Poncirus trifoliata
| Üç yaprak (Üç yaprak portakalı) Poncirus trifoliata | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Sinonimler | ||||||||||||||||||
|
Poncirus trifoliata, (sin. Citrus trifoliata), Sedef otugiller (Rutaceae) ailesinden Citrus ailesi ile yakından ilişkili ve hatta kimi kaynaklarca bu aile içinde gösterilen bir turunçgil cinsidir.
Sistematik
[değiştir | kaynağı değiştir]Önceleri bu tür Citrus cinsi içinde kabul edilirken; 1838'de Constantine Rafinesque adlı bir botanikçi bu türü; citrus cinsinin türlerinden (yaprakları v.s yönünden) belli farklılıkları nedeniyle başlı başına ayrı bir tür olarak kabul etmiştir.Buna göre de Poncirus adlı bir cins oluşturulmuş ve bu cinsin içindeki bir tür olarak bu bitki gösterilmiştir. Ancak halen tartışmalar devam etmektedir.Zira bu bitkiyi diğer citrus cinslerinden ayıran kışın aşırı soğukta tamamen yaprak döküp uyku moduna geçmesi, yaprakları gibi özellikleri yanında citrus ailesindeki diğer türlerle pek çok benzerliği de bulunmaktadır.Öyle ki citrus ailesinin pek çok türü bu ağacın üzerine aşılanabilmektedir. Hatta bu türde citrus ailesinin diğer üyeleriyle doğal veya insan eliyle çaprazlanarak yeni bir hibrit tür oluşturabilmektedir.
Tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Poncirus trifoliata büyük 3–5 cmlik dallarındaki dikenleri 3 (ya da nadiren 5) loblu yaprakları vardır.Yaprakların orta lobu 3–5 cm uzunluğunda, diğer 2 lob ise 2–3 cm uzunluğundadır. Çiçekler normal turunçgillerden büyük, beyaz renkli yapraklara ve pembe stamenlere sahip olup 3–5 cm çapındadır.Aynen diğer turunçgil çiçeklerini andırır kokulu çiçekleri vardır ve diğer turunçgiller gibi yaprakları ezildiğinde hafif baharatımsı bir koku bırakır.
Meyveleri yeşildir, olgunlaşınca sarı renk alıp,3–4 cm çapındadır ve küçük bir portakala benzer;ancak girintili çıkıntılıdır. Tadı acı olduğundan taze olarak yenmez.Ancak meyveleri Japonya,Çin gibi anavatanındaki yerlerde reçellerde kullanılabildiği gibi toz haline getirilip baharat gibi kullanılmaktadır.
Kullanımları
[değiştir | kaynağı değiştir]Anaç Olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu türün en önemli özelliklerinden biri soğuğa karşı dayanıklığıdır. Bu ağacın meyveleri aşırı derecede ekşi olduğundan yenmese de; kışın yapraklarını diğer turunçgillerin aksine dökme ve yaprak döken sıradan ağaçlar gibi uzun süre uyku periyodunda kalma gibi bir özelliği bulunması ve dikenleri sayesinde -25 derecelik soğuklara (Soğuğa dayanıklılık haritası'nda (USDA 5'li değerlere kadar)) bile dayanabilmektedir. Turunçgiller içinde bu yönden soğuğa en dayanıklı türdür.
Diğer bir önemli özelliği de citrus ailesi üyeleri ile uyum göstermesi nedeniyle turunçgillerde anaç olarak kullanılabilmesidir.Bu sebeple soğuk bölgelerde portakal,mandalina gibi türler üzerine aşılanabilmektedir.
Ancak sıcak bölgelerde dikilirse bu türün soğuğa karşı dayanıklığı düşmekle; bu bölgelerde soğuğa karşı aşırı derecede hassastır.Bu sebeple sıcak bölgelerde pek anaç olarak kullanılmamakta genelde yerine Turunç gibi anaçlar tercih edilmektedir.
Kök sistemi nispeten küçük olup, ağır-killi topraklara uyum sağlayabilmektedir. Phytophthora, Uçkurutan, Tristeza (Göçüren), Xyloporosis (Gözenek), Psorosis (Kavlama) gibi Turunçgil hastalıklarına bu tür dayanıklıdır.
