ఆంధ్రప్రదేశ్ పేజీ సోర్సు చూడండి

← ఆంధ్రప్రదేశ్
Jump to navigation Jump to search
ఈ క్రింది కారణం వల్ల, ఈ పేజీని సవరించే అనుమతి మీకు లేదు:
ప్రస్తుతం ఈ పేజీ సంరక్షణలో ఉంది. నిర్వాహకులు మాత్రమే ఇందులో దిద్దుబాట్లు చెయ్యగలరు.
ఈ పేజీని ఎందుకు సంరక్షించారు?
కొన్ని మూసలు, ఇంటర్‌ఫేసు పేజీలూ వాటి విస్తృతమైన గోచరత్వం (విజిబిలిటీ) కారణంగా శాశ్వత సంరక్షణలో ఉంచబడ్డాయి. అప్పుడప్పుడూ దిద్దుబాటు వివాదాల కారణంగా కొన్ని వ్యాసాలు కూడా ఈ విధంగా సంరక్షించబడతాయి. అలాంటివేవో కొన్ని తప్ప వ్యాసాలు దాదాపుగా అన్నిటినీ ఎవరైనా దిద్దుబాతు చేసేలా ఉంటాయి.
సంరక్షించడానికి కారణం సంరక్షణ లాగ్‌లో చూడవచ్చు. అందులో దీనికి సంబంధించిన వివరాలేమీ లేకపోతే, బహుశా సంరక్షించాక పేజీని తరలించి ఉండవచ్చు.
నేనేం చెయ్యగలను?
ఈ పేజీ గురించి చర్చించండి.
తరలించకుండా సంరక్షించిన పేజీల కోసం, తరలింపు అభ్యర్ధనలను చూడండి.
పేజీ సంరక్షణ స్థాయిని తగ్గించమని కోరండి.
వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో తెలుసుకోండి.
ఈ పేజీలో మీకేదైనా దోషం కనిపిస్తే లేదా ఏదైనా చిన్న, వివాదాస్పదం కాని మార్పు ఏదైనా సూచించదలిస్తే, కింది బొత్తాన్ని నొక్కి మీరొక దిద్దుబాటు అభ్యర్ధనను పంపవచ్చు. అప్పుడు మీ తరపున నిర్వాహకులు ఆ మార్పు చేస్తారు. అసలు ఆ అంశం గురించి ఈసరికే చర్చ జరుగుతోందేమో చర్చ పేజీ చూడండి.
Lua error in మాడ్యూల్:Submit_an_edit_request at line 119: attempt to call field 'luaMain' (a nil value).
మీరీ పేజీ సోర్సును చూడవచ్చు, కాపీ చేసుకోవచ్చు.
{{Short description|దక్షిణ భారతదేశంలో రాష్ట్రం}}
{{Infobox state
| name               = ఆంధ్రప్రదేశ్
| native_name        = 
| type               = [[రాష్ట్రం]]
| image_skyline      = {{Photomontage
 | photo1a      = Tirumala 090615.jpg
 | photo2a      = Dhyaan buddha Amaravthi.jpg
 | photo2b      = Gigantic Bull(Nandi) statue.jpg
 | photo3a      = Papi Hills Tour Pic 10.jpg
 | photo3b      = Araku valley view.jpg
 | spacing                   = 1
| color_border              = white
| color                     = white
| size                      = 280
 | foot_montage = }}
| image_alt          = 
| image_caption      = ''పై నుండి క్రిందకు, ఎడమ నుండి కుడికి'': [[తిరుమల|శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం, తిరుమల]],   [[ధ్యాన బుద్ధ విగ్రహం|ధ్యాన బుద్ధ విగ్రహం, అమరావతి]] ,[[లేపాక్షి|లేపాక్షి నంది]], [[పాపి కొండలు]],   [[అరకులోయ]]
| motto              = <br/>"[[సత్యమేవ జయతే]]"
| image_blank_emblem = [[File:Andhra Pradesh government logo.png|150px|center]]
| blank_emblem_size  = 
| blank_emblem_type  = <center>[[ఆంధ్రప్రదేశ్ అధికారిక చిహ్నం|రాజముద్ర]]</center>
| image_map          = IN-AP.svg
| map_alt            = 
| map_caption        = భారతదేశంలో ఆంధ్రప్రదేశ్ స్థానం
| anthem             = "[[మా తెలుగు తల్లికి మల్లె పూదండ]]"
| coordinates        = {{coord|16.53|80.47|region:IN-AP_type:adm1st_dim:500000|display=inline,title}}
| coor_pinpoint      = ఆంధ్రప్రదేశ్
| coordinates_footnotes = 
| subdivision_type   = [[దేశం]]
| subdivision_name   = {{flag|India|name=భారతదేశం}}
| established_title  = రాష్ట్రావతరణ
| established_date   = 1956 నవంబరు 1
| seat_type          = [[రాజధాని]]
| seat               = [[అమరావతి]]
| government_footnotes = 
| governing_body     = [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం]]
| leader_title       = [[ఆంధ్రప్రదేశ్ గవర్నర్లు|గవర్నరు]]
| leader_name        = [[ఎస్. అబ్దుల్ నజీర్|సయద్ అబ్దుల్ నజీర్]]
| leader_title1      = [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రులు|ముఖ్యమంత్రి]]
| leader_name1       = [[నారా చంద్రబాబునాయుడు|చంద్రబాబునాయుడు]]
| leader_title2      = 
| leader_name2       = 
| leader_title3      = 
| leader_name3       = 
| leader_title4      = 
| leader_name4       = 
| unit_pref          = Metric
| area_footnotes     = <ref>{{Cite web|title=Socio Economical Survey 2017-18|url=https://aponline.gov.in/apportal/Downloads/Socio%20Economical%20Survey%20%202017-18.pdf|publisher=Government of Andhra Pradesh|date=2018|access-date=2019-04-08|website=|archive-date=2018-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20180826163844/http://www.aponline.gov.in/apportal/Downloads/Socio%20Economical%20Survey%20%202017-18.pdf|url-status=dead}}</ref>
| area_total_km2     = 162970
| area_rank          = 7వ
| area_note          = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m        = 
| population_footnotes = <ref name=demographics>{{cite web|title=Andhra Pradesh Economy in Brief 2019 |url=https://core.ap.gov.in/CMDashBoard/Download/Publications/AP%20Economy%20IN%20BRIEF%20-%20%202019.pdf |website=Official portal of Andhra Pradesh Government |publisher=Government of Andhra Pradesh|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190322104323/https://core.ap.gov.in/CMDashBoard/Download/Publications/AP%20Economy%20IN%20BRIEF%20-%20%202019.pdf|archivedate=2019-03-21|date=2019-02-18}}</ref>
| population_total   = 49386799
| population_as_of   = 2011
| population_rank    = 10వ
| population_density_km2 = 308
| population_demonyms = 
| timezone1          = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]]
| utc_offset1        = +5:30
| area_code_type     = UN/LOCODE
| area_code          = AP 39
| demographics_type1 = జి.డి.పి {{nobold|(2021-22 ముందస్తు అంచన)}}
| demographics1_footnotes = <ref name="ses2021-22"/>
| demographics1_title1 = మొత్తం
| demographics1_info1 = {{INRConvert|12.02|lc}}
| demographics1_title2 = తలసరి
| demographics1_info2 = {{INRConvert|200771 }}
| blank_name_sec1    = [[అక్షరాస్యత | అక్షరాస్యత రేటు]]
| blank_info_sec1    = 67.41% (2011)
| blank1_name_sec1   = {{nowrap|అధికార భాషలు}}
| blank1_info_sec1   = తెలుగు
| blank2_name_sec1   = తీరప్రాంతం
| blank2_info_sec1   = {{Convert|974|km|mi}}
| website            = {{URL|http://www.ap.gov.in/}}
| footnotes          = {{Infobox region symbols| embedded = yes
| region   = ఆంధ్రప్రదేశ్
| country  = భారతదేశం
| flag     =
| emblem   = [[దస్త్రం:Ap seal.jpg|50px|left]][[ఆంధ్రప్రదేశ్ అధికారిక చిహ్నం]]
| language = [[తెలుగు]]
| song     = [[మా తెలుగు తల్లికి మల్లె పూదండ|మా తెలుగు తల్లికి]]<ref>{{cite news |last1=Maitreyi |first1=M. L. Melly |title=No official State song for WTC |url=http://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/no-official-state-song-for-telugu-conference/article21616289.ece |work=The Hindu |publisher=The Hindu Group |date=14 December 2017 |language=en-IN}}</ref>
| dance    =  [[దస్త్రం:Kuchipudi Dance Performance by V Anjana Devi at Ravindra Bharathi Hyderabad.jpg|100px]] [[కూచిపూడి నృత్యం|కూచిపూడి]] 
| animal   = [[File:Antilope cervicapra from velavadar.JPG|50px|left]] [[కృష్ణ జింక]]<ref name="dc-newsymbols"/>
| bird     = [[File:Rose-ringed Parakeet Psittacula krameri male by Dr. Raju Kasambe DSCN8937 (3).jpg|50px|left]] [[రామచిలుక]]<ref name="dc-newsymbols">{{cite news |title=Andhra Pradesh gets new state bird, state flower |url=https://deccanchronicle.com/nation/current-affairs/310518/andhra-pradesh-gets-new-state-bird-state-flower.html |work=Deccan Chronicle |date=31 May 2018 |language=en}}</ref>
| flower   = [[File:Jasminum officinale.JPG|50px|left]][[మల్లె]]<ref name="dc-newsymbols"/>
| fruit    = 
| tree     = [[File:(Curetis thetis) Indian Sunbeam on a neem tree along Eastern Ghats 04.JPG|50px|left]] [[వేప]]<ref name="dc-newsymbols"/>
| river    = 
| sport    =[[దస్త్రం:Kabaddi in villages.jpg|100px]] [[చెడుగుడు]]
| costume  = 
| fish = [[దస్త్రం:Comdolph.jpg|100px]] [[డాల్ఫిన్]]
}}
| official_name      = 
}}
'''ఆంధ్రప్రదేశ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశంలోని]] ఆగ్నేయ తీర ప్రాంతంలోని ఒక [[భారతదేశ రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు|రాష్ట్రం]].<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Andhra-Pradesh|title=Andhra Pradesh {{!}} History, Capital, Population, Map, & Points of Interest|website=Encyclopædia Britannica|language=en|access-date=26 April 2020}}</ref> ఈ రాష్ట్రం 12°37', 19°54' ఉత్తర అక్షాంశాల మధ్య, 76°46', 84°46' తూర్పు రేఖాంశాల మధ్య వ్యాపించి ఉంది. భారత ప్రామాణిక రేఖాంశమైన 82°30' తూర్పు రేఖాంశం రాష్ట్రంలోని [[కాకినాడ]] మీదుగా పోతుంది. రాష్ట్రానికి వాయవ్యంగా [[తెలంగాణ]], ఉత్తరాన [[ఛత్తీస్‌గఢ్]], ఈశాన్యంలో [[ఒడిషా]], దక్షిణాన [[తమిళనాడు]], పశ్చిమాన [[కర్ణాటక]], తూర్పున [[బంగాళాఖాతం]] ఉన్నాయి. [[కేంద్రపాలిత ప్రాంతం|కేంద్రపాలితప్రాంత]] భూభాగం [[పుదుచ్చేరి|పుదుచ్చేరికి]] చెందిన [[యానాం]] రాష్ట్రం హద్దులలో ఉంది.

{{Convert|162970|km2|mi2|abbr=on}} విస్తీర్ణంతో ఇది [[భారతదేశ రాష్ట్రాల విస్తీర్ణం|ఎనిమిదవ అతిపెద్ద రాష్ట్రం]].<ref name="profile">{{Cite web|url=https://www.ap.gov.in/?page_id=30|title=AP at a Glance|website=Official portal of Andhra Pradesh Government|access-date=31 May 2019|archive-date=21 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191221132152/https://www.ap.gov.in/?page_id=30|url-status=dead}}</ref> భారతదేశంలో [[గుజరాత్]] తరువాత {{Cvt|974|km}}తో రెండవ పొడవైన తీరప్రాంతం కలిగివుంది.<ref>{{Cite web|url=http://mha1.nic.in/par2013/par2013-pdfs/ls-300413/498.pdf|title=Government of India, Ministry of Home Affairy – Lok Sabha – Starred Question No. *498|date=21 September 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921045613/http://mha1.nic.in/par2013/par2013-pdfs/ls-300413/498.pdf|archive-date=21 September 2016|access-date=26 July 2020}}</ref> [[కోహినూరు వజ్రం|కోహినూర్]] లాంటి ప్రపంచ ప్రఖ్యాత వజ్రాలు రాష్ట్రంలోని [[కోళ్లూరు గనులు|కోళ్లూరు గనిలో]] లభించాయి.<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/in-the-quest-of-yet-another-koh-i-noor/article18192252.ece|title=In the quest of yet another Koh-i-noor|last=Reddem|first=Appaji|date=22 April 2017|work=The Hindu|access-date=27 April 2020|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/250416/kohinoor-belongs-to-telugus.html|title=Kohinoor belongs to Telugus|last=Reddy (retd)|first=Capt Lingala Pandu Ranga|date=25 April 2016|website=Deccan Chronicle|language=en|access-date=20 July 2020}}</ref> భారతదేశ ప్రాచీన భాషలలో ఒకటైన [[తెలుగు]] దీని అధికార భాష.

[[తిరుమల|తిరుమల వెంకటేశ్వర ఆలయం]] ప్రపంచంలో అత్యధికంగా సందర్శించే పుణ్యక్షేత్రాలలో ఒకటి.<ref name="World's Most-Visited Sacred Sites">{{Cite web|url=http://www.travelandleisure.com/slideshows/worlds-most-visited-sacred-sites/5|title=World's Most-Visited Sacred Sites|website=Travel + Leisure|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170202065858/http://www.travelandleisure.com/slideshows/worlds-most-visited-sacred-sites/5|archive-date=2 February 2017|access-date=28 January 2017}}</ref> [[పంచారామాలు|పంచారామ క్షేత్రాలు]], [[శ్రీశైల క్షేత్రం]], [[కోదండ రామాలయం, ఒంటిమిట్ట|కోదండ రామాలయం]] వంటి అనేక పుణ్యక్షేత్రాలు, [[అమరావతి స్తూపం]]తో పాటు ఇంకా పలు ప్రదేశాలలో బౌద్ధ చైత్యాలు, స్తూపాలు, విశాఖపట్నం సముద్ర తీరం, [[అరకు లోయ]], [[హార్సిలీ హిల్స్|హార్స్‌లీ కొండలు]], [[కోనసీమ]] డెల్టా లాంటి సహజ ఆకర్షణలు ఉన్నాయి.

