Barut Komplosu
Barut komplosu, bir grup yönetim karşıtı İngiliz Katolik tarafından, İngiltere Kralı I. James ve diğer aristokratları öldürmek için 5 Kasım 1605'te yapılan, Parlamento binasını havaya uçurma girişimidir. Robert Catesby ve Guy Fawkes öncülüğünde planlanmıştır.
Komplocular ayrıca kraliyet çocuklarını[1] kaçırmayı ve Midlands'da bir halk ayaklanmasına öncülük etmeyi planlamışlardır.
Barut komplosunun Karşı-Reform hareketi olduğunu ve baskıcı yönetime karşı anarşi hareketlerinin öncüsü olduğunu kabul eden gruplar vardır.
Kökenleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Eylem, 1603 tarihli ilk komplo ve veda komplosunu takiben 1605 yılında, her sene ekim ya da kasım ayında tekrarlanan aristokrasi zirvesine denk getirilmiştir. 5 Kasım 1605 tarihli bu girişim yalnızca Kral I. James'e karşı düzenlenen bir suikast değil, tüm Kraliyet ailesini, Protestan devlet adamlarının büyük bölümünü etkisiz hâle getirmeyi ve halkı ayaklandırmayı hedef alan bir eylemdir.[2]
Robert Catesby, Mayıs 1604'te başlayan komplonun planlanmasına öncülük etti. Ona yardım eden insanlar ya zengin Katolikler ya da çok fazla etkiye sahip olan seçkin ailelerdi. Catesby, Büyük Britanya'nın Kral I. James yönetimi altında Roma Katoliklerine karşı daha hoşgörülü olacağına dair çok az umut olduğunu görünce komployu bulmuş olabileceği düşünülüyor, bu durum karşısında birçok Katolik, durum hakkında hayal kırıklığına uğramıştı. Ancak Catesby'nin İngiltere'deki Katoliklere bir şans vermek istemesi daha olasıdır: Komplo, bir isyanın ilk adımı olacaktı. Daha sonra, James'in dokuz yaşındaki kızı (Prenses Elizabeth) Katolik bir devlet başkanı olarak atanabilirdi.
Diğer komplocular Thomas Winter (Wintour olarak da yazılır), Robert Winter, John Wright, Christopher Wright, Robert Keyes, Thomas Percy (Percye olarak da yazılır), John Grant, Ambrose Rokewood, Sör Everard Digby, Francis Tresham ve Thomas Bates (Catesby'nin hizmetkarı) idi. Patlayıcılar, 10 yıllık askeri deneyimi olan Guy "Guido" Fawkes tarafından hazırlandı. Fawkes, İspanyol Hollanda'sında, Hollandalılara karşı İspanyollarla savaşmıştı.
İngiltere'deki ana Cizvit Peder Henry Garnet'in komplonun ayrıntılarını bildiği söyleniyordu. Yine Cizvit olan bir arkadaşı Oswald Tesimond ona söylemişti. Robert Catesby olanları Tesimond'a itiraf etmişti ve ona Garnet'e da bunları söylemesi için izin vermişti. Sonradan suçlu bulunmasına rağmen, o zamandan beri Garnet'in gerçekte ne kadar şey bildiği konusunda bazı tartışmalar oldu.[3] Komplonun detayları günah çıkarma yoluyla bilindiği için Garnet'in bunları yetkililere açıklamasına izni yoktu. Garnet bunun iyi bir fikir olduğunu düşünmüyordu ama yine de plan devam etti. Garnet'in buna karşı çıkması, onu 1606'da vatana ihanetten asılmaktan, sürüklenmekten ve parçalanmaktan kurtarmadı.
Planlama
[değiştir | kaynağı değiştir]17. yüzyılda Westminster Sarayı, geniş bir alana yayılmış birçok binadan oluşuyordu. Binalar, eski kraliyet sarayının ortaçağ odaları, şapelleri ve salonları etrafında gruplandırılmışlardı. Bu saray hem Parlamento'yu hem de çeşitli mahkemeleri barındırıyordu. Saraya ulaşım da bugün olduğundan daha kolaydı. Tüccarlar, avukatlar ve diğer insanlar saray arazisinde yaşıyor ve çalışıyorlardı.
Kralın Korumasının bir üyesi olarak[4] Percy, Mayıs 1604'te Lordlar Kamarası'nın yanındaki odaları kiralayabildi. Komplocuların orijinal fikri, barutu oraya koymak için Lordlar odasının temellerinin altını kazmaktı. Ana fikir James'i öldürmekti, ancak Protestan soylularının çoğu ve İngiltere Kilisesi'nin kıdemli piskoposları da dahil olmak üzere diğer birçok önemli hedef de orada mevcut olacaktı. Guy Fawkes, Percy'nin hizmetkarı "John Johnson" kılığında rol yaptığı, bu binanın sorumlusu yapıldı. Catesby'nin Lambeth'teki evi, kazma aletleriyle birlikte barutu depolamak için kullanılıyordu.
Ancak Kara Veba, 1604 yazında tüm şiddetiyle Londra'ya geri döndü. Bu nedenle Parlamento'nun açılış tarihi 1605 olarak değiştirildi. Noel arifesinde komplocu madenciler hala Parlamento binalarına ulaşmamışlardı ve tam 1605'in başlarında yeniden işe başladıklarında, Parlamento'nun açılışının 3 Ekim'e ertelendiğini öğrendiler
Eylemcilerden biri olan Francis Tresham'ın, bir yakını olan Lord Monteagle'yi eylem günü sarayda olmaması yönündeki uyarısının kraliyete sızması sonucunda, Guy Fawkes eyleme giderken yakalanmış ve ağır işkencelerle alınan itiraf sonucunda diğer eylemciler de yakalanmıştır. Sonuçta eylem başarısızlıkla sonuçlanmış, Fawkes ve diğer eylemciler idam edilmiştir.[5]
Her yıl 5 Kasım gecesinde, Birleşik Krallık ve krallığa ait diğer eyaletlerde kraliyet öncülüğünde Eylemin (Komplonun) başarısızlığa uğratılması şenliklerle kutlanır. Bu kutlama gecesine Guy Fawkes Gecesi, Kutlama Ateşi Gecesi, Havai Fişek Gecesi, Barut Gecesi ve Komplo Gecesi denir. Günümüzde politikadan çok, eğlence amaçlı yapılan bir kutlamadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Alice Hogge (2005), God's Secret Agents: Queen Elizabeth's Forbidden Priests and the Hatching of the Gunpowder Plot HarperCollins p.344
- ^ Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi, Eskişehir Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, sf. 108
- ^ Free the Gunpowder Plot One, BBC News, 5 Kasım 2008, 15 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Ekim 2009
- ^ Percy was a rent collector for his uncle, Henry Percy, 9th Earl of Northumberland and Northumberland had used his position to get Percy a post as a "Gentleman Pensioner", a ceremonial royal bodyguard, only a short while before the plot."The Gunpowder Plot". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford, England: Oxford University Press. May 2005.
- ^ Nicholls, Mark (2004), "Fawkes, Guy (bap. 1570, d. 1606)", Oxford Dictionary of National Biography (online bas.), Oxford University Press, doi:10.1093/ref:odnb/9230, 19 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Kasım 2015 Birleşik Krallık Halk Kütüphanesi abonelik veya üyeliği gereklidir
