İstanbul nostaljik tramvayı

İstanbul nostaljik tramvayı

T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı'nda çalışan iki nostaljik tramvay aracı.
T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı'nda çalışan nostaljik tramvay aracı.
Genel
Sahibi	İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Bölge	İstanbul, Türkiye
Taşıma türü	Nostaljik tramvay
Hat sayısı	2
İstasyon sayısı	5 (T2)[1] 10 (T3)[2]
Web sitesi	T2・T3
Hizmet
Hizmete giriş	29 Aralık 1990 (T2)[1][3] 1 Kasım 2003 (T3)[2][3]
İşletmeci(ler)	İETT (T2) Metro İstanbul (T3)
Teknik
Sistem uzunluğu	1,64 kilometre (1,02 mi) (T2)[1] 2,6 kilometre (1,6 mi) (T3)[2]
Hat açıklığı	Metre (1000 mm)
Elektriklendirme	750 V DA katener
Sistem haritası

İstanbul nostaljik tramvayı, İstanbul'da hizmet veren nostaljik tramvay ağıdır. Sistem, Avrupa Yakası'nda hizmet veren T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı ve Anadolu Yakası'nda hizmet veren T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı'ndan oluşmaktadır.

Tramvaylar -1966'da kapatıldıktan 24 yıl sonra- 1990'da Avrupa Yakası'nda hizmete giren T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı ile İstanbul'a geri döndü. Ardından 1992'de Avrupa Yakası'nda hizmete giren modern T1 (Kabataş - Bağcılar) Tramvay Hattı, 2003'te Anadolu Yakası'nda hizmete giren T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı, 2007'de Avrupa Yakası'nda hizmete giren modern T4 (Topkapı - Mescid-i Selam) Tramvay Hattı ve 2021'de yine Avrupa Yakası'nda hizmete giren modern T5 (Eminönü - Alibeyköy Cep Otogarı) Tramvay Hattı hizmete girdi.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde başkent İstanbul'un Anadolu ve Avrupa yakalarına yayılmış çok büyük bir tramvay ağı bulunuyordu. Bu hatlar başlangıçta atlı tramvaydı, ancak zamanla elektrikli hâle getirildiler. Tramvay ağı birçok güzergâhta adım adım inşa edildi ve sistemin en geniş hizmet alanına kavuştuğu 1956'da 56 tramvay hattı ve 270 tramvay aracı ile 108 milyon yolcu taşındı. Ancak dünyanın pek çok şehrinde olduğu gibi İstanbul'daki tramvay hatları da 1956'dan sonra kapanmaya başladı ve 1966'da ise tamamen sona erdi.

1966'da İstanbul'daki tramvay hatları kapatıldıktan sonra, İstanbul halkı bu eski moda -ancak sorunsuz işleyen- şehir içi ulaşım yönteminin kaldırılması ile ulaşımın eskisinden daha hızlı olacağını düşündüler, ancak bu düşüncenin yanlış olduğu birkaç yıl sonra kanıtlandı. Otobüs, taksi, özel araç gibi benzinli araçların kontrolsüz artışı İstanbul caddelerini trafikle boğmaya başladı. Türkiye, kirlilik, trafik sıkışıklığı, yasadışı göç, düşük okuryazarlık ve hızlı nüfus artışı gibi gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda yaşanan sorunları yaşamaya başladı. Artan nüfus, İstanbul'un kentleşmesini ve bununla birlikte hava ve ses kirliliğini, trafik sıkışıklığını ve dumanı artıran motorlu taşıt da artırdı. Şehir içi ulaşım, tramvay döneminden bile daha yavaş hale geldi. 1970'lerin başından itibaren bu sorunlar giderek arttı ve 1980'lerin ortalarında İstanbullular motorlu taşıtların kontrolünün olmaması ve tramvay ağının kapatılmasının çok büyük hata olduğunu fark etti. Sürekli artan trafik sıkışıklığı ve hava kirliliği nedeniyle İstanbul, 1980'lerin ortalarında en kirli Avrasya şehirlerinden biri haline geldi, bu da sadece vatandaşların hastalıklarının artmasına değil, turist kaybına da neden oldu. Tunus, Sidney, Buenos Aires gibi dünyanın pek çok şehri de bu hatayı anladı ve onlar gibi İstanbul da tramvayların dönüşünü planladı.