==పేరు వ్యుత్పత్తి==
[[సా.శ.పూ.|సామాన్య శక పూర్వం (సా.శ.పూ.)]] 8 వ శతాబ్దపు [[ఋగ్వేదం|ఋగ్వేద]] కృతి '''ఐతరేయ బ్రాహ్మణ''' లో ఆంధ్రస్ అనే వ్యక్తుల సమూహం ప్రస్తావించబడింది. ఆంధ్రులు [[ఉత్తర భారతదేశం]]లో [[యమునా నది]] ఒడ్డున నుండి [[దక్షిణ భారతదేశం|దక్షిణ భారతదేశానికి]] వలస వచ్చినట్లుగా తెలుస్తుంది.<ref name="Devi 1990 https://archive.org/details/dancedialectsofi0000ragi/page/n241 66">{{Cite book|url=https://archive.org/details/dancedialectsofi0000ragi|title=Dance Dialects of India|last=Devi|first=Ragini|date=1990|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|isbn=978-81-208-0674-0|page=[https://archive.org/details/dancedialectsofi0000ragi/page/n241 66]|url-access=registration}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history.html|title=APonline - History and Culture-History|date=16 July 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120716182646/http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history.html|archive-date=16 July 2012|access-date=26 April 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history.html|title=History of Andhra Pradesh|access-date=22 July 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120716182646/http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history.html|archive-date=16 July 2012|publisher=Government of Andhra Pradesh|agency=Associated Press}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/ancientmedievalh0000ragh|title=Ancient and medieval history of Andhra Pradesh|work=P. Raghunadha Rao|publisher=Sterling Publishers, 1993|year=1993|isbn=9788120714953|page=iv|access-date=9 June 2014|url-access=registration}}</ref> ఈ ప్రాంతంలోని ప్రజలు [[విశ్వామిత్రుడు|విశ్వామిత్ర]] సంతతి వారని, [[అశ్మక జనపదం|అస్సాక జనపదం]] (సా.శ.పూ. 700-300) ఆగ్నేయ భారతదేశంలోని [[గోదావరి]], [[కృష్ణా నది|కృష్ణ]] నదుల మధ్య ఉన్న ఆంధ్రుల పురాతన రాజ్యమని [[రామాయణము|రామాయణ]], [[మహాభారతం|మహాభారత]] పురాణాల ద్వారా తెలుస్తుంది.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=wRAhAAAAMAAJ|title=Proceedings of the Andhra Pradesh Oriental Conference: Fourth Session, Nagarjuna University, Guntur, 3rd to 5th March 1984|date=1987|publisher=The Conference}}</ref> ఆంధ్రదేశానికి, భారతదేశానికి తొలి రాజులైన [[శాతవాహనులు|ఆంధ్రులు అని పిలవబడిన శాతవాహనుల]]ను ఆంధ్ర, ఆంధ్ర జాతీయ, ఆంధ్రభృత్య పురాణాలలో అనటం వలన కూడా ఈ ప్రాంతానికి ఈ పేరు వచ్చిందని తెలుస్తుంది.<ref name="ReferenceA">{{Cite web|url=https://www.ap.gov.in/?page_id=189|title=Government of AP - History Satavahanas|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615190919/https://www.ap.gov.in/?page_id=189|archive-date=15 June 2020|access-date=26 April 2020}}</ref><ref name="SEA_2001">{{Cite book|title=Empires: Perspectives from Archaeology and History|last=Carla M. Sinopoli|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=978-0-521-77020-0|editor-last=Susan E. Alcock|pages=166–168|chapter=On the edge of empire: form and substance in the Satavahana dynasty|chapter-url=https://books.google.com/books?id=MBuPx1rdGYIC&pg=PA166}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ap.gov.in/?page_id=228|title=Struggle for Andhra State – AP State Portal|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615190824/https://www.ap.gov.in/?page_id=228|archive-date=15 June 2020|access-date=20 July 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/opinion/lead/a-state-that-must-fulfil-a-higher-purpose/article4971018.ece|title=A State that must fulfil a higher purpose|last=Maheshwari|first=R. Uma|date=31 July 2013|work=The Hindu|access-date=20 July 2020|issn=0971-751X}}</ref><ref name="SNS_1999">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&pg=PA172|title=Ancient Indian History and Civilization|last=Sailendra Nath Sen|publisher=New Age International|year=1999|isbn=9788122411980|pages=172–176|access-date=29 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170323134904/https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&pg=PA172|archive-date=23 March 2017}}</ref><ref name="SC_1974">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=78I5lDHU2jQC&pg=PA37|title=Some Early Dynasties of South India|last=Sudhakar Chattopadhyaya|publisher=Motilal Banarsidass|year=1974|isbn=9788120829411|pages=17–56}}</ref> వారు వారి నాణేలు లేదా శాసనాలలో ఆంధ్రులమని చెప్పుకోలేదు. వారి జాతి కారణంగా లేదా వారి భూభాగం ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని కలిగి ఉన్నందున వారిని ఆంధ్రులు అని పిలిచిన అవకాశం ఉంది.

== చరిత్ర ==
{{main|ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర}}
=== భారత స్వాతంత్ర్య పూర్వకాలపు చరిత్ర ===
[[దస్త్రం:Telugu_talli_bomma.JPG|alt=|thumb| తెలుగు తల్లి]]
[[దస్త్రం:Raaja_mahal_1.JPG|thumb| [[చంద్రగిరి]] కోట రాజ్‌మహల్]]
[[అశ్మక జనపదం|అస్సాకా మహాజనపదం]] పదహారు వేల మహాజనపదాలలో ఒకటి. దీనిలో ప్రస్తుత ఆంధ్ర, [[మహారాష్ట్ర]], [[తెలంగాణ]]లు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qQ5kDwAAQBAJ&pg=PT307|title=Laxminama: Monks, Merchants, Money and Mantra|last=Tiwari|first=Anshuman|last2=Sengupta|first2=Anindya|date=10 August 2018|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=9789387146808|pages=307}}</ref> సా.శ.పూ. 5వ శతాబ్దంలో [[భట్టిప్రోలు|ప్రతీపాలపురం]] రాజధానిగా కుబేరక అను రాజు పాలన చేస్తున్నాడని [[భట్టిప్రోలు స్తూపం]] త్రవ్వకాలలో ఆధారాలు లభించాయి. [[అమరావతి (గ్రామం)|అమరావతి]], [[ధరణికోట|ధాన్యకటకం]], [[వడ్డమాను]] వంటి ప్రదేశాల పురావస్తు ఆధారాలు ఆంధ్ర ప్రాంతం [[మౌర్య సామ్రాజ్యం|మౌర్య సామ్రాజ్యంలో]] భాగమని సూచిస్తున్నాయి. [[వర్ధమాన మహావీరుడు|మహావీరుడు]], [[గౌతమ బుద్ధుడు]] ధాన్యకటకాన్ని సందర్శించారనడానికి ఆధారాలున్నాయి. [[అశోకుడు|అశోక]] చక్రవర్తి మరణం (సా.శ.పూ. 232) తరువాత, మౌర్య పాలన సా.శ.పూ. 200 ప్రాంతంలో బలహీనపడింది. ఆంధ్ర ప్రాంతంలో అనేక చిన్న రాజ్యాలు ఏర్పడ్డాయి.<ref name="Akira_2012">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=YweEJsuLNCUC&pg=PA33|title=Early Buddhist Architecture in Context: The Great St?pa at Amar?vat? (ca. 300&nbsp;BCE{{snd}}300&nbsp;CE)|last=Akira Shimada|publisher=BRILL|year=2012|isbn=978-90-04-23283-9|pages=33–40|access-date=14 October 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161223174213/https://books.google.com/books?id=YweEJsuLNCUC&pg=PA33|archive-date=23 December 2016}}</ref>

[[శాతవాహనులు]] సా.శ.పూ. 3 వ శతాబ్దం నుండి [[సామాన్య శకం|సామాన్య శకం (సా.శ.)]] 2 వ శతాబ్దం వరకు [[దక్కన్ పీఠభూమి|దక్కన్ ప్రాంతంలో]] ఆధిపత్యం చెలాయించారు.<ref name="CH_2009">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=H1c1UIEVH9gC&pg=PA299|title=Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations|last=Charles Higham|publisher=Infobase Publishing|year=2009|isbn=978-1-4381-0996-1|page=299|access-date=6 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160609220228/https://books.google.com/books?id=H1c1UIEVH9gC&pg=PA299|archive-date=9 June 2016}}</ref> శాతవాహనులు ధరణికోటని తమ రాజధానిగా చేసుకున్నారు. వారు సామ్రాజ్యాన్ని మరాఠా దేశం హద్దులు దాటి విస్తరించారు.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KRz5ykKRVAEC&q=In+the+3rd+century+B.C.,+Andhra+was+a+vassal+kingdom+of+Ashoka+but+after+his+death+Andhra+became+powerful+and+extended+it's+empire+to+the+whole+of+Maratha+country+and+beyond.&pg=PA66|title=Dance Dialects of India|last=Devi|first=Ragini|date=1990|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|isbn=978-81-208-0674-0}}</ref> బౌద్ధ గ్రంథాల ప్రకారం మహాయాన తత్వవేత్త [[నాగార్జునుడు|నాగార్జున]] సా.శ. 2-3 వ శతాబ్దాలలో నివసించాడు.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8oUSBwAAQBAJ&pg=PA8|title=Vedic Voices: Intimate Narratives of a Living Andhra Tradition|last=David M. Knipe|publisher=Oxford University Press|year=2015|isbn=978-0-19-026673-8|pages=8–9|access-date=14 October 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170409114500/https://books.google.com/books?id=8oUSBwAAQBAJ&pg=PA8|archive-date=9 April 2017}}</ref> తరువాత [[ఇక్ష్వాకులు|ఆంధ్ర ఇక్ష్వాకులు]], [[దక్షిణ విజయపురి|విజయపురి]] రాజధానిగా, సా.శ. 2 వ శతాబ్దం చివరి అర్ధ భాగంలో [[కృష్ణా నది]] లోయలో పాలించారు.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vnO2BMPdYEoC&q=andhra+ikshvaku&pg=PA82|title=Buddhist Remains in Andhra and the History of Andhra Between 225 and 610 A.D.|last=Subramanian|first=K. R.|publisher=Asian Educational Services|year=1989|isbn=9788120604445}}</ref> మొదట శాతవాహన రాజుల క్రింద కార్యనిర్వాహక అధికారులుగా ఉన్న పల్లవులు, సా.శ. 2 వ శతాబ్దానికి ముందు గుర్తించబడిన రాజకీయ శక్తి కాదు. సా.శ. 7 వ శతాబ్దం మొదటి త్రైమాసికంలో [[రెండవ పులకేశి]] నేతృత్వంలోని పశ్చిమ చాళుక్యుల దండయాత్రలో ఓడిపోయారు.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/ancientmedievalh0000ragh|title=Ancient and medieval history of Andhra Pradesh|work=P. Raghunadha Rao|publisher=Sterling Publishers, 1993|year=1993|isbn=9788120714953|page=[https://archive.org/details/ancientmedievalh0000ragh/page/68 68]|access-date=9 June 2014|url-access=registration}}</ref>

[[శాలంకాయనులు|సాలంకాయనులు]] ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని సా.శ. 300 నుండి సా.శ. 440 వరకు [[పెదవేగి|వేంగి]] రాజధానిగా పరిపాలించారు.<ref name="Ancient Indian History and civilization By S. N. Sen">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&q=Salankayanas&pg=PA433|title=Ancient Indian History and civilization By S. N. Sen|last=Sen|first=Sailendra Nath|date=1 January 1999|isbn=9788122411980}}</ref> [[ఇక్ష్వాకులు|ఇక్ష్వాకుల]] పతనం తరువాత, [[విష్ణుకుండినులు]] సా.శ. 5, 6 వ శతాబ్దాలలో మొట్టమొదటి గొప్ప రాజవంశంగా [[కళింగ (చారిత్రక భూభాగం)|కళింగ]], [[తెలంగాణ|తెలంగాణలోని కొన్ని]] భాగాలతో సహా మొత్తం ఆంధ్రదేశంపై పట్టు సాధించారు. వారు [[ఏలూరు]], [[అమరావతి]], పురానిసంగం కేంద్రాలుగా ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు.<ref>{{Cite web|url=http://bieap.gov.in/Pdf/TTPaperIYR2.pdf|title=History outline of Andhra Pradesh|website=Board of Intermediate Education, Government of Andhra Pradesh|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713055335/http://bieap.gov.in/Pdf/TTPaperIYR2.pdf|archive-date=13 July 2017|access-date=4 May 2017}}</ref>

సా.శ 5వ శతాబ్దంలో [[రేనాటి చోళులు]] పాలించారు. [[తెలుగు|తెలుగు భాష]] మూలాలు [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు జిల్లాలో]] [[భట్టిప్రోలు లిపి|భట్టిప్రోలు]], ఇతరచోట్ల దొరికిన నాటి శాసనాలలో కనబడతాయి.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/article1971071.ece|title=Age of Telugu language|date=20 December 2007|work=The Hindu|access-date=31 July 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150903183458/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/article1971071.ece|archive-date=3 September 2015}}</ref><ref>{{Cite book|title=Indian epigraphy : a guide to the study of inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the other Indo-Aryan languages|url=https://archive.org/details/indianepigraphyg0000salo|last=Salomon|first=Richard|publisher=Oxford University Press|year=1998|isbn=978-0-19-509984-3|edition=1. publ.|location=New York|page=[https://archive.org/details/indianepigraphyg0000salo/page/106 106]}}</ref>

[[వేంగి|వెంగీ]] ([[తూర్పు చాళుక్యులు]]) రాజవంశం సా.శ. 7 వ శతాబ్దం నుండి సా.శ. 1130 వరకు ఐదువందల సంవత్సరాలు కొనసాగింది. చివరికి [[చోళ సామ్రాజ్యము|చోళ రాజవంశంలో]] విలీనం అయ్యింది. వారు 1189 వరకు చోళ రాజవంశం రక్షణలో పాలన కొనసాగించారు. చివరిగా వారి రాజ్యం [[హొయసల సామ్రాజ్యం|హొయసలు]], యాదవులకు లొంగిపోయింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.ap.gov.in/eastern-chalukyas/|title=About Eastern Chalukyas – Official AP State Government Portal – AP State Portal|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160617075255/http://www.ap.gov.in/eastern-chalukyas/|archive-date=17 June 2016|access-date=27 May 2016}}</ref>

[[కాకతీయులు]] సా.శ 12- 14 శతాబ్దాలలో ఈ ప్రాంతాలను పరిపాలించారు. వీరు అనేక కోటలను నిర్మించారు. వీరి తరువాత [[ముసునూరి నాయకులు]] పాలించారు. తెలుగు ప్రాంతాలలో ఢిల్లీ సుల్తాను పాలనను పడగొట్టడానికి ముసునూరి నాయకులు, ప్రాంతంలోని నాయకుల సమాఖ్యకు నాయకత్వం వహించారు.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=y2noBgAAQBAJ&pg=PT194|title=Gods, Heroes and their Story Tellers: Intangible cultural heritage of South India|last=Saravanan|first=V. Hari|date=2014|publisher=Notion Press|isbn=9789384391492|pages=194}}</ref>

14 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రోలయ వేమారెడ్డి చేత [[రెడ్డి రాజవంశం|రెడ్డి రాజ్యం]] (సా.శ.1325–సా.శ.1448) స్థాపించబడింది. వీరు నేటి [[కొండవీడు]] నుండి పాలించారు. [[ఢిల్లీ సల్తనత్|ఢిల్లీ సుల్తానుల]] ముస్లిం సైన్యాలకు వ్యతిరేకంగా ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించిన రాష్ట్రాల సమాఖ్యలో భాగంగా ప్రోలయ వేమారెడ్డి [[కొండవీడు కోట|కొండవీడు కోటను]] నిర్మించాడు. ఈ ప్రాంతం ఒరిస్సా [[గజపతి వంశము|గజపతుల]] స్వాధీనం లోకి పోయి, 1458 లో [[బహమనీ సామ్రాజ్యం|బహమనీ రాజ్యపు]] [[ముస్లిం]] పాలకులచే ధ్వంసం చేయబడింది. [[విజయనగర సామ్రాజ్యము|విజయనగర]] చక్రవర్తి [[శ్రీ కృష్ణదేవ రాయలు|కృష్ణదేవరాయలు]] సా.శ.1516 లో దీనిని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. [[కుతుబ్ షాహీ వంశము|గోల్కొండ]] సుల్తాన్లు 1531, 1536, 1579 లలో కోట పై దాడి చేశారు. సుల్తాన్ [[సుల్తాన్ కులీ కుత్బుల్ ముల్క్|కులీ కుతుబ్ షా]] 1579 లో దీనిని స్వాధీనం చేసుకుని, ''[[ముర్తుజానగర్]] '' అని పేరు పెట్టాడు. తరువాత విజయనగర రాజులు మరల స్వాధీనం చేసుకున్నారు.<ref name="gazette">{{Cite web|url=http://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?volume=15&objectid=DS405.1.I34_V15_399.gif|title=Imperial Gazetteer of India, v. 15 1931|website=Kondaveedu|publisher=Digital South Asia Library|page=393|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100613100037/http://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?volume=15&objectid=DS405.1.I34_V15_399.gif|archive-date=13 June 2010|access-date=20 October 2009}}</ref><ref name="Sewell">{{Cite book|url=https://archive.org/details/listsinscriptio00sewegoog|title=Lists of inscriptions, and sketch of the dynasties of Southern India, Archaeological Survey of India|last=Sewell|first=Robert|work=Kondaveedu Reddy Chiefs…|publisher=E. Keys at the Government Press|year=1884|pages=[https://archive.org/details/listsinscriptio00sewegoog/page/n204 187]–188|access-date=21 October 2009}}</ref><ref name="gallery">{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019wdz000000739u00000000.html|title=Kondavid-durg near Guntur. 19 February 1804. Signed 'W.R.'|publisher=British on line Gallery|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20121018115359/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/other/019wdz000000739u00000000.html|archive-date=18 October 2012|access-date=20 October 2009}}</ref>

విజయనగర సామ్రాజ్యం [[కన్నడ భాష|కన్నడ]], [[తెలుగు]], [[తమిళ భాష|తమిళం]], [[సంస్కృతము|సంస్కృతాలలో]] లలిత కళలు, సాహిత్యాన్ని ప్రోత్సహించింది. ఈ కాలంలోనే [[కర్ణాటక సంగీతం]] ఆధునిక రూపంలోకి అభివృద్ధి చెందింది.<ref name="Kannadaempire">Historians such as P. B. Desai (''History of Vijayanagar Empire'', 1936), Henry Heras (''The Aravidu Dynasty of Vijayanagara'', 1927), B. A. Saletore (''Social and Political Life in the Vijayanagara Empire'', 1930), G.S. Gai (Archaeological Survey of India), William Coelho (''The Hoysala Vamsa'', 1955) and Kamath (Kamath 2001, pp. 157–160)</ref> విజయనగర సామ్రాజ్య కాలంలో, [[పెమ్మసాని నాయకులు]] ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని కొన్ని ప్రాంతాలను పాలించారు. వారు పెద్ద కిరాయి సైన్యాలను కలిగి ఉన్నారు, ఇవి పదహారవ శతాబ్దంలో విజయనగర సామ్రాజ్యానికి రక్షణగా ఉన్నాయి. [[లేపాక్షి]]లో శివ, విష్ణు, [[వీరభద్ర స్వామి దేవాలయం,లేపాక్షి|వీరభద్ర]] ఆలయాల సమూహం సాంస్కృతికంగా, పురావస్తుపరంగా ముఖ్యమైనవి. వీటిలో విజయనగర రాజుల కుడ్య చిత్రాలు, ద్రావిడ కళ, శాసనాలు ఉన్నాయి. ఆలయ సముదాయం దగ్గర పెద్ద గ్రానైట్ [[నంది]] శిల్పం ఉంది.

