Çayeli
| Çayeli | |
|---|---|
 | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Rize |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Sertaç KIRÇUVAL[1] |
| • Belediye başkanı | İsmail Hakkı Çiftçi (MHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 473 km² |
| Rakım | 10 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 44.304 |
| • Kır | 19,941 |
| • Şehir | 23.860 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 53200 |
| İl alan kodu | 0464 |
| İl plaka kodu | 53 |
Resmî site http://www.cayeli.bel.tr | |
Çayeli (Lazca: მაფავრი, Mapavri), Rize ilinin bir ilçesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Çayeli'nin eski adı Mapavra veya Mapavri'dir. Nitekim 1854 tarihli Kiepert haritasında "Mapavra" olarak geçer.[3] Özhan Öztürk'e göre "Mapavri" Lazca (მაფავრი) bir kelime olup "Efendiler, rahipler" anlamına gelmektedir. Yazar, Bizans döneminde Rumların, Lazlar ve diğer Kafkas halklarıyla etnik doğu sınırı olduğu ve Hristiyanlık Trabzon üzerinden Kafkasya'ya yayıldığı için böyle isimlendiriliğini iddia etmiştir.[4] Ancak Lazca "pavri" (ფავრი) yaprak, Mapavri de "yapraklı yer" anlamına gelir.[5][6] Bu yer adı bölgenin bitki örtüsüyle ilişkili olabilir.
Eski çağlarda Kolhis kültür alanında ve eski Lazlar'ın yerleşim bölgesinde bulunan Mapaura, MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu egemenliğine girdi. 6. yüzyıldaki Laz Savaşları sonucunda, Roma/Bizans İmparatorluğunun Karadeniz sahilindeki en son yerleşim noktası olma özelliğini kazandı. 1204 yılında Bizans imparatorluğunun geçici süreyle dağılması üzerine kurulan Trabzon İmparatorluğu döneminde de Mapaura/Mapavri Rum egemenliğinin doğudaki son kalesi olarak kaldı. 1461’de II. Mehmed (Fatih)'in Trabzon devletini Osmanlı topraklarına katması üzerine Türk yönetimine girdi. Bunu izleyen yaklaşık 50 yıl boyunca Mapavri Osmanlı Devleti'nin Karadeniz kıyısındaki sınır noktası idi.
1622’de Abaza korsanlarının saldırısına uğrayarak yağmalandı. Şemsettin Sami, Kamasü’l-Alam’da, Mapavri’den "Trabzon vilayetinin Lazistan sancağının Rize kazasına bağlı bir nahiye" olarak söz eder.
I. Dünya Savaşı sırasında iki yıl süreyle Rus işgali altında kalan yöre 9 Mart 1918’de yeniden Türk idaresine girdi. İlçeyi Rize'ye bağlayan sahil yolu Rus işgali döneminde inşa edildi.
Mapavri 1878’de nahiye 1944'te Çaybaşı adıyla ilçe oldu. Sonradan adı Çayeli olarak değiştirildi. Köy adlarının büyük çoğunluğu Rumcadır; ancak az sayıda Lazca ve Hemşince yer adları da vardır. 20. yüzyıl başlarından önce Türkçe yer adı kaydedilmemiştir.
Mapavri 1935 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Rize kazasına bağlı bir nahiyeydi ve bu nahiyenin idari merkezi Yenipazar köyüydü.[7] 1940 genel nüfus sayımında Mapavri aynı idari konuma sahipti ve Mapavri nahiyesi 23 köyden oluşuyordu. Ancak 1933 yılında kaldırılmış olan Rize vilayeti bu tarihte yeniden kurulmuştu. Mapavri nahiyenisin idari merkezi olan Yenipazar'ın nüfusu 6.138 kişiden, nahiyenin toplam nüfusu ise, 20.105 kişiden oluşuyordu.[8]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Rize'nin 18 km doğusunda yer alır. Yüzölçümü 473 km2’dir. Doğudan Pazar, güneyinden Çamlıhemşin ve İkizdere, batıdan Rize merkez ve Güneysu, kuzeyden Karadeniz ile çevrilidir.
Dar kıyı şeridi ve hemen arkasında yükselen, denize paralel sıradağlarıyla tipik bir Doğu Karadeniz kıyı ilçesidir. Büyük bir bölümü, Doğu Karadeniz Dağları'nın en yüksek kesimini oluşturan Rize Dağları'yla kaplıdır. Güney ucunda yükselti 2,000 metreyi aşar.
İlçenin bazı dağlık köylerde ise bölgenin yerli halkı olan Hemşinliler yaşar.[9] Çayeli'nin doğusunda olan ilçelerde (Pazar, Ardeşen, Fındıklı) Lazca da konuşulur.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçe ekonomisinin temeli çay üretimine dayanır. Yörede çay üretimi başlamadan önce ana ürün mısırdı.