Tramvay hatlarının kapatılmasının büyük bir hata olduğunu anlayan idare, kirliliği bir an önce azaltmayı ve turistler arasındaki İstanbul imajını yeniden kazanmayı planladı. Dünyanın dört bir yanındaki birçok şehri (örneğin Lima ve Buenos Aires) inceleyen yetkililer, tramvayın İstanbul'a geri getirilmesine karar verdi. O zamana kadar, şehirde araç ve otobüs sayısı o kadar çok artmıştı ki, o zamanlar tamamen yeni bir tramvay hattı inşa etmek mümkün değildi. Bunun yerine, daha düşük kurulum maliyetine sahip olması göz önünde bulunduran yetkililer, özellikle turistik cazibe sağlamak amacıyla ve İstanbul'daki genç nesillerin tramvaya nasıl tepki vereceklerini görmek için bir test sistemi olarak deneysel bir nostaljik tramvay hattı inşa edilmesini planladılar.

İdare, 1962'ye kadar Avrupa yakasında ve 1966'ya kadar Anadolu yakasında işletilen aynı tip vagonları kullanarak İstanbul'daki nostaljik tramvaylarını yeniden tanıtmayı düşündü. Ancak orijinal İstanbul tramvay ağı, ulaştırma müzelerinde korunan tramvay vagonların bir kısmı dışında, depolar, terminaller, elektrik santralleri vb. dahil olmak üzere neredeyse tamamen yok edilmişti. Bu yüzden de eski fotoğraflar, insanların hatıraları ve diğer kaynaklar kullanılarak, boyut, şekil, iç mekan, renk şeması vb. dahil olmak üzere, 1962 öncesi Avrupa yakasında işletilen tramvay araçlarına benzeyen araçlar üretildi.

1990'da İstiklal Caddesi yayalaştırıldı ve tramvay, günümüzde T2 hattı olarak da bilinen, Taksim – Tünel Nostaljik Tramvay Hattı adıyla yeniden hizmete girdi. Böylece 24 yıllık aradan sonra tramvaylar İstanbul'a geri döndü. T2 hattının 5 istasyonu vardır ve hat 1,64 kilometre (1,02 mi) uzunluğundadır.^[1]

Taksim - Tünel Nostaljik Tramvayı'nın başta turistler olmak üzere halk arasında popülerlik kazanmasının ardından, 2003 yılında İstanbul'un Asya yakasında, günümüzde T3 hattı olarak da bilinen, Kadıköy - Moda Nostaljik Ring Tramvay Hattı hizmete girdi. Ancak T3 hattı için birinci nesil tramvay sisteminde kullanılan araçlarının benzeri üretilmek yerine, Almanya'dan -çoğunlukla Berlin, Gotha ve Jena'da^[3] kullanılan- ikinci el tramvay araçları satın alındı. (Detaylı bilgi için aşağıdaki Araç stoğu bölümüne bakınız.)

T3 hattındaki tramvay araçları, kabaca eskiden bölgede hizmet birinci nesil tramvay güzergâhı olan Güzergâh 20'yi takip ederek saat yönünde dairesel bir döngü üzerinde çalışmaktadır. T3 hattının 10 istasyonu vardır ve hat 2,6 kilometre (1,6 mi) uzunluğundadır.^[2]