సా.శ. 1347లో, [[దక్షిణ భారతదేశం|దక్షిణ భారతదేశంలో]] ఢిల్లీ సుల్తానుకు వ్యతిరేకంగా చేసిన తిరుగుబాటు ఫలితంగా అల్లావుద్దీన్ బహమన్ షా చేత [[బహమనీ సామ్రాజ్యం|బహమనీ సుల్తానేట్]] స్వతంత్ర ముస్లిం రాజ్యంగా స్థాపించబడింది. సుల్తాన్ కులీ కుత్బుల్ ముల్క్ బహమనీ సుల్తాన్ కొలువులో పనిచేశాడు. గోల్కొండను జయించి అధిపతి అయ్యాడు. 1518లో బహమనీ సామ్రాజ్యము పతనమై ఐదు దక్కన్ సుల్తనేట్ ఆవిర్భవించుచున్న సమయములో బహమనీ సుల్తానుల నుండి స్వతంత్రము ప్రకటించుకొని, "కుతుబ్ షా" అనే పట్టము స్వీకరించి గోల్కొండ కుతుబ్ షాహీ వంశమును స్థాపించాడు. [[కుతుబ్ షాహీ వంశము|కుతుబ్ షాహీ వంశం]] పదహారవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి పదిహేడవ శతాబ్దం చివరి వరకు సుమారు రెండు వందల సంవత్సరాలు పట్టు సాధించింది.<ref name="Richards">{{Cite journal|last=Richards|first=J. F.|year=1975|title=The Hyderabad Karnatik, 1687–1707|url=https://archive.org/details/sim_modern-asian-studies_1975-04_9_2/page/241|journal=Modern Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=241–260|doi=10.1017/S0026749X00004996}}</ref>

సా.శ.1687లో మొగల్ రాజు ఔరంగజేబు గోల్కొండను ఆక్రమించడంతో మొగలుల ప్రత్యక్షపాలన ప్రారంభమైంది. సా.శ.1724 లో మొగల్ రాజప్రతినిధి గావున్న నిజామ్ ఉల్ ముల్క్ అనే బిరుదు గల చిన్ కిలిచ్ ఖాన్ ను అసఫ జా బిరుదుతో దక్కన్ పాలకుడుగా వుండుటకు అప్పటి మొగల చక్రవర్తి మహమ్మద్ షా అనుమతించడంతో అసఫజాహీ వంశ పాలనప్రారంభమైంది. సా.శ. 1766 లో నిజాం ఆలీఖాన్ పాలనలో [[ఉత్తర సర్కారులు|ఉత్తర సర్కార్లను]] [[బ్రిటీష్ ఈస్టిండియా కంపెనీ|బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి]] అప్పగించగా, అవి [[మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీ|మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలో]] భాగమయ్యాయి. తరువాత ఇతర తీరప్రాంతాలు కూడా కంపెనీ పాలనలో చేరాయి. సా.శ.1800 లో బ్రిటీషు ఈస్టిండియా కంపెనీ సైన్యసహకారపద్ధతికి అంగీకరించి [[నిజాం| నిజాం ఆలీఖాన్]] ఐదు భూభాగాలను (అప్పటి కర్నూలు, కడప, అనంతపూరు,చిత్తూరు, బళ్లారి భూభాగాలు) కంపెనీ వారికి అప్పగించాడు. స్థానిక స్వయంప్రతిపత్తికి బదులుగా [[భారతదేశంలో బ్రిటిషు పాలన|బ్రిటిష్ పాలనను]] అంగీకరించి, నిజాం [[హైదరాబాద్ రాజ్యం|హైదరాబాద్]] రాచరిక రాష్ట్రంగా అంతర్గత ప్రాంతాలపై నియంత్రణను సాధించాడు.

1947 లో భారతదేశం బ్రిటీషు పాలన నుండి [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమము|స్వతంత్రమైంది]]. నిజాం హైదరాబాద్ రాచరిక రాష్ట్ర స్వాతంత్ర్యాన్ని నిలుపుకోవాలనుకున్నాడు, కాని ఆ ప్రాంత ప్రజలు భారతదేశంలో చేరడానికి ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు. 1948 లో హైదరాబాద్ రాచరిక రాష్ట్రం, [[ఆపరేషన్ పోలో]]తో భారతదేశంలో విలీనం చేయబడింది.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,799076-2,00.html|title=HYDERABAD: The Holdout|date=30 August 1948|work=Time|access-date=20 May 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100522212635/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C799076-2%2C00.html|archive-date=22 May 2010}}</ref>

====మతం ====
బౌద్ధమతం చరిత్ర ప్రారంభంలో ఆంధ్రప్రదేశ్ కు వ్యాపించింది. దాదాపు వెయ్యి సంవత్సరాలు కృష్ణా నది లోయ అసాధారణమైన బౌద్ధ కార్యకలాపాల ప్రదేశంగా విరాజిల్లింది.<ref>Davidson, Ronald. ''Tibetan Renaissance''. Columbia 2005, pp. 29.</ref> [[అమరావతి (గ్రామం)|అమరావతి]], [[నాగార్జునకొండ]], [[జగ్గయ్యపేట]]తో సహా దిగువ కృష్ణ లోయలోని పురాతన బౌద్ధ ప్రదేశాలు కనీసంగా సా.శ.పూ. మూడవ శతాబ్దానివని గుర్తించారు.<ref>Padma, Sree. Barber, Anthony W. ''Buddhism in the Krishna River Valley of Andhra.'' SUNY Press 2008, pg. 2.</ref>

ఈశాన్య భారతదేశంలో [[మగధ సామ్రాజ్యము|మగధ]]తో పాటు మహాయాన బౌద్ధమతం అభివృద్ధిలో ఈ ప్రాంతం ప్రధాన పాత్ర పోషించింది.<ref>Padma, Sree. Barber, Anthony W. ''Buddhism in the Krishna River Valley of Andhra.'' SUNY Press 2008, p.1</ref><ref>Peter Harvey (2013), ''An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices'', Cambridge University Press, p.108</ref> ఎ.కె.వార్డర్ "మహాయాన భారతదేశానికి దక్షిణాన  చాలవరకు కచ్చితంగా ఆంధ్రదేశంలో ఉద్భవించింది" అని పేర్కొన్నాడు.<ref>Warder, A. K. ''Indian Buddhism''. 2000. p. 313</ref> జింగ్ "దక్షిణ భారతదేశంలోని మహాసంఘికలలో [[ప్రజ్ఞాపారమిత]] బహుశా ఆంధ్రదేశంలో, కృష్ణా నదిపై అభివృద్ధి చెందుండొచ్చని పలువురు పండితులు సూచించారు" అని పేర్కొన్నాడు.<ref>Guang Xing. ''The Concept of the Buddha: Its Evolution from Early Buddhism to the Trikaya Theory.'' 2004. pp. 65–66</ref> ప్రజ్ఞాపారమిత సూత్రాలు తొలి మహాయాన సూత్రాలకు చెందినవి.<ref>Williams, Paul. ''Buddhist Thought''. Routledge, 2000, pages 131.</ref><ref>Williams, Paul. ''Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations 2nd edition.'' Routledge, 2009, pg. 47.</ref>

తరువాత బౌద్ధమతం ఆదరణ తగ్గి, హిందూమతం ఆదరణ పెరిగింది. ఈ ప్రాంతంలో హిందూమత ఆధ్యాత్మిక వేత్తలలో [[ఆది శంకరాచార్యులు]], [[పోతులూరి వీరబ్రహ్మేంద్రస్వామి]] మొదలైనవారున్నారు. మతాన్ని నిరసించిన వారిలో [[వేమన]] ప్రముఖుడు.

=== స్వాతంత్య్రానంతర చరిత్ర ===

[[మద్రాసు రాష్ట్రము|మద్రాస్ రాష్ట్రంలోని]] తెలుగు మాట్లాడే ప్రజల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించే ప్రయత్నంలో, [[పొట్టి శ్రీరాములు]] 1952 లో నిరాహార దీక్షచేసి మరణించాడు. ఫలితంగా [[మద్రాసు రాష్ట్రము|మద్రాస్ రాష్ట్రం]] లోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలు 1953 అక్టోబరు 1 న విడగొట్టబడి, [[కర్నూలు]] రాజధానిగా [[ఆంధ్రరాష్ట్రం]]గా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history_post.html#Emergence|title=Post-Independence Era, then and now|publisher=aponline.gov.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131220113947/http://www.aponline.gov.in/quick%20links/hist-cult/history_post.html|archive-date=20 December 2013|access-date=3 August 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&dat=19531002&printsec=frontpage&hl=en%3C/ref%3E%3C!--%20information%20about%20the%20state%27s%20reorganization%20throughout%20the%20years%20is%20pretty%20clear%20in%20the%20article%20and%20needs%20no%20mention%20here|title=The Indian Express - Google News Archive Search|website=news.google.com|access-date=15 July 2020}}</ref> [[టంగుటూరి ప్రకాశం పంతులు]] తొలి ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు.

[[పెద్ద మనుషుల ఒప్పందం]] ఆధారంగా, రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం ద్వారా [[ఆంధ్రరాష్ట్రం|ఆంధ్రను]], అప్పటి [[హైదరాబాద్ రాజ్యం|హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని]] తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలను విలీనం చేయడం ద్వారా 1956 నవంబరు 1 న ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడింది.<ref name="Know Hyderabad">{{Cite web|url=http://hyderabadonline.in/Profile/History/|title=Know Hyderabad: History|year=2010|publisher=Pan India Network|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100921144224/http://hyderabadonline.in/Profile/History/|archive-date=21 September 2010|access-date=5 October 2010}}</ref> హైదరాబాద్‌ను కొత్త రాష్ట్రానికి రాజధానిగా చేశారు. హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని మరాఠీ మాట్లాడే ప్రాంతాలు బొంబాయి రాష్ట్రంతో, కన్నడ మాట్లాడే ప్రాంతాలు మైసూర్ రాష్ట్రంలో విలీనం అయ్యాయి. [[నీలం సంజీవరెడ్డి]] ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రానికి తొలి ముఖ్యమంత్రి.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/kiran-beats-pv-rosaiah-anjaiah-in-tenure/article4132949.ece|title=The Hindu, November 25, 2012|date=25 November 2012|access-date=20 December 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131220234650/http://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/kiran-beats-pv-rosaiah-anjaiah-in-tenure/article4132949.ece|archive-date=20 December 2013|location=Chennai, India}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/article3529044.ece?homepage=true|title=The Hindu, on the election and Presidency|date=15 June 2012|access-date=20 December 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151015201558/http://www.thehindu.com/news/national/article3529044.ece?homepage=true|archive-date=15 October 2015|location=Chennai, India}}</ref> 1960 వ సంవత్సరంలో పటాస్కర్ కమిషన్ తీర్పు మూలంగా [[చిత్తూరు]] జిల్లా తిరుత్తణి తాలూకాలోని ఎక్కువ భాగాన్ని [[తమిళనాడు]]కు ఇచ్చి, తమిళనాడుకు చెందిన తిరువళ్లూర్ తాలూకాలోని కొన్ని గ్రామాలను ఆంధ్రప్రదేశ్ లో చేర్చారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆవిర్భవించినప్పుడు 20 జిల్లాలే ఉన్నాయి.తరువాత, 1970 ఫిబ్రవరి 2న [[ప్రకాశం జిల్లా]], 1978 ఆగస్టు 12న [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], 1979 జూన్ 1న [[విజయనగరం]] జిల్లాలు ఏర్పడడంతో మొత్తం 23 జిల్లాలయ్యాయి.

1982 వరకు [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|కాంగ్రెస్]] ప్రభుత్వాలే అవిభక్త ఆంధ్రప్రదేశ్ ను పరిపాలించాయి. 1982 వరకు [[కాసు బ్రహ్మానందరెడ్డి]] ఎక్కువ కాలం ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేశాడు. [[నందమూరి తారక రామారావు]] 1982 లో [[తెలుగుదేశం పార్టీ|తెలుగుదేశం]] పార్టీని స్థాపించి, తొమ్మిది నెలలలోనే కాంగ్రెసును ఓడించి, రాష్ట్రంలో అధికారపగ్గాలు చేపట్టాడు. 1989 ఎన్నికలలో [[మర్రి చెన్నారెడ్డి]] ముఖ్యమంత్రి పదవి చేపట్టటంతో, మరల కాంగ్రెస్ అధికారంలోకి వచ్చింది. ఆ తరువాత 1990 లో [[నేదురుమల్లి జనార్థనరెడ్డి]], [[కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి]], 1992 లో మళ్ళీ విజయభాస్కరరెడ్డి ముఖ్యమంత్రులయ్యారు.

1994 లో ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలుగు దేశం పార్టీ మరోసారి గెలిచింది. ఎన్‌.టి రామారావు మళ్ళీ ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు. అతని అల్లుడు [[నారా చంద్రబాబునాయుడు]] 1995 లో తన మామకు వ్యతిరేకంగా తెలుగుదేశంపార్టీలో అధికశాతం శాసనసభ సభ్యుల మద్దతు కూడగట్టటంతో అధికారంలోకి వచ్చాడు. 1999 లో చంద్రబాబు నాయుడు నాయకత్వంలో [[తెలుగుదేశం పార్టీ]] శాసనసభ, [[లోక్‌సభ]] ఎన్నికలలో విజయం సాధించింది. ఆ విధంగా నాయుడు ఎక్కువ కాలం పనిచేసిన ముఖ్యమంత్రి (1995 - 2004)గా రికార్డును కలిగి ఉన్నాడు.<ref>{{Cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/401839/Nara-Chandrababu-Naidu|title=Length of time as Chief Minister|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140910195811/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/401839/Nara-Chandrababu-Naidu|archive-date=10 September 2014|access-date=20 December 2013}}</ref>

===రాష్ట్ర భౌగోళిక సమగ్రతపై ఉద్యమాలు, విభజన===
రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత అడపా దడపా [[తెలంగాణ ఉద్యమం|ప్రత్యేక రాష్ట్ర ఉద్యమాలు]], దానికి పోటీగా [[సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమము|సమైక్య ఉద్యమాలు]] జరుగుతూ వచ్చాయి. 2004 శాసనసభ ఎన్నికలలో [[భారత జాతీయ కాంగ్రెసు]], [[తెలంగాణ]] ప్రత్యేక రాష్ట్రం కోసం ఉధృతంగా పోరాడుతున్న [[తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి]] ([[తెరాస]])తో కలిసి పోటీ చేసింది. కాంగ్రెసు, [[తెరాస]] కూటమి పదవిలోకి రావడంతో, కాంగ్రెసుకు చెందిన [[వై.ఎస్.రాజశేఖరరెడ్డి]] రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు. ఐదేళ్ళ అనంతరం 2009లో జరిగిన శాసనసభ ఎన్నికలలో కాంగ్రెస్ పార్టీ ఒంటరిగా పోటీచేయగా, తెలుగుదేశం పార్టీ, [[తెరాస]], ఉభయ కమ్యూనిస్టు పార్టీలు కలిసి మహాకూటమి తరపున పోటీచేశాయి. చలన చిత్ర నటుడు [[చిరంజీవి]] స్థాపించిన ప్రజారాజ్యం పార్టీ, భారతీయ జనతా పార్టీలు కూడా పోటీచేయడంతో బహుముఖ పోటీలు జరిగాయి. కాంగ్రెస్ పార్టీ గెలవటంతో [[వై.ఎస్.రాజశేఖరరెడ్డి]] మరల ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు. 2009 సెప్టెంబరు 2న [[2009 ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి హెలికాప్టర్ ప్రమాదం|హెలికాప్టర్ ప్రమాదం]]లో రాజశేఖరరెడ్డి మరణించడంతో [[కొణిజేటి రోశయ్య]] ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేశాడు. 14 నెలలు ఆయన పాలించిన తరువాత [[నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి]] ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు.