Çayeli’nde hem yerleşime, hem de bitkisel üretime elverişli tek alan dar kıyı şerididir. Nüfusun büyük bir bölümü burada toplandığı gibi, çay ekimi de bu kesimde yoğunlaşmıştır. Türkiye’deki çay ekim alanlarının üçte ikisi Rize ilinde, bunun da %18’lik kısmı Çayeli ilçesinin sınırları içindedir.
Madenli kasabasında 1984'ten bu yana bakır madeni çıkarılmaktadır. (Çayeli Bakır İşletmeleri A.Ş./First Quantum Minerals LTD. tarafından) İşletme yöre ekonomisi ve sosyal sorumluluk kapsamında yaptığı çalışmalarla yöre halkı için büyük önem taşımaktadır.
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Çayeli ilçe erkek futbol takımlarından en önemli başarıyı, TFF 3. liginin 1991-1992 sezonunu yedincilikle tamamlayan Çayelispor elde etmiştir.
Çayeli'nin takımlarından Çayelispor 2023-24 Bölgesel Amatör Lig sezonunu birinci sırada tamamlayarak 30 yıl aradan sonra tekrar 3. Lige çıkmıştır. Takım 2024-2025 sezonu itibariyle 3. Ligde mücadele etmektedir.
Çayeli ilçe kadın voleybol takımı Çayelispor Voleybol 2024-2025 sezonu itibariyle Türkiye Kadınlar İkinci Voleybol Ligi'nde mücadele etmektedir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1945[10] | 34.564 | 6.084 | 28.480 |
| 1950[11] | 36.170 | 6.348 | 29.822 |
| 1955[12] | 33.061 | 7.369 | 25.692 |
| 1960[13] | 39.446 | 9.724 | 29.722 |
| 1965[14] | 45.344 | 11.496 | 33.848 |
| 1970[15] | 51.961 | 12.915 | 39.046 |
| 1975[16] | 54.480 | 13.480 | 41.000 |
| 1980[17] | 58.014 | 14.926 | 43.088 |
| 1985[18] | 58.782 | 16.561 | 42.221 |
| 1990[19] | 51.751 | 14.947 | 36.804 |
| 2000[20] | 51.816 | 22.546 | 29.270 |
| 2007[21] | 42.109 | 25.205 | 16.904 |
| 2008[22] | 42.282 | 22.502 | 19.780 |
| 2009[23] | 41.333 | 22.613 | 18.720 |
| 2010[24] | 41.250 | 22.995 | 18.255 |
| 2011[25] | 42.030 | 24.089 | 17.941 |
| 2012[26] | 42.206 | 24.839 | 17.367 |
| 2013[27] | 42.143 | 23.402 | 18.741 |
| 2014[28] | 42.450 | 23.469 | 18.981 |
| 2015[29] | 41.916 | 23.682 | 18.234 |
| 2016[29] | 42.022 | 24.269 | 17.753 |
| 2017[29] | 42.356 | 24.736 | 17.620 |
| 2018[29] | 44.304 | 21.336 | 22.968 |
| 2019[29] | 44.351 | 22.637 | 21.714 |
| 2020[29] | 43.801 | 23.860 | 19.941 |
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Çayeli'de Ilıman dönencealtı iklimi (Köppen: Cfa) görülmektedir.
 Çayeli iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 6,4 | 6,7 | 7,9 | 11,7 | 15,6 | 19,4 | 21,8 | 22,0 | 19,5 | 15,5 | 12,0 | 8,4 | 13,9 |
| Ortalama yağış (mm) | 192 | 146 | 123 | 83 | 82 | 129 | 110 | 144 | 185 | 234 | 208 | 215 | 154,2 |
| Kaynak: Climate-Data.org[30] | |||||||||||||
Fotoğraf galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Makam". www.cayeli.gov.tr. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
- ^ 1854 Kiepert Map of the Caucasus, Armenia, Kurdistan, and Azerbaijan
- ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 763. ISBN 978-605-54-1017-9
- ^ 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20200727131915/https://www.ice.ge/liv/liv/lazur.php arşivlendi. Lazca Sözlük.
- ^ "[[İuri Siharulidze]], Çaneti /Lazeti (Gürcüce, Batum, 1977" (PDF). 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ocak 2023.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 392.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 528.
- ^ Gurbet Pastası: Hemşinliler, Göç ve Pastacılık Hemşinliler, Göç ve Pastacılık. İletişim Yayınları. 2016. ISBN 9789750520716. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Çayeli Nüfusu - Rize". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Rize Çayeli Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Climate: Çayeli". Climate-Data.org. 15 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Çayeli Kaymakamlığı2 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Çayeli Belediyesi31 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