Buna karşın Nematodlara, kireçli ve tuzlu topraklara ve yine turunçgillerdeki cüceleşme hastalığına karşı duyarlıdır.
Üç yapraklı, üzerine aşılı ağacı erken meyveye yatırır ve meyve kalitesini olumlu yönde etkiler. Ancak uyumsuz olduğu turunçgil türleride vardır: Eureka grubu limonlar (ör. Kütdiken) ve misket limonu (limelar) anaç olarak iyi uyuşmadığı türlerdir.
Diğer bir avantajı da anaç olarak üzerine aşılanan ağaçları (özellikle Flying Dragon denen varyantı) bodur hale getirmesi sayesinde meyvelerin toplanmasına getirdiği rahatlıktır.Yine bu bodur varyantı dikenleri sayesinde çit bitkisi olarak da kullanılabilmektedir.[6]
Türkiye'de özellikle nemli olan Doğu Karadeniz'de,Marmara Bölgesinde ve az miktarda Finike-Kumluca civarlarında kullanılır. Dünyada Brezilya, Akdeniz çevresi, Avustralya, Uzakdoğu (özellikle Japonya'da Satsuma mandarini için) ve A.B.D.'de kullanılmaktadır.
Tıbbi Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Çin ve Kore gibi anavatanı olan Uzakdoğu ülkelerinde geleneksel tıpta alerjik enflamasyona karşı kullanılmaktadır.[7]
Tıbbi Yararları
[değiştir | kaynağı değiştir]In vitro çalışmalarda bu türün meyvelerinden alınan ekstrenin NF-kappa B aktivitesini Mast hücrelerinde engellediği tespit edilmiştir.[8] Neohesperidin ve poncirin adlı bu türden ayrıştırılan 2 maddenin gastrit tedavisinde kullanılabileceği tespit edilmiştir.Poncirus trifoliata ekstresinin in vitro olarak anti-allerjik ve antitümör,[9][10] anti-enflamentuar ve antiviral olarak kullanılabileceği de tespitler arasındır.[11] Poncirus trifoliate'ın ekstresinin nöron dejenrasyonundan kaynaklanan bozukluklarda faydalı olacağına dair araştırmalarda bulunmaktadır.[12] Yine su ile hazırlanan 10 hafta boyunca denenen bir ekstresinin farelerde kilo alımını durdurduğu tespit edilmiştir.[13]
Kültür ve hibrit türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kültür türü olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]- Flying Dragon (P. trifoliata var. monstrosa) Küçük yapraklı,dalları çarpık cüce bodur bir kültür türüdür (varyantıdır).Soğuğa dayanıklığı olsa da, esas üç yaprak türüne göre biraz daha azdır.
Hibrit Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hibrit türlerinin meyveleri genel olarak, birkaç istisna tür dışında, ekşi ve acımsı tadları nedeniyle taze şekilde az tüketilirler. Ancak belli hastalıklara dayanıklıkları ve toprak PH'ındaki esneklikleri nedeniyle yetiştirilebilmektedir.
- Citradia - Bu türün turunçla çaprazlanması neticesi elde edilmiştir.
- Citrange, Citrus × insitorum Mabb., ×Citroncirus webberii J. Ingram & H.E. Moore -Portakal ile bu türün çaprazlanması neticesi elde edilmiştir. Bu çaprazlanmada soğuğa dayanıklı ve tatlı bir portakal türünün yaratılması hedeflense de ortaya çıkan yeni türün meyveleri ekşi acı bir taddadır.Yine de bu türün bazı varyetelerinin, olgunlaştığında taze yenilebilen meyvelere sahip olduğu bilinmektedir. Varyeteleri;Benton, Carrizo, C-35, Morton, Rusk (Meyveleri taze yenilebilir), Troyer, Willits.
- Citrangequat -Kamkat ile Citrange 'ın çaprazlanması ile elde edilmiştir. Citrus ×georgiana (Kamkat × Citrange). Varyeteleri : Thomasville ((Poncirus × Citrange var. willits) × F. margarita- meyveleri taze olarak tüketilebilir.), Sinton (Poncirus × Citrange var. rusk).