2009 లో కె.సి.ఆర్ నిరాహరదీక్ష విరమింపచేయడానికి కేంద్రప్రభుత్వం తెలంగాణా ఏర్పాటు ప్రారంభిస్తున్నట్లు ప్రకటించడంతో ఈ ఉద్యమాలు మరింత బలం పుంజుకున్నాయి. కేంద్రప్రభుత్వం ప్రత్యేక కమిటీ ఏర్పాటు చేసి అందరికీ ఆమోదమైన లక్ష్యం కొరకు ప్రయత్నించినప్పటికి సత్ఫలితాలివ్వలేదు. 2013 జూలై 30న కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ 10 జిల్లాలతో కూడిన [[తెలంగాణ]]ను ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పాటు చేస్తున్నట్లు ప్రకటించింది. తదుపరి సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమం ఊపందుకుంది. ప్రభుత్వ ఉద్యోగసంఘాల నాయకత్వంలో రెండు నెలలపైబడి సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమం నడిచింది. 2013 అక్టోబరు 3న జరిగిన కేంద్రప్రభుత్వ మంత్రివర్గ సమావేశంలో తెలంగాణా ఏర్పాటును ఆమోదించారు. తదుపరి చర్యగా మంత్రివర్గ ఉపసంఘాన్ని ఏర్పాటు చేసి, రెండు రాష్ట్రాల సమస్యలపై చర్చించి, వాటి పరిష్కార వివరాలతో కేబినెట్ నోట్, బిల్లు తయారీ జరిగింది.<ref>{{Cite web|title=ముగిసిన కేబినెట్, తెలంగాణ నోట్‌కు ఆమోదం|url=http://telugu.oneindia.in/news/andhra-pradesh/telangana-note-be-placed-before-cabinet-123431.html |publisher=వన్ ఇండియా|date=Sep 3, 2013|accessdate=2014-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190322110111/https://telugu.oneindia.com/news/andhra-pradesh/telangana-note-be-placed-before-cabinet-123431.html|archivedate=2018-03-21}}</ref> ఆ తరువాత రాష్ట్రపతి పంపిన ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ బిల్లును<ref>{{Cite web|title=12లోగా అసెంబ్లీకి బిల్లు: కిరణ్ పావులు, 'టి' వ్యుహాలు|url=https://telugu.oneindia.com/news/andhra-pradesh/t-bill-assembly-dec-12-126644.html |publisher=వన్ ఇండియా|date= 2013-12-06|accessdate=2020-08-03}}</ref> శాసనసభ, శాసనమండలిలో సుదీర్ఘ చర్చలు పూర్తికాకముందే, ముఖ్యమంత్రి ప్రతిపాదించిన తిరస్కరించే తీర్మానం పై మూజువాణీ వోటుతో సభలు అమోదముద్ర వేశాయి. 2014, ఫిబ్రవరి 18న ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ బిల్లుకు భారతీయ జనతా పార్టీ మద్దతుతో లోకసభ ఆమోదం లభించింది. 2014 ఫిబ్రవరి 20న రాజ్యసభ ఆమోదం తెలిపింది. సీమాంధ్రకు న్యాయం చేయడానికి వెంకయ్యనాయుడు ప్రతిపాదించిన సవరణలను కొంత వరకు తృప్తిపరచే విధంగా, ప్రధాని ఆరుసూత్రాల ప్యాకేజీని ప్రకటించిన పిదప, బిల్లుకు యథాతథంగా మూజువాణీ వోటుతో అమోదముద్ర పడింది.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ బిల్లుకు రాజ్యసభ ఆమోదం.29వ రాష్ట్రంగా...|url=http://telugu.webdunia.com/newsworld/news/national/1402/20/1140220095_1.htm|publisher=వెబ్ దునియా|date= 2014-02-20|accessdate=2014-02-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140303044936/http://telugu.webdunia.com/newsworld/news/national/1402/20/1140220095_1.htm|archivedate=2014-03-03}}</ref><ref name="reorganisation">{{Cite web|url=http://www.indiacode.nic.in/acts2014/6%20of%202014.pdf|title=The Andhra Pradesh Reorganisation Act, 2014|date=1 March 2014|website=India Code Legislative Department|publisher=Ministry of Law and Justice|page=2|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924034307/http://www.indiacode.nic.in/acts2014/6%20of%202014.pdf|archive-date=24 September 2015|access-date=14 July 2015}}</ref> ఫలితంగా నల్లారి కిరణకుమార్ రెడ్డి నేతృత్వంలోని మంత్రివర్గం రాజీనామా చేయటంతో ఎన్నికలు దగ్గరబడుతున్నందున, ఏ పార్టీ ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పరచటానికి ఆసక్తి చూపనందున రాష్ట్రపతిపాలన విధించబడింది.<ref>{{Cite web|title=రాష్ట్రపతి పాలనపై ప్రజలకు గవర్నర్: కిరణ్ నిర్ణయాలపై...|url= http://telugu.oneindia.in/news/andhra-pradesh/governor-narasimhan-appeals-state-people-131343.html |publisher=వన్ ఇండియా|date= 2014-03-02|accessdate=2014-03-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314103141/https://telugu.oneindia.com/news/andhra-pradesh/governor-narasimhan-appeals-state-people-131343.html|archivedate=2016-03-14}}</ref>

[[హైదరాబాదు|హైదరాబాద్]] పదేళ్లవరకు ఉమ్మడి రాజధానిగా ఉండే విధంగా 2014 జూన్ 2 న [[తెలంగాణ]] కొత్త రాష్ట్రంగా, సీమాంధ్ర ప్రాంతం అవశేష ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంగా ఏర్పడినవి.<ref>{{cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece|title=Telangana state formation gazette|work=The New Indian Express|accessdate=14 May 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706093144/http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece|archive-date=6 July 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece|title=Telangana state formation gazette|website=The New Indian Express|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706093144/http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Telangana-State-to-Be-Born-on-June-2/2014/03/04/article2090470.ece|archive-date=6 July 2014|access-date=14 May 2014}}</ref> హైదరాబాదు రాజధానిగా దాదాపు మూడు సంవత్సరాల వరకు కొనసాగింది. [[అమరావతి]]లో కొత్త రాజధానికి 2015 అక్టోబరు 23 న [[శంకుస్థాపన]] జరిగింది. 2017 మార్చి 2న శాసనసభ ప్రారంభించబడి పరిపాలన మొదలైంది.

ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం, 2014 చెల్లుబాటును ప్రశ్నించిన పిటిషన్లు [[భారతదేశ అత్యున్నత న్యాయస్థానం|అత్యున్నత న్యాయస్థాన]] రాజ్యాంగ ధర్మాసనం ముందు 2014 ఏప్రిల్ నుండి తీర్పు కోసం వేచి ఉన్నాయి.<ref>{{Cite news|url=http://www.ndtv.com/article/south/supreme-court-refers-telangana-petitions-to-constitution-bench-492795|title=Supreme court refers Telangana petitions to constitution bench|access-date=17 February 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141129042049/http://www.ndtv.com/article/south/supreme-court-refers-telangana-petitions-to-constitution-bench-492795|archive-date=29 November 2014|publisher=NDTV}}</ref>

== భౌగోళిక స్థితి ==
{{maplink|frame=yes|zoom=5| frame-width=500|frame-height=300|frame-lat=15.871|frame-long=79.882|text=ఆంధ్రప్రదేశ్ OSM పటం
|type=shape|id=Q1159 |title= ఆంధ్రప్రదేశ్|description=ఆంధ్రప్రదేశ్|stroke-width=2
|type2=point|id2=Q19881964 |title2= అమరావతి|description2=అమరావతి|stroke-width2=2
}}

<gallery mode="packed" heights="150">
దస్త్రం:Andhra Pradesh and Telangana Physical.jpeg|ఆంధ్రప్రదేశ్ భౌతిక పటము
దస్త్రం:Srisailam Dam and River Krishna.jpg|శ్రీశైలం వద్ద [[కృష్ణా నది]]
దస్త్రం:Godavari satellite view.jpg|కృష్ణా గోదావరి నదులు (ఉపగ్రహ చిత్రం)
</gallery>

రాష్ట్రంలో [[తూర్పు కనుమలు]] నుండి [[బంగాళాఖాతం]] తీరం వరకు వైవిధ్యభరిత పర్యావరణ వ్యవస్థలు, వృక్షజాలం, జంతుజాలం ఉన్నాయి. [[కృష్ణా నది|కృష్ణ]], [[గోదావరి]] అనే రెండు ప్రధాన నదులు రాష్ట్రంలో ప్రవహిస్తున్నాయి. రాష్ట్ర తీరం [[శ్రీకాకుళం జిల్లా]] నుండి [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|నెల్లూరు జిల్లా]] వరకు విస్తరించి ఉంది.<ref name="coastline">{{Cite web|url=http://www.ap.gov.in/AP%20State%20Statistical%20Abstract%20May%202014/1%20ADMINISTRATIVE%20AND%20GEOGRAPHICAL%20PROFILE.pdf|title=Andhra Pradesh Fact File|website=Official portal of Andhra Pradesh Government|publisher=AP state portal|page=2|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160603172005/http://www.ap.gov.in/AP%20State%20Statistical%20Abstract%20May%202014/1%20ADMINISTRATIVE%20AND%20GEOGRAPHICAL%20PROFILE.pdf|archive-date=3 June 2016|access-date=1 July 2014}}</ref> తూర్పు కనుమలకు తీరం మధ్య గల మైదానాలు చాలావరకు గోదావరి, కృష్ణ, [[పెన్నా నది|పెన్నా]] నదులచే ఏర్పడిన డెల్టా ప్రాంతాలు. తూర్పు కనుమలు విడిపడి వుండడంతో ఈ విభాగాలకు స్థానిక పేర్లు ఉన్నాయి. ఇవి రాష్ట్ర భౌగోళికంలో ఒక ప్రధాన విభజన రేఖగా ఉన్నాయి. దీని రెండు వంపు శాఖలచే ఏర్పడిన కడప బేసిన్ ఖనిజ సంపన్న ప్రాంతం.<ref>{{Cite web|url=http://www.dghindia.org/10.aspx|title=Kadapa or Cuddapah basin|publisher=Directorate General of Hydrocarbons|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140606223319/http://www.dghindia.org/10.aspx|archive-date=6 June 2014|access-date=6 June 2014}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ndrdgh.gov.in/NDR/?page_id=860|title=Cuddapah Basin &#124; NDR – National Data Repository India}}</ref>

[[కోస్తాంధ్ర]]లో ఎర్రటి నేలలు ఉండే మెట్ట భూములు, నల్లరేగడి నేలలు ఉండే డెల్టా భూములలో లక్షల హెక్టార్ల భూమి సాగు చేయబడుతుంది.<ref>{{Cite book| last =ఎస్.వి.|first=నరసయ్య| title = ఆంధ్ర ప్రజలు-సిరిసంపదలు<!--| accessdate = 2018-05-14-->| date = 1953| url = http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.328515}}
</ref> [[రాయలసీమ]]లో ఎర్రటి నేలలు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతంలో పాక్షిక శుష్క పరిస్థితులు ఉన్నాయి.

=== సహజ వృక్షసంపద, వాటి పరిరక్షణ ===
[[దస్త్రం:Pichavaram_Mangrove_Forest.jpg|alt=|thumb| కాకినాడ సమీపంలో మడ అడవి]]
రాష్ట్రంలోని మొత్తం [[అడవి|అడవుల]] విస్తీర్ణం {{Convert|22862|km2}}.<ref name="forests">{{Cite web|url=http://forest.ap.nic.in/About.htm|title=Forests in AP facts.|publisher=AP Forest department|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150507042125/http://forest.ap.nic.in/about.htm|archive-date=7 May 2015|access-date=6 June 2014}}</ref> రాష్ట్రంలోని అటవీప్రాంతాన్ని విస్తృతంగా నాలుగు ప్రధాన విభాగాలుగా విభజించవచ్చు.<ref name="flora and fauna">{{Cite web|url=http://forest.ap.nic.in/WLINDEX.htm|title=Natural vegetation and wildlife|publisher=AP Forest Department|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140704033449/http://forest.ap.nic.in/WLINDEX.htm|archive-date=4 July 2014|access-date=6 June 2014}}</ref>

# [[దక్కన్ పీఠభూమి]]
# మధ్య పీఠభూమి
# తూర్పు ఎత్తైనభూములు
# తూర్పు తీర మైదానాలు

[[తూర్పు కనుమలు|తూర్పు కనుమల]] ప్రాంతం దట్టమైన ఉష్ణమండల అడవులకు నిలయంగా ఉంది. అయితే కొండప్రాంతాల నుండి దక్కన్ పీఠభూమివైపు వృక్షసంపద తక్కువగా, పొద వృక్షాలు ఎక్కువగా కనిపిస్తాయి. రాష్ట్రంలో లభించే వృక్షసంపద చాలావరకు పొడి ఆకురాల్చే రకాలైన [[టేకు]], ''[[టెర్మినేలియా|టెర్మినాలియా]]'', ''[[డాల్బెర్గియా|డాల్బెర్జియా]]'', ''[[టిరోకార్పస్|స్టెరోకార్పస్]]'', ''అనోజిస్సస్'' మొదలైన వాటిని కలిగివుంది. ప్రపంచంలో అరుదైన మొక్కలైన ''[[ఎర్రచందనం]]'', ''సైకస్ బెడ్డోమి, టెర్మినాలియా పల్లిడా,'' ''సిజీజియం ఆల్టర్నీఫోలియం'' ''షోరియా తలూరా'' మొదలైనవి రాష్ట్రంలో విస్తారంగా దొరకుతాయి.<ref name="flora and fauna"/>

[[కోరింగ వన్యప్రాణి అభయారణ్యం|కొరింగ]], [[కృష్ణ వన్యప్రాణి సంరక్షణ కేంద్రం|కృష్ణ వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం]], [[నాగార్జున సాగర్ శ్రీశైలం పులుల అభయారణ్యం|నాగార్జున్‌సాగర్-శ్రీశైలం పులుల అభయారణ్యం]], [[కంబాలకొండ వన్యప్రాణి సంరక్షణ కేంద్రం|కంబలకొండ వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం]], [[శ్రీ వెంకటేశ్వర జంతుప్రదర్శన శాల]], [[ఇందిరా గాంధీ జంతుప్రదర్శనశాల]] వంటి అనేక [[వన్యప్రాణి సంరక్షణా కేంద్రాలు|అభయారణ్యాలు]], జాతీయ ఉద్యానవనాలు, జంతుప్రదర్శనశాలలు ఉన్నాయి . [[ఎటపాక|ఏటపాక]], [[నేలపట్టు పక్షి సంరక్షణా కేంద్రం|లేలపట్టు]], [[తేలినీలాపురం పక్షి సంరక్షణా కేంద్రం|తెలినీలపురం, తేలుకుంచి]], [[పులికాట్ సరస్సు]] పక్షుల అభయారణ్యాలు అనేక వలస పక్షులను ఆకర్షిస్తున్నాయి.<ref name="lakes and wetlands">{{Cite web|url=http://www.ramsar.org/pdf/sitelist.pdf|title=The List of Wetlands of International Importance|website=The Ramsar Convention on Wetlands|publisher=The Secretariat of the Convention on Wetlands (Ramsar, Iran, 1971)|page=20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120530015101/http://www.ramsar.org/pdf/sitelist.pdf|archive-date=30 May 2012|access-date=5 June 2014}}</ref> [[పులి|పులులు]], నల్ల చిరుత పులి, [[దుమ్ములగొండి]], కృష్ణ జింక, [[ఫెలిడే|చిరుతపులి]], సాంబార్ ([[లేడి]]), సముద్ర [[తాబేలు]], అనేక పక్షులు, సరీసృపాలు రాష్ట్ర జంతుజాల వైవిధ్యతను సూచిస్తున్నాయి. [[గోదావరి]], [[కృష్ణా నది|కృష్ణా నదులు]] సముద్రంలో కలిసే ప్రాంతాలలో గొప్ప మడ అడవులతో పాటు [[బావురు పిల్లి|బావురు పిల్లులు]], [[నీటి కుక్క]]లు, [[కీస్టోన్ స్పీసీస్|కీస్టోన్ జాతి]] జంతువులున్నాయి

రాష్ట్ర పక్షి [[రామచిలుక]], రాష్ట్ర చెట్టుగా [[వేపచెట్టు]], రాష్ట్ర జంతువుగా [[కృష్ణ జింక]], రాష్ట్ర పువ్వుగా [[మల్లె]]పువ్వు 2018, జూన్ 6 న అమల్లోకి వచ్చాయి.<ref>{{cite web|title=ఆంధ్రప్రదేశ్:రాష్ట్ర చిహ్నాలు ఖరారు...ఉత్తర్వులు జారీ|url=https://telugu.oneindia.com/news/andhra-pradesh/andhra-pradesh-gets-separate-state-symbols-after-split-228481.html|website=oneindia|author=Suvarnaraju|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190210144113/https://telugu.oneindia.com/news/andhra-pradesh/andhra-pradesh-gets-separate-state-symbols-after-split-228481.html|archivedate=2019-02-10|accessdate=2018-06-12}}</ref>

=== వాతావరణం ===
భౌగోళిక ప్రాంతాన్ని బట్టి రాష్ట్ర వాతావరణం గణనీయంగా మారుతుంది. మార్చి నుండి జూన్ వరకు వేసవికాలం ఉంటుంది. తీర మైదానంలో, వేసవి ఉష్ణోగ్రతలు ఇతర రాష్ట్రాల కంటే ఎక్కువగా ఉంటాయి. ఉష్ణోగ్రత {{Convert|20|-|41|°C}} మధ్య ఉంటుంది. జూలై నుండి సెప్టెంబరు వరకు ఉష్ణమండల వర్షాలు పడే కాలం. మొత్తం వర్షపాతంలో మూడింట ఒకవంతు ఈశాన్య రుతుపవనాల ద్వారా వస్తుంది. అక్టోబరు, నవంబరులో బంగాళాఖాతంలో అల్పపీడన వ్యవస్థలు, ఉష్ణమండల తుఫానులు ఏర్పడతాయి. ఇవి ఈశాన్య ఋతుపవనాలతో పాటు రాష్ట్రంలోని దక్షిణ తీర ప్రాంతాలకు వర్షాలు కలగజేస్తాయి.

