Volga

Volga
rus. Volga, mar. Jul, cuvaş. Atӑl, tot. Idel, kalm. Iҗl-һol, qaz. Edil
Çarajoni ob
Sarcaşma   (T)	Vilojati Tver
• Koordinataho	57°15′04″ s. ş. 32°28′04″ v. d.HGJaO
Rezişgoh    (T) (B)	Bahri Kaspij
• Koordinataho	45°41′50″ s. ş. 47°51′45″ v. d.HGJaO
Mavqe'
Rūjxati obi Rusija
08010100112110000000017, 08010400312112100000019, 08010100412110000000017, 08010400712110000000017, 11010002412110000000017, 11010000312110000000017, 08010100812110000000017 va 11010002212110000000017
Ramzi havza	08.01.01.001
Ramzi TH	110000001
Çildi TH	10[1]
boloob rezişgoh
Volga dar Vikianbor

Vólga (nomi qadimijaş Ra, dar asrhoi mijona – Itil jo Etil) - darjo dar qismi avrupoiji Rusija, buzurgtarin darjo dar Avrupo.

Az çihati darozī (3530 km, to bunjodi obanbor – 3690 km) va masohati havza (1360 hazor km²) dar Rusija çoji pançumro işƣol mekunad.

Dar hazorsolai 1 m. dar havzai Volga davlathoi buzurgi xoqoniji Xazar (dar pojonob) va Bulƣoristoni Volga (dar maçroi mobajnī) vuçud doştand. Dar asrhoi 8–10 rohi tiçoratie bud, ki Şarqi Arabro bo Avrupo mepajvast. Dar asrhoi 10–13 boloobi Volga mulki Novgorodi Bolo, Knjaziji buzurgi Vladimir, knjazihoi Tver va Jaroslavl bud. Solhoi 1230–40 qismi zijodi Povolƶijai Mijona va tamomi Povolƶijai Pojon dar tobeijati Oltinūrda (Ūrdai tiloī) bud, şahrhoi Saroj, Saroji Nav ba markazhoi buzurgtarini savdo, ba'dtar Qazon va Astraxan ba markazhoi xonihoi mustaqil tabdil joftand. Dar sadai XIV dar hududi ūrda knjaziji Niƶegorod pajdo şud. Soli 1552 Qazon, soli 1556 Astraxan ba hajati davlati Rus doxil şudand va Volga ba rohi muhimmi tiçorat tabdil joft (tavassuti on rohi savdo ba Fors, Movaroi Qafqoz, mamlakathoi Şarq meraft). Dar asrhoi 16–17 dar sohilhoi Volga şahrhoi nav – Samara, Saratov, Saritsin (holo Volgograd) va ƣ. pajdo şudand. Dar sadai XVIII şabakai obi Vişnevolosk havzai Volgaro bo havzai darjoi Neva pajvast. Soli 1820 dar Volga naxustin kiştī, ba'dtar jak qator çam'ijathoi kiştironī: «Samoljot» (1853), «Qafqoz va Merkurij» (1858) va ƣ. pajdo şudand. Dar sadai XIX – ibtidoi sadai XX ba vositai Volga ƣalla, namak, mohī, naft, cūb, filizzot va ƣ. mekaşondand. Şahrhoi dar sohili Volga qarordoşta – Jaroslavl, Niƶnij Novgorod, Samara va ƣ. ba markazhoi kaloni sanoatī tabdil joftand. Solhoi 70 sadai XIX az boloi Volga puli rohi ohani Aleksandrov (holo Sizran, daroziaş beş az 1,4 km) soxta şud.