• 1961 - Son tramvay 12 Ocak 1961'de İstanbul'un Avrupa yakasında çalıştı. 27 Mayıs 1961'de Topkapı-Eminönü hattının yerini troleybüsler aldı. Anadolu yakasındaki tramvay ağına altı tramvay aracı aktarıldı.
• 1966 - Son tramvay 3 Ekim 1966'da İstanbul'un Asya yakasında Kadıköy ile Kızıltoprak arasında çalıştı. Kalan tramvay araçları ulaşım müzesine gönderildi.
• 1984 - Troleybüs hizmeti 6 Temmuz 1984'te durduruldu. Böylece İstanbul'da elektrikle çalışan tüm şehir içi ulaşım tamamen sona ermiş oldu.
• 1990 - İstiklal Caddesi trafiğe kapatılarak yayalaştırıldı. Ardından tramvaylar, Taksim ile Tünel arasındaki İstiklal Caddesi üzerinde işletilen Taksim - Tünel Nostaljik Tramvay Hattı ile İstanbul'un Avrupa yakasına nostaljik tramvay hattı olarak geri döndü. Tramvay araçları 1966 yılı öncesinde kullanılan araçlarla aynıydı.
• 1992 - Tamamen ayrı modern bir tramvay hattının açılması: İstanbul'un Avrupa yakasındaki Aksaray ile Beyazıt-Kapalıçarşı arasında Yapı Merkezi tarafından inşa edilen tramvay hattı ile İstanbul'daki ilk modern tramvay hattı hizmete girmiş oldu. Bu hat, günümüzde T1 hattı ya da Bağcılar - Kabataş Tramvay Hattı olarak bilinmektedir ve hattın bir kısmı Avrupa yakasında 1956'da tramvayların en son çalıştığı güzergâhta işletilmektedir.
• 2003 - Tramvay, kapatılan eski Güzergâh 20 ile neredeyse aynı rota üzerinde işletilen ring bir tramvay hattı ile İstanbul'un Anadolu yakasına nostaljik tramvay olarak geri döndü. İkinci el vagonlar Almanya'daki Jena ve Schöneiche'den ithal edildi.^[3] Bu hat, günümüzde T3 hattı ya da Kadıköy - Moda Nostaljik Ring Tramvay Hattı olarak bilinmektedir.
• 2007 - Avrupa yakasında inşa edilen ve yüksek tabanlı tramvay araçları (LRV) ile işletilen modern T4 hattı ya da Topkapı - Mescid-i Selam Tramvay Hattı hizmete girdi.
• 2021 - Yine Avrupa yakasında inşa edilen modern T5 hattı ya da Cibali - Alibeyköy Cep Otogarı Tramvay Hattı hizmete girdi.

İstanbul'da iki nostaljik tramvay hattı bulunmaktadır. Üsküdar-Harem arasında yen bir hattın inşası planlanmaktadır.

Hat	Güzergah	İstasyon sayısı	Uzunluk	Süre	Durum	Açılış tarihi
	Taksim – Tünel	5	1,64 km	15 dk	aktif	29 Aralık 1990
	Kadıköy – Moda	10	2,6 km	20 dk		1 Kasım 2003
	Üsküdar – Harem	6	1.5 km	8 dk	plan aşamasında	belirsiz

İstanbul'un Avrupa Yakası'ndaki en merkezî noktalarından biri olan İstiklal Caddesi'nde, Taksim – Tünel güzergâhında işletilen T2 hattı, 1990 yılında İstiklal Caddesi'nin araç trafiğine kapatılarak yayalaştırılmasının ardından 29 Aralık 1990'da hizmete girmiştir. T2 hattı, eskiden işletilen Güzergâh 10, 11, 12, 15, 16, 17 ile aynı güzergâhta hizmet vermektedir.

• Toplam uzunluk: 1,64 kilometre (1,02 mi)^[1]
• İstasyon sayısı: 5
• Açılış: 29 Aralık 1990
• Çalışma saatleri: 07:00 – 22:00
• Sefer sıklığı: 40 dakikada 1 sefer^[1]
• Sefer süresi: 15 dakika

İstanbul'un Anadolu Yakası'nda, Kadıköy İDO – Moda Caddesi – Kadıköy İDO güzergâhında saat yönünde ring olarak işletilen T3 hattı, 1 Kasım 2003'te hizmete girmiştir. T3 hattı, eskiden işletilen Güzergâh 20 ile kısmen aynı güzergâhta hizmet vermektedir.