నవంబరు నుండి ఫిబ్రవరి వరకు శీతాకాలం సాగుతుంది. రాష్ట్రానికి పొడవైన తీరప్రాంతం ఉన్నందున శీతాకాలం మరీ చల్లగా ఉండదు. శీతాకాలపు ఉష్ణోగ్రత సాధారణంగా {{Convert|12|-|30|°C}}. చల్లని వాతావరణం గల [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం జిల్లాలోని]] [[లంబసింగి]]ని "ఆంధ్రప్రదేశ్ కాశ్మీర్" అని పిలుస్తారు. ఇక్కడ ఉష్ణోగ్రత {{Convert|0|-|10|°C}} మధ్య వుంటుంది.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Visakhapatnam/lambasingi-set-to-become-tourist-hotspot/article6416560.ece|title=Lambasingi set to become tourist hotspot|last=Ganguly|first=Nivedita|date=17 September 2014|work=The Hindu|access-date=26 November 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150903183458/http://www.thehindu.com/news/cities/Visakhapatnam/lambasingi-set-to-become-tourist-hotspot/article6416560.ece|archive-date=3 September 2015|location=Visakhapatnam}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.deccanchronicle.com/131216/news-current-affairs/article/lambasingi-records-2%C2%BA-c|title=Lambasingi records 2º c|date=16 December 2013|work=Deccan Chronicle|access-date=26 November 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713203422/http://www.deccanchronicle.com/131216/news-current-affairs/article/lambasingi-records-2%C2%BA-c|archive-date=13 July 2015|location=Visakhapatnam}}</ref>

== జనాభా విషయాలు==
{{India census population|1961=35983000|1971=43503000|1981=53550000|1991=66508000|2001=75727000|2011=84665533|title=జనాభా పెరుగుదల|estimate=|footnote=''ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్.''<br />Source:Census of India<ref name=demographics />}}2011 [[భారత జనాభా లెక్కలు|భారత జనాభా లెక్కల]] ప్రకారం, రాష్ట్ర జనాభా {{formatnum:49386799}}, జనాభా సాంద్రత {{convert|308|/km2|/sqmi|abbr=on}}. [[పోలవరం ప్రాజెక్టు|పోలవరం]] ఆర్డినెన్స్ బిల్లు 2014 ప్రకారం, [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[ఖమ్మం జిల్లా]]కు చెందిన 7 మండలాలు ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విలీనం చేసినందున జనాభా 2,47,515 పెరిగింది. ఈ విధంగా 2014 సంవత్సరంలో 2011 జనాభా లెక్కలు ఆధారంగా జనాభా 4,96,34,314, జనసాంద్రత {{cvt|304.5|/km2}}. కాకేసియన్ (Caucasian), మంగోలాయిడ్ (mongoloid), ఆస్ట్రాలో మెలనేసియన్ (వెడ్డాయిడ్) జాతుల ప్రజలు ఆంధ్రప్రదేశ్ అంతటా కనిపిస్తారు.

మొత్తం జనాభాలో గ్రామీణ జనాభా 70.4% అనగా 3,47,76,389, పట్టణ జనాభా 29.6% అనగా 1,46,10,410 గా నమోదైంది. 0–6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లలు 52,22,384 మొత్తం జనాభాలో 10.6%గా ఉన్నారు. వారిలో 26,86,453 మంది బాలురు, 25,35,931 మంది బాలికలు ఉన్నారు. [[విశాఖపట్నం జిల్లా]]లో అత్యధిక పట్టణ జనాభా 47.5%, [[శ్రీకాకుళం జిల్లా]]లో అత్యధిక గ్రామీణ జనాభా 83.8% ఉంది. రాష్ట్రంలోని మొత్తం జనాభాలో షెడ్యూల్డ్ కులం జనాభా 17.1%, షెడ్యూల్డ్ తెగ జనాభా 5.3%.<ref name="profile" />

2,47,38,068 పురుషులు, 2,46,48,731 మహిళలుండగా, లింగ నిష్పత్తి 1,000 మంది పురుషులకు 996 స్త్రీలుగా ఉంది. ఇది జాతీయ సగటు 1,000 కి 926 కంటే ఎక్కువ. ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర [[అక్షరాస్యత]] 67.41%. 2021 నాటికి నవ్యాంధ్ర రాష్ట్ర అక్షరాస్యత 91.1%కి చేరుకోవచ్చు.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/telangana/literacy-rate-dismal-in-state/article8196745.ece|title=Literacy rate dismal in Telangana|date=5 February 2016|work=The Hindu|access-date=25 October 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170822225246/http://www.thehindu.com/news/national/telangana/literacy-rate-dismal-in-state/article8196745.ece|archive-date=22 August 2017}}</ref> జిల్లాలను విశ్లేషిస్తే [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]]లో అత్యధిక అక్షరాస్యత 74.6%, [[విజయనగరం|విజయనగరంలో]] అత్యల్ప అక్షరాస్యత 58.9% నమోదైంది.<ref name="census">{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/indiaatglance.html|title=INDIA AT A GLANCE : CENSUS 2011|publisher=The Registrar General & Census Commissioner, India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922103426/http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/indiaatglance.html|archive-date=22 September 2014|access-date=9 August 2014}}</ref>

{{As of |2010|alt=2010నాటికి}} ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ మానవ అభివృద్ధి సూచిక విలువ 0.416 తో భారతీయ రాష్ట్రాలలో పదవ స్థానంలో ఉంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.aponline.gov.in/Apportal/HumanDevelopmentReport2007/APHDR_2007_Chapter2.pdf|title=Human Development Report 2007|publisher=APonline.gov.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100919084827/http://aponline.gov.in/Apportal/HumanDevelopmentReport2007/APHDR_2007_Chapter2.pdf|archive-date=19 September 2010|access-date=15 August 2010}}</ref>

=== భాషలు ===
{{Side box |metadata=No<!--This makes the box display on the mobile site-->
  | above =  నవ్యాంధ్ర భాషలు (2011) (ఆంధ్రప్రదేశ్ మండల స్థాయి సమాచారం నుండి లెక్కకట్టబడినది (ఆంధ్రప్రదేశ్ కు బదిలి చేయబడిన మండలాలు కూడా నవ్యాంధ్రలో లెక్కించబడినవి)) (2011)<ref name="census2011-langreport">{{cite web |title=C-16 Population By Mother Tongue |url=https://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-2800.XLSX |work=Census of India 2011 |publisher=Office of the Registrar General |access-date=30 May 2021}}</ref>
 | abovestyle = text-align:center
 | text =
 {{Graph:Chart
 | width=100
 | height=100
 | type=pie
 | legend=భాష
 | x=తెలుగు(89.65),ఉర్దూ(6.57),తమిళం(1.04),ఇతరాలు(2.74)
 | y1=89.65,6.57,1.04,2.74
}}

}}

[[తెలుగు]] ఆంధ్రప్రదేశ్ అధికారిక భాష. ఇది దాదాపు 90% జనాభాకు మాతృభాష.<ref name="census2011-langreport" /><ref name="language">{{Cite web|url=http://www.ap.gov.in/telugu-language/|title=Telugu Language|website=AP State Portal|publisher=Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150619202615/http://www.ap.gov.in/telugu-language/|archive-date=19 June 2015|access-date=19 June 2015}}</ref><ref name="nclmanurep2010">{{Cite web|url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM47thReport.pdf|title=Report of the Commissioner for linguistic minorities: 47th report (July 2008 to June 2010)|publisher=Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India|pages=122–126|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120513161847/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM47thReport.pdf|archive-date=13 May 2012|access-date=16 February 2012}}</ref> 2008 లో తెలుగును [[భారతదేశ అధికారిక భాషలు|ప్రాచీన భాషగా]] ప్రకటించారు.<ref name="Classical Language">{{Cite web|url=https://pib.gov.in/newsite/erelease.aspx?relid=44340|title=Declaration of Telugu and Kannada as classical languages|website=pib.gov.in|date=2008-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200301221043/https://pib.gov.in/newsite/erelease.aspx?relid=44340|archive-date=2020-03-01|url-status=dead}}</ref>

[[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] అతిపెద్ద అల్ప సంఖ్యాకుల భాష. సరిహద్దు ప్రాంతాల్లో [[తమిళనాడు|తమిళం]], [[కన్నడ భాష|కన్నడ]], [[ఒడియా భాష|ఒడియా]] మాట్లాడుతారు. లంబాడి, కోయా, సవారా, [[కొండ భాష|కొండా]], గడాబా లాంటి అనేక ఇతర భాషలను రాష్ట్రంలోని ఆదివాసులు వాడతారు.<ref name=":0"/>

=== మతాలు ===
{{Side box |metadata=No<!--This makes the box display on the mobile site-->
  | above = నవ్యాంధ్ర మతాలు<ref name="census2011">{{cite web  | title = Census of India – Religious Composition  | publisher = Government of India, Ministry of Home Affairs  | url = http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-01.html  | access-date = 27 August 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150913045700/http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-01.html  | archive-date = 13 September 2015 | url-status=live }}</ref>
 | abovestyle = text-align:center
 | text =
 {{Graph:Chart
 | width=100
 | height=100
 | type=pie
 | legend=మతం
 | x=హిందూ(90.87), ఇస్లాం(7.32), క్రైస్తవం(1.38), ఇతరాలు(0.43)
 | y1=90.87, 7.32, 1.38, 0.43
}}
}}
ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఎక్కువ మంది ప్రజలు [[హిందూ మతం|హిందువులు]] కాగా, [[ముస్లిం]]లు గణనీయమైన సంఖ్యలో ఉన్నారు. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, రాష్ట్రంలోని ప్రధాన మత సమూహాలు హిందువులు (90.87%), ముస్లింలు (7.32%), [[క్రైస్తవ మతం|క్రైస్తవులు]] (1.38%). కొద్ది సంఖ్యలో [[బౌద్ధ మతం|బౌద్ధులు]], [[సిక్కుమతం|సిక్కులు]], [[జైన మతము|జైనులు]], తమ మతాన్ని చెప్పడానికి నిరాకరించిన ప్రజలు ఉన్నారు.
<gallery heights="134">
దస్త్రం:Sri Kala Hasti.jpg|[[శ్రీకాళహస్తీశ్వర దేవస్థానం]]
దస్త్రం:Tirumala 090615.jpg|[[తిరుమల|శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి దేవాలయం, తిరుమల]]
దస్త్రం:Rock-cut Lord --Buddha-- Statue at Bojjanakonda near Anakapalle of Visakhapatnam dist in AP.jpg|[[విశాఖపట్నం]] లోని [[అనకాపల్లి]] సమీపంలోని [[బొజ్జన్నకొండ]] వద్ద కొండని తొలచి చేసిన [[గౌతమ బుద్ధుడు|బుద్ధ]] విగ్రహం.
</gallery>

== పరిపాలనా విభాగాలు ==
ఆంధ్రప్రదేశ్ నైరుతిలో [[రాయలసీమ]], తూర్పు, ఈశాన్యంలో [[బంగాళాఖాతం|బంగాళాఖాతానికి]] సరిహద్దులో ఉన్న [[కోస్తా|కోస్తాంధ్ర]] ,[[ఉత్తరాంధ్ర]] అనే మూడు ప్రధాన ప్రాంతాలను కలిగి ఉంది.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kOa2DQAAQBAJ&q=Rayalaseema+is+a+region+with+four+southern+districts+Anantapur,+Chittoor,+Kurnool+and+Kadapa.&pg=PA156|title=Dalits' Struggle for Social Justice in Andhra Pradesh (1956–2008): From Relays to Vacuum Tubes|last=Jammanna|first=Akepogu|last2=Sudhakar|first2=Pasala|date=2016|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-4496-3|page=156|access-date=12 July 2017}}</ref>

=== జిల్లాలు ===
{{main| ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు}}
[[File:Andhra Pradesh districts - Telugu.svg|ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాల పటము|300px|right|thumb]]
రాష్ట్రంలో 13 జిల్లాలను 26 జిల్లాలుగా 2022 ఏప్రిల్ 4న పునర్వ్యవస్థీకరించారు. <ref>{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref>


{{#section-h:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాల జాబితా|జిల్లాల గణాంకాలు}}

=== రెవెన్యూ విభాగాలు ===
జిల్లాల సవరణలతో  50 [[రెవెన్యూ డివిజను|రెవెన్యూ విభాగాలను]] 75 కు పెంచారు. కొత్తగా 25 డివిజన్లు ఏర్పడ్డాయి. వీటిలో [[కోనసీమ జిల్లా|కోనసీమ జిల్లాలో]] కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ పునరుద్ధరణ, [[వైఎస్‌ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్ జిల్లాలో]] పులివెందుల రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు, 2022 జూన్ లో జరిగాయి. [[బాపట్ల జిల్లా]]లో రేపల్లె రెవెన్యూ డివిజన్  అధికారిక గెజెట్ 5 ఆగష్టు 2022 న ప్రకటించారు.<ref>{{Cite web |title=జగన్ సర్కార్ కీలక నిర్ణయం.. మరో కొత్త రెవెన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు, నెరవేరిన కల! |url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/guntur/ap-government-released-final-gazette-notification-for-repalle-revenue-division/articleshow/93381603.cms |access-date=2022-08-15 |website=Samayam Telugu |language=te}}</ref>

సగటున 8 నుంచి 12 మండలాలు ఒక రెవెన్యూ విభాగంలో వున్నాయి.  అయితే కుప్పం రెవిన్యూ డివిజన్ లో తక్కువగా  నాలుగు మండలాలే వున్నాయి.  విజయవాడ, విశాఖపట్నం నగర ప్రాంతాలలో ఐదారు మండలాలకే ఒక రెవిన్యూ  డివిజన్ వుంది.<ref>{{Cite web|title=Andhra news:అందుబాటులో  జిల్లా కేంద్రం |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122065557|publisher=ఈనాడు|date=2022-04-04|access-date=2022-04-04}}</ref>

=== మండలాలు ===
రాష్ట్రాన్ని 679 [[మండలం|మండలాలుగా]] విభజించారు.