- Citremon - (Poncirus × Citron) Ağaç kavunu (Citrus medica) ile bu türün çaprazlanması neticesi elde edilmiştir.
- Citrumelo - (Poncirus × Pomelo) Pomelo ile bu tün çaprazlanması ile elde edilmiştir.
- Citrandarin - (Poncirus × Mandalina). Mandalina ile bu türün çaprazlanması ile elde edilmiştir. Bazı varyantlarının -12 derecelik kış ısılarını bile tolere ettikleri bilinmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Leibniz-Institut für Pflanzengenetik und Kulturpflanzenforschung (IPK) ((Ed.)). "Poncirus trifoliata" (İngilizce). Mansfeld's World Database of Agricultural and Horticultural Corps.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Nombre aceptado para Citrus trifoliata subfo. monstrosa (T. Itô) Hiroë" (İngilizce). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Nombre aceptado para Citrus trifoliata var. monstrosa T.Itô" (İngilizce). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2012.
- ^ "Nombre aceptado para Citrus triptera Desf" (İngilizce). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2012.
- ^ "Nombre aceptado para Poncirus trifoliata var. monstrosa (T.Itô) Swingle" (İngilizce). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Hardy Orange or Trifoliate Orange - Plant of the Week". Arhomeandgarden.org. 9 Şubat 2007. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2011.
- ^ Zhou H.Y., Shin E.M., Guo L.Y., Zou L.B., Xu G.H., Lee S.-H., Ze K.R., Kim E.-K., Kang S.S., Kim Y.S.,"Anti-inflammatory activity of 21(alpha, beta)-methylmelianodiols, novel compounds from Poncirus trifoliata Rafinesque." European Journal of Pharmacology. 572 (2-3) (pp 239-248), 2007.
- ^ Shin T.-Y., Oh J.M., Choi B.-J., Park W.-H., Kim C.-H., Jun C.-D., Kim S.-H.,"Anti-inflammatory effect of Poncirus trifoliata fruit through inhibition of NF-B activation in mast cells". Toxicology in Vitro. 20 (7) (pp 1071-1076), 2006.
- ^ Yi J.-M., Kim M.-S., Koo H.-N., Song B.-K., Yoo Y.-H., Kim H.-M.,"Poncirus trifoliata fruit induces apoptosis in human promyelocytic leukemia cells." Clinica Chimica Acta. 340 (1-2) (pp 179-185), 2004
- ^ Chung H.-J., Park E.-J., Pyee Y., Hua Xu G., Lee S.-H., Kim Y.S., Lee S.K."25-Methoxyhispidol A, a novel triterpenoid of Poncirus trifoliata, inhibits cell growth via the modulation of EGFR/c-Src signaling pathway in MDA-MB-231 human breast cancer cells." Food and Chemical Toxicology. 49 (11) (pp 2942-2946), 2011.
- ^ Hong J, Min HY, Xu GH, Lee JG, Lee SH, Kim YS, Kang SS, Lee SK.,"Growth inhibition and G1 cell cycle arrest mediated by 25-methoxyhispidol A, a novel triterpenoid, isolated from the fruit of Poncirus trifoliata in human hepatocellular carcinoma cells." Planta Med. 2008 Feb;74(2):151-5
- ^ Kim J.K., Bae H., Kim M.-J., Choi S.J., Cho H.Y., Hwang H.-J., Kim Y.J., Lim S.T., Kim E.K., Kim H.K., Kim B.Y., Shin D.-H."Inhibitory effect of poncirus trifoliate on acetylcholinesterase and attenuating activity against trimethyltin-induced learning and memory impairment." Bioscience, Biotechnology and Biochemistry. 73 (5) (pp 1105-1112), 2009
- ^ Shim W.-S., Back H., Seo E.-K., Lee H.-T., Shim C.-K., "Long-term administration of an aqueous extract of dried, immature fruit of Poncirus trifoliata (L.) Raf. suppresses body weight gain in rats". Journal of Ethnopharmacology. 126 (2) (pp 294-299), 2009