• Toplam uzunluk: 2,6 kilometre (1,6 mi)^[2]
• İstasyon sayısı: 10
• Açılış: 1 Kasım 2003
• Çalışma saatleri: 06:55 - 21:00
• Sefer sıklığı: Pik saatlerde 10 dakikada, diğer saatlerde 15 dakikada 1 sefer^[2]
• Sefer süresi: 20 dakika
• Günlük yolcu: 5000^[2]

Her iki nostaljik tramvay hattı da normal yol koşullarında, yani kendilerine ait ayrı bir bölüm olmadan halka açık bir güzergâhta çalışmaktadır.

Avrupa yakasındaki T2 hattı, Taksim ve Tünel istasyonları da dahil olmak üzere 5 istasyonlu ve 1,6 kilometre (0,99 mi) uzunluğundadır. Hat, İstiklal Caddesi üzerinden Taksim ile Tünel arasında çalışmaktadır. Bu yolu eskiden tramvay, otobüsler ve arabalar birlikte kullanmaktaydı. Orijinal tramvay hattının 1962'de kapatılmasının ardından cadde, birçok tarihi bina ve dükkân nedeniyle bölgenin (Beyoğlu) kültürel miras alanı olarak kabul edildiği 1990 yılına kadar otobüsler ve arabalar tarafından kullanılmaya devam etti. Belediye idaresi bu alanı yayalaştırmaya karar verdi ve caddeye araç girişini yasaklandı (taksilere ve teslimat araçlarına hala izin verilmektedir) ve yol parke taşı ile kaplandı. Ardından yol boyunca çok sayıda orta boy ağaç dikildi ve eski moda sokak lambaları ve eğimli sandalyeler yerleştirildi (günümüzde bulunmamaktadır). Galatasaray Meydanı'nda her iki yönden gelen tramvay aracının birbirlerini beklemeden geçmesini sağlamak amacıyla oluşturulan sayding haricinde tüm tramvay hattı tek hat olarak inşa edilmiştir. Bölge popüler bir eğlence ve gece hayatı bölgesi olduğundan, özellikle yoğun turizm sezonunda, tramvay sürücüsünün yayaları uyararak yolunu açmak için sık sık zili çalması gerekmektedir. T2 hattında yaklaşık yolcu hacmi günde 6.000 kişidir. Hattın Taksim ve Tünel istasyonlarında M2 (Yenikapı - Hacıosman) Metro Hattı'na, F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı'na ve F2 (Karaköy - Beyoğlu) Tarihi Tünel Füniküler Hattı'na aktarma yapmak mümkündür.

Anadolu yakasındaki T3 hattı 10 istasyonlu ve 2,6 kilometre (1,6 mi) uzunluğundadır. Tek hattan oluşan tramvay hattının saydingi bulunmamaktadır. Bu nedenle de tramvay araçları Kadıköy İskele'den hareket ettikten sonra otobüs yolunu kullanarak Boğa Heykeli'ne ulaşmakta ve Bahariye Caddesi ve Moda Caddesi boyunca saat yönünde ilerledikten sonra tekrar Kadıköy İskele'ye ulaşmaktadır. T3 hattının yaklaşık yolcu hacmi günde 2.000 kişidir. Hattın Kadıköy İDO ve İskele Camii istasyonlarında M4 (Kadıköy - Tavşantepe) Metro Hattı'na, İDO'nun Kadıköy Terminali'ne ve Şehir Hatları'nın Kadıköy İskelesi'ne aktarma yapmak mümkündür.