=== పట్టణ స్థానిక సంస్థలు ===
{{main|ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పట్టణ స్థానిక సంస్థల జాబితా}}
[[దస్త్రం:Vizag_View_from_Kailasagiri.jpg|center|thumb|800x800px|<center> [[విశాఖపట్నం]] ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో అత్యధిక జనాభాగల, [[భారతదేశంలో మిలియన్ జనాభా నగరాలు|భారతదేశంలో 14 వ అతిపెద్దదైన నగరం.</center>]]]]
రాష్ట్రంలో మొత్తం 125 పట్టణ స్థానిక సంస్థలు ఉన్నాయి. ఇందులో 16 నగరపాలక సంస్థలు, 77 పురపాలక సంఘాలు, 32 నగర పంచాయతీలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|title=
LIST OF URBAN LOCAL BODIES (ULBS)|url=http://dtcp.ap.gov.in/dtcpweb/ULBS.html|access-date=2021-03-12|publisher= Directorate of Town and country plannig. Govt of AP}}</ref>[[విశాఖపట్నం]], [[విజయవాడ]] నగరాలు [[భారతదేశంలో మిలియన్ జనాభా నగరాలు|పది లక్షల కంటే ఎక్కువ]] జనాభా గలవి.

== ప్రభుత్వం, రాజకీయాలు ==
[[బొమ్మ:Secretariat14.jpg|thumbnail|right|250px|[[అమరావతి]]లో సచివాలయ భవన సముదాయం]]
2014 జూన్‌ 2 న, ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం నుండి [[తెలంగాణ]] ప్రాంతం విడిపోగా మిగిలిన భాగం ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో 175 మంది సభ్యులతో [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభ|శాసనసభ]], 58 మంది సభ్యులతో [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలి|శాసనమండలి]] ఏర్పాటయింది. [[భారత పార్లమెంటు]]లో రాష్ట్రానికి [[లోక్‌సభ|లోక్‌సభలో]] 25, [[రాజ్యసభ]]లో 11 స్థానాలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://www.apassemblylive.com|title=Andhra Pradesh Legislative Assembly|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20050401032522/http://www.apassemblylive.com/|archive-date=1 April 2005}}</ref> శాసనసభ నియోజకవర్గాలలో [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]]లో అత్యధికంగా 19, [[విజయనగరం|విజయనగరం జిల్లాలో]] అత్యల్పంగా 9 స్థానాలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://eci.nic.in/eci_main/CurrentElections/CONSOLIDATED_ORDER%20_ECI%20.pdf|title=DELIMITATION OF PARLIAMENTARY AND ASSEMBLY CONSTITUENCIES ORDER, 2008|publisher=Election Commission of India|pages=16–28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20101005180821/http://eci.nic.in/eci_main/CurrentElections/CONSOLIDATED_ORDER%20_ECI%20.pdf|archive-date=5 October 2010|access-date=11 October 2014}}</ref>

2014 లో తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని కొన్ని మండలాలు సీమాంధ్రలో కలవడంతో '''నవ్యాంధ్ర''' లేక '''నవ్యాంధ్ర ప్రదేశ్''' అనే పేరు తెరపైకి వచ్చింది. ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభ ఎన్నికలు (2014)|2014]] లో జరిగిన చివరి ఎన్నికలలో, తెదేపాకు అవశేష (కొత్త) రాష్ట్రంలో ఆధిక్యం లభించింది. [[నారా చంద్రబాబునాయుడు]] 2014 జూన్ 8న, కొత్త రాష్ట్రానికి తొలి ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు.<ref>{{Cite web|url=http://deccan-journal.com/content/cbn-take-oath-june-8th|title=CBN to be sworn as CM of Andhra on June 8th|website=Deccan-Journal|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714011154/http://deccan-journal.com/content/cbn-take-oath-june-8th|archive-date=14 July 2014|access-date=2 June 2014}}</ref> 2011 లో [[వై.యస్. రాజశేఖరరెడ్డి|వైయస్ఆర్]] కుమారుడు [[వై.ఎస్. జగన్మోహన్ రెడ్డి]] స్థాపించిన [[వైఎస్ఆర్ కాంగ్రెస్ పార్టీ]] ప్రధాన ప్రతిపక్షంగా నిలిచింది. 2019 ఎన్నికలలో వైఎస్ఆర్ కాంగ్రెస్ ఎన్నికలలో భారీ ఆధిక్యత సాధించగా, [[వై.ఎస్.జగన్]] ముఖ్యమంత్రి పదవి చేపట్టాడు.

తెలంగాణాతో కొన్ని 10వ షెడ్యూల్‌లోని సంస్థల విభజన, షీలా భిడే కమిటీ సిఫారసుల మేరకు 9వ షెడ్యూల్‌లోని 40 సంస్థల విభజన మరి ఇతర సమస్యలు ఇంకా పరిష్కరించబడవలసి ఉంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/ap-and-telangana-css-meeting-monday-again-1069774|title=విభజన సమస్యలపై మళ్లీ భేటీ !|date=2018-04-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180508125844/https://www.sakshi.com/news/telangana/ap-and-telangana-css-meeting-monday-again-1069774|archivedate=2018-05-18|publisher=సాక్షి}}</ref>

జగన్ ప్రభుత్వం సమీకృత అభివృద్ధి, పరిపాలన వికేంద్రీకరణ కొరకు, అమరావతిని కేవలం శాసనరాజధానిగా పరిమితం చేసి, [[విశాఖపట్నం]] కార్యనిర్వాహక రాజధానిగా, [[కర్నూలు]] న్యాయ రాజధానిగా మార్పులు చేసిన చట్టానికి 2020 జూలై 31 న గవర్నరు ఆమోదముద్ర పడింది.<ref name="3 capitals">{{Cite web |title=3రాజధానులే |url=https://www.eenadu.net/mukyamshalu/mainnews/general/27/220128104 |access-date=2020-08-01|publisher=ఈనాడు}}</ref> ఈ చట్టాన్ని ఉన్నత న్యాయస్థానంలో సవాలు చేసినందున, న్యాయస్థానం మధ్యంతర ఉత్తర్వుల ప్రకారం [[అమరావతి]] రాజధానిగా కొనసాగుచున్నది.<ref name="3 capitals stay">{{Cite web |title=14 వరకు ఎక్కడివక్కడే |url=https://www.eenadu.net/apmukyamshalu/mainnews/general/25/220130592 |date=2020-08-05|access-date=2020-08-05|publisher=ఈనాడు}}</ref>  హైకోర్టు విచారణ జరుగుతున్నప్పుడు ప్రభుత్వం ఈ శాసనం రద్దుచేసి, మరల కొత్త శాసనాన్ని ప్రవేశపెడతామని తెలిపింది. ఇది ఇలా వుండగా 2022 మార్చి ౩ న ఉన్నత న్యాయస్థానపు త్రిసభ్య ధర్మాసనం రాజధాని వికేంద్రీకరణ శాసనం చెల్లదని, అమరావతినే రాజధానిగా అభివృద్ధి చేయాలని [[అమరావతి#రాజధాని వికేంద్రీకరణ వివాదం|తీర్పు]] ఇచ్చింది.

రాష్ట్ర ప్రభుత్వం 2022 ఏప్రిల్ 4 నుండి అమలయ్యేటట్లు 13 జిల్లాలను, ప్రధానంగా పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గ ప్రాతిపదికగా 26 జిల్లాలుగా మార్చింది.<ref name="26 districts">{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref>

==సుస్థిరాభివృద్ధి ==
{{main|సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలు}}
సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాల (ఎస్‌డిజి) సూచీలో 2020-21గానూ [[కేరళ]] 75 పాయింట్లను సాధించి తన తొలి స్థానాన్ని మరోసారి సుస్థిరం చేసుకుంది. [[బీహార్]] ఈ సూచిలో చివరిస్థాయిలో ఉంది. [[హిమాచల్ ప్రదేశ్]], [[తమిళనాడు]] ఒక్కొక్కటి 74 పాయింట్లతో రెండో స్థానంలో, 72 పాయింట్లతో ఆంధ్రప్రదేశ్ మూడో స్థానానికి చేరుకోగా, 69 పాయింట్లతో [[తెలంగాణ]] ఆరో స్థానానికి దిగజారింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.prajasakti.com/sausathaira-abhaivardadhai-lakasayaaala-saucaiilaoo-malalaii-kaeeralanaee-taaapa|title=
సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాల  సూచీలో మళ్లీ కేరళనే టాప్|publisher=ప్రజాశక్తి|date=2021-06-03|access-date=2021-06-05}}</ref>

==ఆర్థిక వ్యవస్థ==
{{main|ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆర్థిక వ్యవస్థ}}
[[దస్త్రం:Vizagcity.jpg|కుడి|thumb| ఒక ముఖ్యమైన వాణిజ్య కేంద్రం [[విశాఖపట్నం]] ]]
[[దస్త్రం:Visakhapatnam_view_from_Vizag_seaport.JPG|alt=seaport distance view|thumb| విశాఖపట్నం వీక్షణ, ఓడరేవువైపు నుండి]]
2021-22 ఆర్థిక సంవత్సరానికి ప్రస్తుత విలువ ఆధారంగా, రాష్ట్ర స్థూల జాతీయోత్పత్తి ₹12,01,736 కోట్లు (ముందస్తు అంచనా). గత సంవత్సరపు విలువ ₹10,14,374 కోట్లు కాగా, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్రలో తొలిగా ఏడాదిలో ₹ 1,87,362 కోట్ల పెరుగుదల నమోదైంది. వార్షిక వృద్ధి రేటు 18.47% దేశపు వృద్ధి రేటు 17 శాతం కంటే ఎక్కువ.<ref name="ses2021-22">{{Cite book|title=Socio economic survey 2021-22|last=|first=|publisher=|year=2022|isbn=|location=Amaravathi|pages=|url=https://www.ap.gov.in/wp-content/uploads/2022/03/SES-2021-22-Book.pdf}}{{Dead link|date=ఏప్రిల్ 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://telugu.abplive.com/andhra-pradesh/ap-socio-economic-survey-2021-22-released-cm-jagan-18-47-growth-rate-records-25542|title=AP Socio Economic Survey: ఏపీ ఆర్థిక సర్వే-₹31 వేలు పెరిగిన తలసరి ఆదాయం, వృద్ధి రేటులో భేష్!|date=2022-03-11|access-date=2022-03-15|website=ABP Telugu}}</ref>
* వ్యవసాయరంగం : ₹3.9 లక్షల కోట్లు (+14.5%) 
* పారిశ్రామిక రంగం : ₹2.5 లక్షల కోట్లు (+25.5% )
* సేవా రంగం : ₹4.67 లక్షల కోట్లు (+18.9% )

2021-22 ఆర్థిక సంవత్సరానికి ప్రస్తుత విలువ ప్రాతిపదికన, తలసరి ఆదాయం ₹2,00,771. అంతకు ముందు సంవత్సరంలో తలసరి ఆదాయం ₹176,000. ఏడాదిలో రాష్ట్రంలో ₹31 వేలు తలసరి ఆదాయం పెరగగా, దేశంలో తలసరి ఆదాయం ₹23 వేలు పెరిగింది.<ref name="ses2021-22"/>

{{As of|2018|alt=2018 నాటికి}} మానవ అభివృద్ధి సూచిక (హెచ్‌డిఐ) లో భారత రాష్ట్రాల్లో 27వ స్థానంలో ఉంది;<ref name=":0">{{cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|access-date=2018-10-24}}</ref>  వ్యాపార నిర్వహణ అనుకూలత
ప్రపంచ బ్యాంకు జరిపే వ్యాపార నిర్వహణ అనుకూలత (Ease of doing business) లో రాష్ట్రం, దేశం మొత్తం మీద 2015 లో రెండవ స్థానంలోను,<ref name="ease2">{{Cite web |url=http://easeofdoingbusiness.org/eodb-india-states-ranking-map |title=Ease of doing business India states ranking|publisher=Centre for civil society|date=2015-09-01|access-date=2020-08-01}}</ref>  2018 లో మొదటి స్థానంలోనూ<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/ap-tops-in-ease-of-doing-business/article24385596.ece|title=A.P. tops in ‘Ease of Doing Business’|last=Reporter|first=Staff|date=2018-07-11|work=The Hindu|access-date=2020-06-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200613162315/https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/ap-tops-in-ease-of-doing-business/article24385596.ece|archive-date=2020-06-13|issn=0971-751X}}</ref> నిలిచింది.

2010 నాటి ''ఫోర్బ్స్'' పత్రిక అత్యధిక ధనవంతులైన 100 మంది జాబితాలో ఆంధ్రప్రదేశ్ కు చెందిన పలువురు వ్యక్తులు ఉన్నారు.<ref>{{Cite news|url=https://www.forbes.com/lists/2010/77/india-rich-10_Indias-Richest_Rank.html|title=India's Richest|date=29 September 2010|work=Forbes|access-date=31 January 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131022214850/http://www.forbes.com/lists/2010/77/india-rich-10_Indias-Richest_Rank.html|archive-date=22 October 2013}}</ref>

=== వ్యవసాయం ===
ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆర్థిక వ్యవస్థ ప్రధానంగా [[వ్యవసాయం]], [[పశు పోషణ]] మీద ఆధారపడి ఉంది. భారతదేశంలోని నాలుగు ముఖ్యమైన నదులు, [[గోదావరి]], [[కృష్ణా నది|కృష్ణ]], [[పెన్నా నది|పెన్నా]], [[తుంగభద్ర]] రాష్ట్రం గుండా ప్రవహిస్తూ వ్యవసాయానికి నీటిని అందిస్తున్నాయి. జనాభాలో 60 శాతం మంది వ్యవసాయం, దాని సంబంధిత కార్యకలాపాలలో నిమగ్నమై ఉన్నారు. [[వరి]] రాష్ట్రంలోని ప్రధాన ఆహార పంట. చిత్తూరు జిల్లాలో మామిడి గుజ్జు, కూరగాయలకు, కృష్ణ జిల్లాలో మామిడికి, గుంటూరు జిల్లాలో మిరపకాయలకు మూడు వ్యవసాయ ఆర్థిక మండలాలు ఉన్నాయి.

రైతులు [[వరి]]తో పాటు [[జొన్న]], [[సజ్జలు]], [[మొక్కజొన్న]], సిరిధాన్యాలు, అనేక రకాల పప్పులు, [[నూనె గింజలు]], [[చెరకు]], [[పత్తి]], [[మిరపకాయ]], [[మామిడి]], [[పొగాకు]]ను పండిస్తారు. [[ఆయిల్ పామ్]], [[ప్రొద్దు తిరుగుడు]], [[వేరుశనగ]] వంటి పంటల నుండి [[వంట నూనె]] ఉత్పత్తి చేస్తారు. అనేక నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులు అభివృద్ధిలో ఉన్నాయి.<ref name="irrigation">{{Cite web|url=http://www.pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=49395|title=Irrigation Projects|website=Press Information Bureau|publisher=Ministry of Water Resources|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714215144/http://www.pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=49395|archive-date=14 July 2014|access-date=9 June 2014}}</ref> ఉద్యానవన పంటల్లో [[బత్తాయి]], [[నిమ్మ]], [[దానిమ్మ]], [[జామ]], [[సపోటా]] ముఖ్యమైనవి.

