Gramofon

Gramofon veya eski adıyla fonograf (eski Yunanca fone, "ses" ve grammein, "yazmak" sözcüklerinden türetilmiştir) kayıtlı sesin mekanik ve benzer bir hâlini üretmeye yarayan makine. İlk patenti, 8 Kasım 1887 tarihinde Alman bilim insanı Emile Berliner tarafından alındı.^[1]

Gramofon bir yuvarlak ince taş plak ile, "fonograf" ise bir silindir ile çalışır. Fonografı ilk tasarlayanlardan biri ünlü Thomas Alva Edison'dur. İlk müzik çalar kutusu, günümüzde hâlâ dinlenmektedir.

Plak üzerine tespit edilmiş olan esasları tekrarlamaya yarayan alettir. Gramofon iki bölümden ibarettir: Plak ve makine.

Plak, gomalaka ve mumlu maddelerle (son yıllarda plastik maddelerle) yapılan bir disktir. İki yüzünde helezon şeklinde oyuklar vardır. Bu oyuklar, girintili çıkıntılıdır, özel olarak yapılmış olan gramofon iğnesi, bu oyuklar arasında dolaşırken, meydana gelen titreşimler, plağa alınan sesin tekrar duyulmasını sağlar.

Makine, plağın devamlı olarak ve aynı hızda dönmesini sağlayan bir motor ile, sesi yansıtan bir bölümden ibarettir. Motor, zemberek ya da elektrikle çalıştırılabilir. Her iki şekilde de dakikada ortalama olarak 78 devir yapılır. Elektrikle çalışan gramofonlara pikap adı verilir.

İğne, plak üzerinde dolandıkça, oyukların girinti ve çıkıntısına göre meydana gelen titreşimler, iğnenin bağlı bulunduğu diyagrama yansır, ses titreşimleri, diyagram ve ses kutusu yardımı ile büyütülerek aksettirilmiş olur.

Gramofon 1877 yılında Edison tarafından icat edilmiş olan fonografın geliştirilmiş şeklidir.

Balmumundan yapılmış düz ve daire biçimli kalıplar, gramofona benzeyen bir makineye konur. Bu makine, balmumundan kalıbı, belli bir hızla döndürür. Kalıbın üzerine bir iğne konmuştur. Bu iğne bir diyagrama bağlıdır.

Makinenin karşısında yapılan bir konuşma ya da söylenen bir şarkı, havayı titreştirir, hava da diyagramda titreşimler meydana getirir. Bunun sonucu olarak, diyagrama bağlı olan iğnede de titreşmeler olur. İğne, titreşerek, dönmekte olan balmumu kalıbı üzerinde, titreşme durumuma göre inişli çıkışlı çizgiler çizer. Böylece, bir kalıp elde edilmiş olunur. Bu kalıptan nikel kalıplar çıkarılır. Sonra da bu nikel kalıptan, bildiğimiz gramofon plâkları çoğaltılır. İlk müzik çalar kutusu. Günümüzde hala dinlenmektedir. Ancak bu bilindiği gibi Edison'un icadı değildir. Gramofon Edison'dan yaklaşık 50 sene öncesinde dedesi tarafından tasarlanmıştır.

Jean Michel Jarre'nin Büyükbabası André Jarre, ilk kez ses miksaj masasını icat etmiş ve bunu Radyo Lyon'da kullanmıştır.^[2] Ayrıca ikinci dünya savaşından sonra ilk taşınabilir fonograf (Teppaz) [1] cihazını yapmış, daha sonra bunu torunu Jean-Michel'e hediye etmiştir.

Wikimedia Commons'ta Gramofon ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• (İngilizce) Phonogalarie "Paris Phono Müzesi" websitesi [2] 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.