Avrupa yakasındaki T2 hattında çalışan tramvaylar, 1980'li yılların sonlarında -yeniden inşa edilen- nostaljik tramvay hattında kullanılmak üzere -1966'da kapatılan- birinci nesil tramvay araçlarına benzer olarak yeniden üretilen orijinal İstanbul araçlarıdır. Yoğun dönemlerde, ekstra kapasite için tramvay aracına genellikle bir römork bağlanmaktadıır. 2008 yılı itibarıyla, tramvay araçları arasında 1913'te inşa edilen 47 filo no'lu araç; 1928'de inşa edilen 223 ve 410 filo no'lu araçlar ile 1914 ve 1919'da Almanya'da üretilen 411 ve 418 filo no'lu römorklar bulunmaktadır.^[3]

Anadolu yakasındaki T3 hattında çalışan tramvay araçları ise Almanya'daki tramvay sistemlerinden satın alınan ikinci el araçlardır. T3 hattında çalışan tüm araçlar benzer tasarıma sahip iki akslı tramvaylardır, ancak iki farklı firma tarafından üretilmişlerdir ve her iki tramvay aracı da üretildikleri sırada Doğu Almanya'da yer alan iki farklı tramvay sisteminden satın alınmıştır. Her iki yanında dört penceresi olan "İstanbul 201" ve "İstanbul 203" filo no'lu tramvay araçları Rekowagen (de) olarak da bilinen bir tramvay çeşididir ve Reichsbahnausbesserungswerk Berlin-Schöneweide (de) tarafından üretilmişlerdir (Bu araçlardan biri daha önce Jena tramvayı'nda kullanılan 138 filo no'lu araç ve diğeri ise Berlin tramvayı'nın Schöneiche-Rüdersdorf Tramvay Hattı'nda (de) kullanılan 75 filo no'lu araçtır). "İstanbul 202" filo no'lu araç her iki yanında üç pencesi olan Gotha T57 tipi bir araçtır, bu araç Gotha'daki Gothaer Waggonfabrik şirketi tarafından üretilmiştir ve İstanbul için satın alınmadan önce Jena tramvayı'nda çalışan 102 filo numaralı araçtır.^[3] 2006 yılında Jena tramvayı'ndan dört adet Gotha T57 tipi tramvay daha satın alınmıştır. O araçlara da "İstanbul 204-207" filo numaraları verilmiştir (Jena tramvayı'ndaki 104, 110, 112 ve 115 filo no'lu araçlar), ancak yeni filo no'ları araç dışına yazılmamıştır. Eskiden Jena tramvayı'nın araçları olan 102 (İstanbul 202) ve 138 (İstanbul 201) filo no'lu araçlar sırasıyla 1958 ve 1973'te üretilmiştir. Yine eskiden Jena tramvayı'nda çalışan 104, 110, 112 ve 115 filo no'lu araçlar da sırasıyla 1960, 1961, 1958 ve 1959'da üretilmiştir ve son üç araç 1992 yılına kadar Görlitz tramvayı filosunda yer almıştır.^[4] Eskiden Schöneiche-Rüdersdorf Tramvay Hattı'nda kullanılan 75 (İstanbul 203) filo no'lu araç ise, 1950'li yıllar tasarımına göre, 1975'te üretilmiştir.

Tünel, Moda ve Kadıköy hem geçmiş sistemin hem de bugünün nostaljik sisteminin bitiş noktalarının bulunduğu üç yerdir. Ancak orijinal tramvay hatları kapatıldığında tüm yapılar yıkıldığı için mevcut hatlardaki bitiş noktaları tamamen yeniden tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Taksim ise halen İstanbul'un şehir merkezlerinden birisidir ve şu anda Avrupa yakası nostaljik tramvayına hizmet vermektedir.

• Not: Modern ve nostaljik hatlar birlikte gösterilmektedir.

• İstanbul Metrosu
• İstanbul Tramvayı - İstanbul'un son teknoloji tramvayları (T1, T4 ve T5)
• İstanbul Füniküleri
• İstanbul Teleferiği
• Marmaray - TCDD Taşımacılık tarafından Halkalı – Gebze arasında işletilen banliyö trenleridir.
• İstanbul'da toplu taşıma

• T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı resmi sitesi (İETT) 7 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı resmi sayfası 5 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Eski fotoğraflar ile İstanbul Tramvayı'nın Resmi Tarihçesi
• Bir bakışta İstanbul'un nostaljik tramvayları^{[ölü/kırık bağlantı]}

Wikimedia Commons'ta İstanbul nostaljik tramvayı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.