[[పశువు|పశుపోషణ]], [[కోడి|కోళ్ల]] పెంపకం మరొక లాభదాయక వ్యాపారం. ఉభయ గోదావరి జిల్లాల ప్రాంతం [[చేపలు]], [[రొయ్యలు]] సాగులో దేశంలోనే ప్రసిద్ధిగాంచింది. [[భారత దేశం|దేశం]] మొత్తంలో మత్యసంపదలో 10% చేపలు, 70% రొయ్యల ఉత్పత్తి రాష్ట్రంలో జరుగుతున్నది.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/ap-top-producer-of-shrimp-mpeda/article4311671.ece|title=AP top producer of shrimp: MPEDA|last=Special Correspondent|date=16 January 2013|work=The Hindu|access-date=9 June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130228162628/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/ap-top-producer-of-shrimp-mpeda/article4311671.ece|archive-date=28 February 2013}}</ref> ''[[వైట్‌లెగ్ రొయ్యలు|వన్నమీ రొయ్యలు]]'' అత్యధికంగా ఎగుమతి చేయబడుతున్న సముద్ర ఎగుమతులు.<ref>{{Cite web|url=http://www.caa.gov.in/|title=Vannamei Hatcheries|publisher=Coastal Aquaculture Authority|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140603143059/http://www.caa.gov.in/|archive-date=3 June 2014|access-date=16 July 2014}}</ref> వీటిద్వారా 2013–2014లో ఆదాయం ఒక బిలియన్ ను దాటవచ్చని భావిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web|url=http://viscan.in/?p=533|title=The $ Billion Andhra Shrimp exports|website=viscan.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714183324/http://viscan.in/?p=533|archive-date=14 July 2014|access-date=9 June 2014}}</ref>

=== పరిశ్రమలు ===
[[దస్త్రం:Satyam_campus_in_Visakhapatnam.jpg|alt=Front of large round building, with street and trees in front|thumb| [[టెక్ మహీంద్రా]] డెవలప్‌మెంట్ సెంటర్, [[విశాఖపట్నం]]]]
రాష్ట్ర పారిశ్రామిక రంగంలో [[భారతదేశంలో ఔషధ పరిశ్రమ|ఔషధ]], [[భారతదేశంలో ఆటోమోటివ్ పరిశ్రమ|ఆటోమొబైల్]], వస్త్రాలు వంటి కీలక రంగాలు ఉన్నాయి. [[చిత్తూరు జిల్లా|చిత్తూరు జిల్లాలో]] ఉన్న [[శ్రీసిటీ]] ఒక సమగ్ర వ్యాపార నగరం, ఇది [[పెప్సికో]], [[ఇసుజు మోటార్స్ ఇండియా|ఇసుజు మోటార్స్]], [[క్యాడ్‌బరీ|క్యాడ్‌బరీ ఇండియా]], [[కెల్లాగ్స్]], [[కోల్‌గేట్-పామోలివ్]], [[కోబ్ స్టీల్|కోబెల్కో]] మొదలైన సంస్థలకు నిలయం.<ref>{{Cite web|url=http://www.sricity.in/customer.html|title=Firms in sricity|website=Sricity.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150509183500/http://www.sricity.in/customer.html|archive-date=9 May 2015|access-date=14 May 2015}}</ref> పెప్సికో సంస్థ శ్రీ సిటీలో భారతదేశంలో అతిపెద్ద ప్లాంటును కలిగి ఉంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.thehindubusinessline.com/companies/pepsico-to-commission-new-unit-at-sri-city-today/article7064372.ece|title=PepsiCo inaugurates new facility at Sri City|last=V Rishi Kumar|date=3 April 2015|website=Business Line|location=Hyderabad|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713203445/http://www.thehindubusinessline.com/companies/pepsico-to-commission-new-unit-at-sri-city-today/article7064372.ece|archive-date=13 July 2015|access-date=14 May 2015}}</ref> కృష్ణా జిల్లాలోని [[అశోక్ లేలాండ్]], చిత్తూరు జిల్లాలో [[హీరో మోటార్స్]], అనంతపురం జిల్లాలోని [[కియా ఇండియా]] వంటి సంస్థలతో ఆటోమొబైల్ పరిశ్రమ అభివృద్ధి చెందుతోంది.

[[భారతదేశంలో సమాచార సాంకేతికత|ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ]], [[భారతదేశంలో బయోటెక్నాలజీ|బయోటెక్నాలజీలో]] కూడా రాష్ట్రం అభివృద్ధి చెందుతోంది. 2012–2013లో విశాఖపట్నం కేంద్రంగా [[ఐటి|ఐటి / ఐటి ఆధారిత సేవలు]] రెవెన్యూ ₹ 14.45 బిలియన్లు. 2012-2013 లో, ఐటి / ఐటి ఆధారిత సేవలు ఆదాయాలు విజయవాడలో ₹ 1,153 మిలియన్, తిరుపతిలో ₹ 693 మిలియన్, కాకినాడలో ₹ 615 మిలియన్ గా నమోదైంది.<ref name="it sector">{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/Visakhapatnam-IT/ITeS-sector-surges-20-in-2013/articleshow/22592960.cms|title=IT/ITES revenues|website=The Times of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140423042921/http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/Visakhapatnam-IT/ITeS-sector-surges-20-in-2013/articleshow/22592960.cms|archive-date=23 April 2014|access-date=6 June 2014}}</ref>

=== వనరులు ===

====ఖనిజాలు====
విభిన్న భౌగోళిక నిర్మాణాలతో గొప్ప, వివిధ రకాల పారిశ్రామిక ఖనిజాలు, నిర్మాణాల్లో ఉపయోగించే రాళ్ళ నిల్వలున్నాయి.<ref name="minerals">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/gsiDoc/pub/peer_reviewed_base_document_com_iv.pdf|title=Industrial & Fertilizer minerals|website=Geological Survey of India portal|publisher=CGPB Committee-IV|pages=17–44|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131016124047/http://www.portal.gsi.gov.in/gsiDoc/pub/peer_reviewed_base_document_com_iv.pdf|archive-date=16 October 2013|access-date=9 June 2014}}</ref> [[సున్నపురాయి]], [[మేంగనీస్]], [[రాతినార]], [[ఇనుము]], [[బంతి బంకమట్టి]], [[అగ్ని మట్టి]], [[వజ్రం]], [[గ్రాఫైట్]], [[డోలమైట్]], [[స్పటికం]], [[టంగ్‌స్టన్]], స్టీటిటిక్, [[ఫెల్డ్‌స్పార్]], సిలికా, [[బారిటే|బారియెట్స్]], [[గ్రానైటు|గెలాక్సీ గ్రానైట్]], ఇసుక, [[యురేనియం]], [[బాక్సైట్]] మొదలైనవి ఉన్నాయి.

భారతదేశంలో [[అభ్రకం]] ఉత్పత్తిలో ఆంధ్రప్రదేశ్ అగ్రస్థానంలో, సున్నపురాయి నిల్వలలో మూడింట ఒక వంతు కలిగి ఉంది.<ref name="minerals"/> [[తుమ్మలపల్లె యురేనియం గని]]లో 49000 టన్నుల ముడి ధాతువు వున్నట్లు ధ్రువీకరించబడింది. దీనికంటె మూడు రెట్లు ఎక్కువ నిల్వలను కలిగి ఉండవచ్చని సూచనలు ఉన్నాయి. మెటల్ గ్రేడ్ [[బాక్సైట్]] నిక్షేపాలు విశాఖపట్నం నౌకాశ్రయానికి సమీపంలో 700 మిలియన్ టన్నులు ఉన్నాయి.

====చమురు, సహజ వాయువు====
[[రిలయన్స్ ఇండస్ట్రీస్]] [[కాకినాడ]] సమీపంలో ఆంధ్రప్రదేశ్ తీరంలో {{Convert|150|km|mi|abbr=on}} దూరంలోగల [[కృష్ణ గోదావరి బేసిన్|కెజి బేసిన్ లో]], తొమ్మిది ట్రిలియన్ క్యూబిక్ అడుగుల [[సహజ వాయువు]] నిల్వలను కనుగొనింది.<ref name="kg basin">{{Cite web|url=http://www.kgbasin.in/|title=Krishna Godavari Basin: Oil & Gas Resource|publisher=kgbasin.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140619002749/http://www.kgbasin.in/|archive-date=19 June 2014|access-date=7 June 2014}}</ref> 2016 లో, కెజి బేసిన్లో దాదాపు {{Convert|134|e12cuft|abbr=unit|order=flip}} [[మీథేన్ క్లాథ్రేట్|మీథేన్ హైడ్రేట్]] నిక్షేపాలు వున్నట్లు కనుగొనబడింది.<ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/business/india-business/ONGC-hydrates-discovery-may-be-4-times-bigger-than-RILs-gas-find/articleshow/50505577.cms|title=ONGC hydrates discovery may be 4 times bigger than RIL's gas find|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160701112628/http://timesofindia.indiatimes.com/business/india-business/ONGC-hydrates-discovery-may-be-4-times-bigger-than-RILs-gas-find/articleshow/50505577.cms|archive-date=1 July 2016|access-date=7 September 2016}}</ref>

==అవస్థాపనా వసతులు==
వ్యవసాయం, పరిశ్రమలు, సేవా రంగాల అభివృద్ధికి రవాణా, విద్యుత్తు, డిజిటల్ నెట్వర్క్ లాంటి అవస్థాపన వసతులు కీలకం. 
===రవాణా===
<gallery>
File:India Andhra Pradesh NH network.png|thumb|ఆంధ్రప్రదేశ్ లో జాతీయరహదార్లు
File:India Andhra Pradesh Rail network.png|thumb|ఆంధ్రప్రదేశ్ రైలు మార్గాలు
</gallery>
రహదారి, రైలు మార్గాలద్వారా ఇతర రాష్ట్రాలకు కలపబడివుంది. విమానయాన, సముద్రయాన మార్గాలు కూడా ఉన్నాయి. [[బంగాళాఖాతం]] తీరంలో, సముద్ర వ్యాపారానికి అనువుగా ఓడరేవులున్నాయి. [[విజయవాడ]]లో అతి పెద్దదైన రైలు కూడలి, [[విశాఖపట్నం]]లో అతి పెద్ద ఓడరేవు ఉంది. 
==== రహదారులు====

[[File:Rps20160709 141628.jpg|thumb|[[విజయవాడ]]-[[గుంటూరు]] రహదారి (జాతీయ రహదారి NH-16లో భాగం)|alt=[[విజయవాడ]]-[[గుంటూరు]] రహదారి|250x250px]]

{{As of|2018|alt=2018 నాటికి}} రాష్ట్రంలోని మొత్తం రహదారుల పొడవు {{Convert|53403|km|mi|abbr=on}} కాగా, దానిలో {{Convert|6401|km|mi|abbr=on}} పొడవు జాతీయ రహదారులు, {{Convert|14722|km|mi|abbr=on}} పొడవు రాష్ట్ర రహదారులు, {{convert|32280|km|mi|abbr=on}} పొడవు జిల్లా రహదారులు ఉన్నాయి.<ref>{{cite news |title=4000-km Andhra Pradesh highways to be maintained by private companies |url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra-pradesh/2018/may/06/4000-km-andhra-pradesh-highways-to-be-maintained-by-private-companies-1810888.html |access-date=26 April 2019 |work=The New Indian Express |date=6 May 2018 |location=Vijayawada |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426141054/http://www.newindianexpress.com/states/andhra-pradesh/2018/may/06/4000-km-andhra-pradesh-highways-to-be-maintained-by-private-companies-1810888.html |archive-date=26 April 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> రాష్ట్రంలో [[జాతీయ రహదారి 16 (భారతదేశం)|జాతీయ రహదారి 16]] పొడవు {{convert|1000|km|mi|abbr=on}}. ఇది బంగారు చతుర్భుజి ప్రాజెక్టులో భాగం. ఆసియా రహదారి 45 లో కూడా భాగమే. 2014 జూన్ 2 న నవ్యాంధ్రప్రదేశ్ లో జాతీయ రహదారులు  4,193 కి.మీ. కాగా  2021 డిసెంబరుకు  8,183 కి.మీకు అనగా సుమారుగా రెట్టింపు చేరుకున్నాయి. దీనికొరకు ₹35,000 కోట్లు ఖర్చు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/amaravati/nhs-in-ap-doubled-in-7-years-gadkari/articleshow/88460838.cms|title=National highways in Andhra Pradesh doubled in 7 years, says Nitin Gadkari|date=2021-12-24|access-date=2022-04-01|website=TOI}}</ref>

విజయవాడలోని [[పండిట్ నెహ్రూ బస్ స్టేషన్]] ఆసియా ఖండములోనే ఒక పెద్ద బస్ ప్రాంగణం.<ref>{{cite web |url=http://www.apsrtc.gov.in/Contact%20Us/Grievances/Citi-Chart.htm |title=citi-Charter |publisher=Apsrtc.gov.in |access-date=19 August 2010  |archive-date=17 September 2010 |url-status=dead  |archive-url=https://web.archive.org/web/20100917143549/http://apsrtc.gov.in/Contact%20Us/Grievances/Citi-Chart.htm }}</ref> 2019 జనవరి 30 నుండి రాష్ట్రంలోని వాహనాల నమోదు AP-39 కోడ్ తో ప్రారంభమయి ఒక అక్షరము, నాలుగు అంకెల సంఖ్యతో నమోదు చేయటం ప్రారంభమైంది.<ref>{{cite news |title=New ‘AP 39’ code to register vehicles in Andhra Pradesh launched |url=http://www.newindianexpress.com/cities/vijayawada/2019/jan/31/new-ap-39-code-to-register-vehicles-in-state-launched-1932417.html |accessdate=9 June 2019 |work=The New Indian Express |date=31 January 2019 |location=Vijayawada |archive-date=28 జూలై 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190728113337/http://www.newindianexpress.com/cities/vijayawada/2019/jan/31/new-ap-39-code-to-register-vehicles-in-state-launched-1932417.html |url-status=dead }}</ref>

కొన్ని రాష్ట్ర రహదారులను, పబ్లిక్ ప్రైవేట్ భాగస్వామ్య పద్ధతిలో అభివృద్ధి చేస్తున్నారు. వీటికి ఒక ఉదాహరణ  [[నార్కెట్‌పల్లి - అద్దంకి - మేదరమెట్ల రహదారి]].

===== జాతీయ రహదారులు =====
{| class="wikitable"
|+
!క్ర. సం. 
!నెంబరు
!
!పొడవు కిమీ
|-
|1 
|16
|చెన్నై - గూడూరు -  నెల్లూరు - కావలి - ఒంగోలు - చిలకలూరి పెట -  గుంటూరు - మంగళగిరి - విజయవాడ - ఏలూరు - రాజమహేంద్రవరం - తుని -  విశాఖపట్నం - శ్రీకాకుళం - కోల్కతా
|1024 
|-
|2 
|544 డి
|అనంతపురం - తాడిపత్రి - వినుకొండ - నరసరావు పేట - గుంటూరు 
|417 
|-
|3
|565
|హైదరాబాద్ - మాచెర్ల - వేంకటగిరి - తిరుపతి
|410 
|-
|4 
|516 ఇ 
|రాజమహేంద్రవరం - పాడేరు - విజయనగరం 
|406
|-
|5
|67
|పనాజి - గుంతకల్ - గుత్తి - తాడిపత్రి - ప్రొద్దటూరు - నెల్లూరు - కృష్ణపట్నం
|405 
|-
|6
|216
|తుని - పిఠాపురం - కాకినాడ - నరసాపురం - మచిలీపట్టణం - రేపల్లె - బాపట్ల - చీరాల - ఒంగోలు
|391 
|-
|7
|40
|కర్నూలు - నంద్యాల - కడప - రాయచోటి - చిత్తూరు - చెన్నై
|381
|-
|8
|42
|బళ్ళారి - అనంతపురం - కదిరి - మదనపల్లి - పుంగనూరు - క్రిష్ణగిరి
|378 
|-
|9
|44
|శ్రీనగర్ - కర్నూలు  - డొన్ - గుత్తి - అనంతపురం - కన్యా కుమారి 
|261
|-
|10 
|716
|చెన్నై - నగరి - పుత్తూరు - తిరుపతి - రాజంపేట - కడప - ముద్దనూరు 
|238
|-
|11
|167 బి 
|కడప - కందుకూరు - సింగరాయకొండ
|195
|-
|12
|71
|మదనపల్లి - తిరుపతి - శ్రీకాళహస్తి - నాయుడు పేట 
|191
|-
|13
|65
|ముంబై - జగ్గయ్యపేట - కొండపల్లి - విజయవాడ - తాడిగడప - మచిలీపట్టణం 
|150
|-
|14
|30
|నైనిటాల్ - చింతూరు  - తిరువూరు - కొండపల్లి - విజయవాడ
|135
|-
|15
|340 సి
|కర్నూలు - దోర్నాల
|131 
|-
|16
|216 ఎ
|రాజమహేంద్రవరం - తణుకు - తాడేపల్లిగూడెం - ఏలూరు 
|121
|-
|17
|167
|కోదాడ - ఆదోని - బళ్లారి
|110
|-
|18
|165
|నరసాపురం - పాలకొల్లు - భీమవరం - గుడివాడ - పామర్రు
|107 
|}

==== రైల్వే ====
{{main|ఆంధ్రప్రదేశ్ రైలు వ్యవస్థ}}
ఆంధ్రప్రదేశ్ లో <ref>{{cite web|url=https://www.sakshi.com/news/politics/ap-budget-2018-19-highlights-1050949|title=AP Budget 2018–19 Highlights – Sakshi|publisher=|accessdate=28 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180308092618/https://www.sakshi.com/news/politics/ap-budget-2018-19-highlights-1050949|archive-date=2018-03-08|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> బ్రాడ్ గేజి రైలు మార్గం 3703.25&nbsp;కిమీ. మీటర్ గేజి రైలు మార్గాలు లేవు.<ref>{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=155019|title=Statewise Length of Railway Lines and Survey For New Railway Lines|website=pib.nic.in|access-date=4 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180105011404/http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=155019|archive-date=2018-01-05|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> రైలు సాంద్రత {{Convert|1000|km|abbr=on}} 16.59. ఇది భారతదేశానికి సగటు 20 గా ఉంది.<ref name="apedb">{{cite web|url=http://apedb.gov.in/infrastrctr.html|title=Infrastructure – Connectivity – Rail|publisher=Andhra Pradesh Economic Development Board|website=apedb.gov.in|access-date=30 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180629144351/http://apedb.gov.in/infrastrctr.html|archive-date=2018-06-29|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> రాష్ట్రం గుండా పోయే [[హౌరా]]-[[చెన్నై]] ప్రధాన మార్గం డైమండ్ చతుర్భుజిలో భాగంగా అతివేగమైన రైలు మార్గంగా అభివృద్ధి చేసేందుకు ప్రతిపాదనలున్నాయి.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/kolkata/need-for-speed-rly-board-looks-at-2-more-bullet-train-corridors/articleshow/59746546.cms|title=Need for speed: Railway board looks at two more Bullet Train Corridors|last=|first=|date=2017-07-25|publisher=TOI|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170916145129/http://timesofindia.indiatimes.com/city/kolkata/need-for-speed-rly-board-looks-at-2-more-bullet-train-corridors/articleshow/59746546.cms|archive-date=16 September 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=148794|title=Diamond Quadrilateral|last=|first=|date=2016-08-12|website=Press information bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20170612224549/http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=148794|archive-date=12 June 2017|url-status=dead|access-date=}}</ref> రైలు నెట్వర్క్ రెండు జోనుల పరిధిలో ఉంది. దీనిని డివిజన్లగా విభాగించారు. [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]] లోని విజయవాడ రైల్వే డివిజన్, గుంటూరు రైల్వే డివిజన్, గుంతకల్ రైల్వే డివిజన్., [[తూర్పు తీర రైల్వే|తూర్పు కోస్తా రైల్వే]] జోన్ లోని వాల్తేర్ రైల్వే డివిజన్. రాష్ట్రానికి విశాఖపట్నం కేంద్రంగా [[దక్షిణ తీర రైల్వే జోన్]] ప్రకటించారు.