Volga az balandiji Valdaj (228 m) oƣoz şuda, ba bahri Kaspij merezad. Rezişgohaş az s. b. 28 m past ast. Sargahi Volga – caşmai nazdi dehai Volga – Verxove (vilojati Tver). Volga qarib 200 şoxob dorad, kalontarini onho Oka va Kama. Şoxobhoi capaş nisbat ba rost serşumoru serobtarand. Volgaro, ma'mulan, ba se qism çudo mekunand: Volgai Bolo – az sarhad to rezişgohi Oka, Volgai Mijona – az jakşaviji Oka to rezişgohi Kama va Volgai Pojon – az hamrohşaviji Kama to rezişgohaş. Volga dar boloob az vodiji tang çorī şuda, jakcand balandī va pastī, kūlhoi nacandon kaloni Verxit, Sterƶ, Vselug, Peno va Volgaro burida meguzarad. Sohili rostaş balandi çaridor, sohili capaş past, suffahoi xele vase' dorad. Şoxobhoi kaloni Volgai Bolo – Seliƶarovka, Tverda, Mologa, Şeksna, Unƶa, Volgai Mijona – Oka, Sura, Vetluga, Svijaga, Kama. Ba Volgai Pojon şoxobhoi nisbatan xurdi Samara, Irgizi Kalon, Eruslan hamroh meşavand. 21 km bolotar az şahri Volgograd şoxai capi Volga – Oxtuba (537 km) çudo şuda, bo maçroi asosī muvozī çorī meşavad. Çojhoi vasei bajni Volga va Oxtubaro darjobodi Volgavu Oxtuba menomand. Deltai Volga kalontarin dar Rusija buda, 46 km şimoltar az Astraxan sar meşavad va darjo ba şoxahoi serşumor (to 500) taqsim megardad. Şoxahoi kalontarinaş: Bextemir, Kamizak, Staraja Volga, Bolda, Buzan, Oxtuba. Havzai Volga az sargah to şahrhoi Gorkij va Qazon mintaqai beşa, qismi mijonaaş az Qazon to Samara va Saratov mintaqai beşadaşt, qismi pojoni on – Volgograd mintaqai daşt va çanubtar mintaqai bijobon meboşad. Manbai Volga – barf (60%), obhoi zerizaminī (30%) va boron (10%). Davrai obxezī – aprel – ijun, kamobī – ba'ze mohhoi tobistonu zimiston. Dar natiçai borongarihoi zijod (oktjabr – nojabr) ob medamad. Sarfi beştari solonai ob dar nazdikiji şahri Volgograd – beştar az 8100 m³/s, pointar az şahri Volgograd Volga az hisobi buxor 2 darsadi obi xudro talaf medihad. Tiragiji mijonai solonai ob dar boloob – qarib 50 g/m³, dar pojonob – taqr. 100 g/m³. Darjo dar maçroi boloī va mijona dar oxiri nojabr, dar maçroi pojonī – avvali dekabr jax basta, dar nazdi Astraxan dar mijonai mart, dar Volgai Bolo va pointar az Kamişina dar avvali aprel va dar maçroi boqimonda mijonai aprel ob meşavad.

Obi Volga amalan dar tamomi maçrojaş az hisobi obhoi çoriji korxonahoi sanoatī, obhoi çoriji rūizaminī oluda megardad va ba me'jorhoi dar Rusija qabulşudai ekologiju mohiparvarī çavobgū nest. Dar Volga nerugohhoi barqi obiji Ivankov, Uglic, Ribinsk, Gorkij, Ceboksarija, Volƶskij, Saratov, Volgograd va jak qator obanborho (Volga, Ribinsk, Gorkij, Ceboksarija, Kujbişevskij va ƣajra) soxta şudaand. Volga az Rƶev pojontar kiştigard. Volga qarib 70 nav'i mohī dorad, ki 40 nav'aş (tosmohī, şūrmohī, zaƣoramohī, laqqamohī, şūrtan, simmohī va ƣajra) şikorbob ast. Az se du hissai borkaşoniji darjohoi Rusija ba Volga rost meojad. Volga bo cor bahr pajvast ast: bo rohi obiji Volga – Baltika bo bahri Baltika, bo nahri Belomor – Baltika bo bahri Safed, bo nahri Volga – Don bo bahrhoi Azov va Sijoh. Şahrhoi kaloni sohilhoi Volga: Tver, Ribinsk, Jaroslavl, Kostroma, Kineşma, Niƶnij Novgorod, Ceboksari, Qazon, Uljanovsk, Toljatti, Samara, Sizran, Saratov, Kamişin, Volgograd, Astraxan.

• Volga ot Tveri do Astraxani. — SPb.: Samoljot, 1862. — VIII, 415 s., 10 litogr., 31 ris.
• Vodarskij E. A. Putevoditelь po Volge ot Rыbinska do Astraxani. — M.: T-vo Skoropec. A. A. Levenson, 1908. — 147 s. + 9 kart.
• Sitnikov G. G., Fedenko I. I. Moskva—Ufa: Po pljosam pjati rek. — M.: Geografgiz, 1954. — 200 s. — 15 000 ekz. (v per.)
• Rыbakov B. A. Gerodotova Skifija: Istoriko-geograficeskij analiz.  — M.: Nauka. 1979. — 248 s. — 50 000 ekz. Pereizd.: M.: Eksmo; Algoritm, 2010.
• Novosad E. V. Zagrjaznenie Volgi v period stanovlenija neftjanoj promыşlennosti v Rossii. (po materialam «Vestnika rыbopromыşlennosti») // Voprosы istoriji estestvoznanija i texniki / Institut istoriji estestvoznanija i texniki im. S. I. Vavilova RAN. — M.: Nauka, 2006 — S. 61 — 72. — http://katalog.shpl.ru/shrubr.php?rid=61&base=shpl_gcat2&rbase=rperiod, tekst citatь: http://www.proza.ru/2011/01/13/1269
• Brataşova S. A. Volga inkognita: Po kartam II—XVIII vv. / Predisl. D. S. Xudjakova. — Saratov: OOO «Orion», 2011. — 204 s. — ISBN 978-5-904076-06-1.

• Volga // Viclas — Gūjanda. — D. : SIEMT, 2015. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.