. Zubov, Политическое будущее Кавказа: опыт ретроспективно-сравнительного анализа (Political future of the Caucasus) 25 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,"Znamiya" journal, 2000, #4 "Британская администрация почему-то передала населенные армянами уезды Елизаветпольской губернии под юрисдикцию Азербайджана. Британский администратор Карабаха полковник Шательворт не препятствовал притеснениям армян, чинимым татарской администрацией губернатора Салтанова. Межнациональные трения завершились страшной резней, в которой погибла большая часть армян города Шуши. Бакинский парламент отказался даже осудить свершителей Шушинской резни, и в Карабахе вспыхнула война."

    "Karabağ'ın İngiliz idarecisi Albay Shuttleworth, Tatar Valisi Saltanov'un Ermenilere yönelik ayrımcılığına engel olmadı. Ulusal çatışmalar, Şuşa kasabasındaki Ermenilerin çoğunun telef olduğu korkunç katliamlarla sona erdi. Bakü parlamentosu Şuşa'daki katliamları gerçekleştirenleri kınamayı bile reddetti ve Karabağ'da savaş başladı."
  26. ^ S. Neil MacFarlane, Oliver Thränert,, Balancing hegemony: the OSCE in the CIS, Centre for International Relations, 1997, p. 71 2 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Another event of the period was the massacre in March 1920 of Armenians in Shusha, the historic centre of Karabakh, which shifted its ethnic status from an Armenian-dominated town to an Azeri-dominated one."
  27. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, pp. 193-194
  28. ^ Hovannisian. Republic of Armenia, Vol. 3, pp. 195-196
  29. ^ "General-mayor XOSROV BƏY SULTANOV" [Major General Khosrov bey Sultanov]. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  30. ^ "İlk hərbi nazirimizin məzarı tapılıb". 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hüsrev_Bey_Sultanov&oldid=33483246" sayfasından alınmıştır