Özel eğitim

Özel eğitim, öğrencilerin bireysel farklılıklarına; akademik, sosyal, günlük yaşam ve benzeri yetersizliklerine hitap eden geliştirilmiş ve bireyselleştirilmiş eğitim anlayışıdır. Özel eğitim, öğrenme güçlüğü, gelişimsel yetersizlikler, iletişim bozuklukları, duygusal ve davranışsal bozukluklar, fiziksel engelli ve diğer yetersizlik sınıfında olan veya yetersizliği olmayıp özel yeteneği yani yüksek yeterliliği olan öğrencilere uygun eğitim sağlamayı amaçlar. Yetersiz veya yüksek yeterliliğe sahip öğrencilerin farklı öğretim yaklaşımları, teknoloji kullanımı, özel olarak uyarlanmış bir öğretim sınıfı, ek ders, BİLSEM, destek eğitim odası veya ayrı bir özel eğitim okulu vb gibi eğitim hizmetlerinden yararlanmaları sağlanır.

Özel eğitimde bireyin ihtiyaç ve gereksinimlerini karşılamak için kişiye özel bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlanır.

Özel Eğitim; Bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bireylerin, eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiş bireysel eğitim programları ve özel olarak yetiştirilmiş personel ile uygun ortamlarda sürdürülen eğitimi ifade eder.

Özel eğitim ihtiyacı olan birey; Bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bireyi ifade eder

Yetersizlik veya engel, yaralanma ya da fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık veya yetersizlik nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan bireyi ifade eder. ana madde: engellilik

Özel yetenekli birey, Yaşıtlarına göre daha hızlı öğrenen, yaratıcılık, sanat, liderliğe ilişkin kapasitede önde olan, özel akademik yeteneğe sahip, soyut fikirleri anlayabilen, ilgi alanlarında bağımsız hareket etmeyi seven ve yüksek düzeyde performans gösteren bireyi ifade eder.

Engel, Engeller, yetersizliğin sonucu yaşanan problemlerdir, engel sebebiyle birey görevlerini yerine getiremez.

Gereksinim, Yetersizlik veya yüksek yeterlilik sonucu ortaya çıkan ihtiyaçlara gereksinim denir.

Bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bu bireyler; Zihin yetersizliği, görme veya işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlik, dil ve konuşma güçlüğü veya öğrenme güçlüğü gibi yetersizlik veya özel yetenekli bireyler gibi yüksek yeterliliğe sahip bireylerden oluşur. Gereksinimler; zihinsel, fiziksel, davranışsal, duyusal ve duygusal olabilir. Bu gereksinimlerin karşılanması engelleri ortadan kaldırır. Lakin bu yetersizliği veya hastalığı ortadan kaldırmaz! Gereksinimler engelin sayısına bağlı olarak 2 grupta incelenir:

• Zihinsel yetersizlik ve ortopedik yetersizlik
• Zihinsel yetersizlik ve otizm
• Görme ve işitmeye eşlik eden zihinsel yetersizlik
• Ortopedik yetersizlik ve Görme yetersizliği ve dahası...

Özel gereksinimli bireyler farklı seviyelerde ve tanılarda olabilir. Bu yüzden bütün öğrencileri içine alacak bir ortak eğitim programı hazırlanamaz. Her öğrencinin özel gereksinimlerine dayanan onların farklılıklarını dikkate alan bireyselleştirilmiş bir eğitim programı(BEP) hazırlanır.

Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerin eğitim alacakları kurumları eğitsel tanılarını gerçekleştiren Rehberlik Araştırma Merkezi(RAM) belirler. Öğrenciler kurumlara yönlendirilirken topluma entegrasyonu en çok sağlayan ve özel gereksinimlerin en ideal şekilde karşılandığı ortamlara yönlendirilirler. Yetersizliği olan öğrenciler aşağıda belirtilen 5 eğitim ortamından en uygun olanına yönlendirilir:

• Tam zamanlı kaynaştırma: Bu sistemde öğrenci, normal gelişim gösteren akranlarının gittiği okula gidererek "kaynaştırma" öğrencisi statüsünde herkesin aldığı eğitimi alır. Birey burada akranlarıyla geçireceği sosyal yaşam sayesinde yaşadığı uyumsal problemlerle başa çıkmayı öğrenir veya bu hedeflenir. Lakin okulda yaşayabileceği akran zorbalığı neticesinde bu durumun ters tepmesi ve bireyin daha da içine kapanması ve uyumsal problemlerin daha da artması içten bile değildir.^[2][3][4]
  • Tam zamanlı kaynaştırma ve destek eğitim odası: Kaynaştırma/bütünleştirme öğrencisinin bulunduğu okulda ek olarak ders alacağı bir destek eğitim odası bulunması zorunludur. Destek eğitim odasında öğrenciye eşlik eden bir özel eğitim öğretmeni, sınıf öğretmeni veya alan öğretmeni bulunur. Eğitim bir öğrenciyle bireysel veya en fazla 3 öğrenci olmak kaydıyla birbirine yakın yetersizlik gösteren öğrencilerle grup halinde de gerçekleşebilir. Öğrencinin destek eğitim odasında alacağı dersleri RAM, eğitim öğretim başlamadan önce çocuğun gereksinimlerine yönelik şekilde belirler. İhtiyaç halinde alacağı dersler öğretim yılı içerisinde de revize edilebilir.^[5]
• Özel eğitim sınıfı: Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda ayrı bir sınıfta eğitim almalarına karar verilen özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler için resmî ve özel okullarda il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun teklifi doğrultusunda Valilik Oluru ile özel eğitim sınıfları açılır.^[6] Özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı kaynaştırma programları da BEP ile öğrenciye uygulanabilir.
• Özel eğitim okulu: Özel eğitim gerektiren bireylere hizmet veren, özel olarak yetiştirilmiş öğretim personelinin bulunduğu, geliştirilmiş eğitim programlarının uygulandığı kurumlardır. Bu eğitim kurumlarında bütün öğrenciler özel eğitime gereksinim duyan bireylerden oluşur, bu sebeple kimi öğrenciler için en kısıtlayıcı eğitim ortamıdır.^[7]
• Ev ya da hastanede eğitim
  • Hastanede eğitim: Zorunlu öğrenim çağındaki özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden sağlık problemi nedeniyle sağlık kuruluşlarında yatarak tedavi gören öğrencilerin eğitimlerini sürdürmeleri için hastaneler bünyesinde il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun teklifi ve Sağlık Bakanlığının uygun görüşü üzerine Valilik Olur’u ile hastane sınıfları açılır.^[8]
  • Evde eğitim: Zorunlu öğrenim çağındaki özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden sağlık problemi nedeniyle en az on iki hafta süreyle örgün eğitim kurumlarından yararlanamayacağı ya da yararlanması durumunda sağlığı açısından risk oluşturacağı en az birisi ilgili daldan olmak üzere üç uzman tabip tarafından düzenlenmiş Durum Bildirir Sağlık Kurulu Raporu’nda belirtilen öğrencilere velinin yazılı talebi ve Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu ile il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun planlaması doğrultusunda ders yılı içinde evde eğitim hizmeti verilebilir.^[9]
• Rehabilitasyon merkezleri: Özel eğitim değerlendirme kurulları tarafından yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda destek eğitimine ihtiyacı olduğu belirlenen engelli bireylere destek eğitimi hizmeti veren özel öğretim kurumunu ifade eder.^[10]

Bu eğitim yaklaşımlarının haricinde, tersine kaynaştırma adı verilen bir uygulama çeşidi daha bulunmaktadır. Bu sistemde normal gelişim gösteren öğrenciler özel eğitim okullarına alınarak özel gereksinimli öğrencilerle birlikte eğitim görürler.