==== విమానాశ్రయాలు ====
{{ఆంధ్రప్రదేశ్ విమానాశ్రయాల పటం}}
[[విశాఖపట్నం అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం|విశాఖపట్నం]], [[విజయవాడ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం|విజయవాడ]] రాష్ట్రంలోని అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయాలు.<ref>{{cite news|title=Vijayawada airport to go International|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/vijayawada/vijayawada-airport-goes-international-after-centres-nod/articleshow/62132535.cms|accessdate=10 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180111113316/https://timesofindia.indiatimes.com/city/vijayawada/vijayawada-airport-goes-international-after-centres-nod/articleshow/62132535.cms|archive-date=11 January 2018|url-status=live|df=dmy-all|date=2019-12-17|publisher=TOI}}</ref> రాష్ట్రంలో దేశీయ విమానాశ్రయాలు [[కర్నూలు విమానాశ్రయం|కర్నూలు]], [[కడప విమానాశ్రయం|కడప]], [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం|రాజమండ్రి]], [[తిరుపతి విమానాశ్రయం|తిరుపతి]] లలో ఉన్నాయి. ఇంకా 16 చిన్న తరహా విమానాలు దిగడానికి సౌకర్యమున్న కేంద్రాలున్నాయి.<ref>{{cite web|title=Airports|url=http://www.aponline.gov.in/quick%20links/Economic%20Survey/economic6.pdf|publisher=AP State Portal|url-status=dead|access-date=23 ఆగస్టు 2019|archive-date=23 సెప్టెంబరు 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923172904/http://www.aponline.gov.in/quick%20links/Economic%20Survey/economic6.pdf}}</ref>

==== ఓడ రేవులు ====
{{ఆంధ్రప్రదేశ్ ఓడరేవుల పటం}}
దేశంలోనే రెండవ అతిపెద్ద కోస్తాతీరం రాష్ట్రంలో ఉంది.<ref>{{Cite web |url=http://dolr.gov.in/sites/default/files/SPSP_Andhra%20Pradesh.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190322105520/http://dolr.gov.in/sites/default/files/SPSP_Andhra%20Pradesh.pdf|archivedate=2013-03-21|title=డిపార్ట్మెంట్ ఆఫ్ లాండ్ రిసోర్సెస్ వారి పరిశోధన}}</ref>

[[విశాఖపట్నం నౌకాశ్రయం|విశాఖపట్నం ఓడరేవు]] దేశంలోకెల్లా సరకురవాణాకి అత్యంత పెద్దదైన ఓడరేవు.<ref>{{cite web|title=Vizag port info|url=http://www.vizagport.com/AboutUs/History.aspx|accessdate=9 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20121111025637/http://www.vizagport.com/AboutUs/History.aspx|archive-date=11 November 2012|url-status=dead|df=dmy-all|publisher=Port of Visakhapatnam}}</ref> మిగతా ప్రముఖ ఓడరేవులు [[కృష్ణపట్నం ఓడరేవు|కృష్ణపట్నం]], [[గంగవరం]], [[కాకినాడ]]. గంగవరం అతిలోతైన పోర్టు కావడంతో అతి పెద్ద సముద్రపడవలు (200,000 – 250,000 టన్నులు సరకులు బరువు) కు అనుకూలమైంది.<ref>{{cite web|title=Capacity of port|url=http://www.gangavaram.com/about-port.htm|accessdate=9 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140221121500/http://gangavaram.com/about-port.htm|archive-date=21 February 2014|url-status=dead|df=dmy-all|website=gangavaram.com|publisher=Gangavaram port}}</ref> పెద్దవి కాని పోర్టులు భీమునిపట్నం, దక్షిణ యానాం, మచిలీపట్నం, నిజాంపట్నం, వాడరేవు లలో ఉన్నాయి.<ref>{{cite web |url=http://www.andhraports.com/index.htm |title=Andhra Pradesh: Opening up ports |publisher=Andhra Pradesh Department of Ports |accessdate=2 March 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140929021120/http://www.andhraports.com/index.htm |archive-date=29 September 2014 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://inc42.com/buzz/andhra-pradesh-hyperloop/ |title=Andhra Pradesh To Become First Indian State To Get Hyperloop; Signs MOU With Hyperloop Transportation Technologies |date=7 September 2017 |access-date=10 September 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910221610/https://inc42.com/buzz/andhra-pradesh-hyperloop/ |archive-date=2017-09-10 |url-status=dead |df=dmy-all |website=inc42.com }}</ref>

=== విద్యుత్తు ===
[[దస్త్రం:Rayalaseema_Thermal_Power_Station.jpg|thumb|రాయలసీమ థర్మల్ పవర్ స్టేషన్]]
దేశవ్యాప్తంగా [[సౌర శక్తి|సౌర విద్యుత్ ఉత్పత్తిలో]] రాష్ట్రం ముందుంది. అధిక విద్యుత్ ఉత్పత్తిని ఇతర రాష్ట్రాలకు ఎగుమతి చేయడంతో రాష్ట్రం విద్యుత్ మిగులుగా మారింది.<ref>{{Cite news|url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Davos-Visit-will-Boost-Andhra-Pradeshs-Image-Says-Naidu/2016/01/26/article3245055.ece|title=Davos Visit will Boost Andhra Pradesh's Image, Says Naidu|date=26 January 2016|work=The New Indian Express|access-date=21 February 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160213081200/http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Davos-Visit-will-Boost-Andhra-Pradeshs-Image-Says-Naidu/2016/01/26/article3245055.ece|archive-date=13 February 2016|location=Vijayawada}}</ref> 24 గంటల విద్యుత్ సరఫరాకు రాష్ట్రానికి సౌర శక్తి, జలవిద్యుత్ కేంద్రాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|url=https://nationalmap.gov.au/renewables/#share=s-oDPMo1jDBBtwBNhD|title=Interactive map showing the feasible locations of PHES projects in Andhra Pradesh state|access-date=1 June 2020|website=|archive-date=3 జూన్ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603022914/https://nationalmap.gov.au/renewables/#share=s-oDPMo1jDBBtwBNhD|url-status=dead}}</ref> వర్షాకాలంలో లభించే నీటిని నిల్వ చేయడం, ఏడాది పొడవునా ఎత్తిపోతల ద్వారా నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులతో పాటు జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్టులు నిర్వహించే వీలుంది.<ref>{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/11/09/elon-musk-should-build-pumped-hydro-with-tesla-energy-the-boring-co-coal-miners/|title=Elon Musk Should Build Pumped Hydro With Tesla Energy, The Boring Co., & Coal Miners|access-date=1 June 2020}}</ref>

2015 నాటికి రాష్ట్రంలో [[తాప విద్యుత్ కేంద్రము|థర్మల్]] ( [[సహజ వాయువు]], [[బొగ్గు]] ఆధారిత), [[పునరుత్పాదక శక్తి|పునరుత్పాదక విద్యుత్]] ప్లాంట్ల ఉత్పత్తి సామర్ధ్యం 21,000 MW&nbsp;. స్థానిక విద్యుత్ ప్లాంట్లు 9,600 MW&nbsp; సామర్థ్యం కలిగి ఉన్నాయి. ఇందులో [[సింహాద్రి సూపర్ థర్మల్ పవర్ స్టేషన్]] 2000MW, [[వైజాగ్ థర్మల్ పవర్ స్టేషన్]] 1040&nbsp;MW, [[రాయలసీమ థర్మల్ పవర్ స్టేషన్]] 1650&nbsp;MW, [[శ్రీ దామోదరం సంజీవయ్య థర్మల్ పవర్ స్టేషన్]] 1600&nbsp;MW, [[డాక్టర్ నార్ల తాతారావు తాప విద్యుత్ కేంద్రం]] 1760&nbsp;MW. జలవిద్యుత్ కేంద్రాల సామర్థ్యం 1671&nbsp;MW గా ఉంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.aptransco.gov.in/transco/docs/Sal-Fea-Jan-16.pdf|title=Salient features of A.P.TransCo / A.P.GenCo / DisComs|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160504212830/http://www.aptransco.gov.in/transco/docs/Sal-Fea-Jan-16.pdf|archive-date=4 May 2016|access-date=17 April 2016}}</ref>

=== డిజిటల్ నెట్వర్క్, సేవలు ===
ఎపిఎస్‌ఎఫ్‌ఎల్ (APSFL) రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా [[ఆప్టికల్ ఫైబర్]] నెట్‌వర్క్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. ఈ నెట్‌వర్క్ ఇంటర్నెట్ కనెక్టివిటీ, టెలిఫోనీ, ఐపిటివి మొదలైన వాటిని ఫైబర్‌తో వివిధ వినియోగదారులకు అందిస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://apsfl.in/about-us/mission-vision/|title=AP Fiber Grid Vision|website=apsfl.in|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181031133154/http://apsfl.in/about-us/mission-vision/|archive-date=31 October 2018|access-date=31 October 2018}}</ref> చాలావరకు ప్రభుత్వ సేవలు ఆన్లైన్ ద్వారా అందుబాటులోకి వచ్చాయి.

== సంస్కృతి ==
<gallery>
File:Yamini Reddy kuchipudi.jpg|యామిని రెడ్డి, [[కూచిపూడి నృత్యం|కూచిపూడి]] నృత్యం.
File:Kondapalli toys at a house in Vijayawada.jpg|[[కొండపల్లె]] బొమ్మలు
</gallery>

===నృత్యం===
{{ప్రధాన వ్యాసం|కూచిపూడి నృత్యం}}
[[దస్త్రం:Prathiksha_Kashi.jpg|thumb| [[కూచిపూడి నృత్యం]] ]]

[[కూచిపూడి నృత్యం]] ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర అధికారిక నృత్య రూపంగా గుర్తించబడింది. ఇది [[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణ జిల్లాలోని]] [[కూచిపూడి (మొవ్వ మండలం)|కూచిపూడి]] గ్రామంలో ఉద్భవించింది. విజయవాడలో మొత్తం 6,117 మంది నృత్యకారులతో ''ప్రదర్శించిన  కూచిపూడి మహాబృంద నాట్యం'' [[గిన్నీస్ ప్రపంచ రికార్డులు|గిన్నిస్ రికార్డుల్లోకి ఎక్కింది]].<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Vijayawada/6117-Kuchipudi-dancers-put-A.P.-in-Guinness-book/article16943005.ece|title=6,117 Kuchipudi dancers put A.P. in Guinness book|last=Rao|first=G.V.R. Subba|work=The Hindu|access-date=18 April 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161226153418/http://www.thehindu.com/news/cities/Vijayawada/6117-Kuchipudi-dancers-put-A.P.-in-Guinness-book/article16943005.ece|archive-date=26 December 2016}}</ref>

కూచిపూడి గ్రామంలో ప్రారంభమైన ఈ నృత్యరీతి ఆంధ్రప్రదేశ్ మొత్తానికే కాక దేశవిదేశాల్లో ఎందరెందరో నేర్చుకుని ప్రదర్శించే స్థాయికి ఎదిగింది. కూచిపూడి వారు ప్రదర్శించే నృత్యనాటికలు [[భామా కలాపం]], [[భామా కలాపం|గొల్ల కలాపం]] వంటివి తెలుగు వారి సంస్కృతిలో భాగంగా నిలుస్తున్నాయి. దేవదాసీలు మాత్రమే ప్రదర్శిస్తూ ఆచారవంతులైనవారు నృత్యకారులను పంక్తిబాహ్యులని భావించే స్థితిలో కేవలం బ్రాహ్మణ పురుషులే అన్ని వేషాలు వేస్తూ, విద్యావంతులైన వారితో కూచిపూడి నృత్యరీతిని [[సిద్దేంద్ర యోగి]] వ్యవస్థాపించాడు. కాలక్రమేణా ఈ నృత్యరీతి తెలుగువారి సంస్కృతిలో ముఖ్యభాగమైంది. 1950 నాటికి స్థానికంగా ఉండిపోయిన దీనికి జాతీయ స్థాయిలో మెప్పును, అంతర్జాతీయస్థాయిలో గుర్తింపునూ తీసుకురావడానికి [[వేదాంతం లక్ష్మీనారాయణ శాస్త్రి]] కృషి చేశాడు. ఈయన ఈ కళలోకి స్త్రీలను ప్రవేశపెట్టే ప్రయత్నాలు చేసి యావజ్జీవితాన్ని కళకు అంకితం చేశాడు.<ref>{{cite web|last1=చిన సత్యం|first1=వెంపటి|title=కూచిపూడి నృత్యం - ఆవిర్భావ వికాసం వివరాలు|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.370475|accessdate=1 January 2015|publisher=పేరిణి ఇంటర్నేషనల్|date=1987-09-09}}</ref> దేవదాసీల ప్రదర్శనల్లో విలసిల్లి క్రమంగా దేవదాసీ వ్యవస్థతో పాటుగా అంతరించిపోతున్న నృత్యరీతులను, లక్షణ గ్రంథాల్లో సైద్ధాంతికంగా ఉండి తరతరాల నుంచి ప్రదర్శనకు నోచుకోను నృత్యరీతులను, దేవాలయాల్లోని ప్రతిమల నాట్యభంగిమలను, లక్షణ గ్రంథాలతో కలిపి [[నటరాజ రామకృష్ణ]] అధ్యయనం చేసి [[ఆంధ్ర నాట్యం]] పేరిట సృజించాడు.<ref>{{cite news|title=నాట్యకళా చరిత్ర పరిశోధకుడు నటరాజ రామకృష్ణ|url=http://www.navatelangana.com/article/sopathi/993445|accessdate=1 January 2015|publisher=నవతెలంగాణ|date=June  13, 2020}}</ref>

===భౌగోళిక గుర్తింపులు===
''వస్తువుల భౌగోళిక సూచికలు(GI) (రిజిస్ట్రేషన్ అండ్ ప్రొటెక్షన్) చట్టం, 1999'' ప్రకారం వ్యవసాయ [[హస్తకళ|హస్తకళలు]], [[ఆహారం|ఆహార పదార్థాలు]], వస్త్రాల విభాగాలలో ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో భౌగోళిక గుర్తింపు సాధించినవి పదిహేను ఉన్నాయి. వీటిలో కొన్ని [[బనగానపల్లె మామిడి]], బందర్ లడ్డూలు, [[బొబ్బిలి వీణ]], బుడితి బెల్, ఇత్తడి హస్తకళలు, [[ధర్మవరం చేనేత పట్టుచీరలు, పావడాలు]], గుంటూరు సన్నం, [[కొండపల్లి బొమ్మలు]], [[మచిలీపట్నం కలంకారీ|మచిలీపట్నం కలంకారి]], [[మంగళగిరి వస్త్రాలు|మంగళగిరి చీరలు]], [[శ్రీకాళహస్తి కలంకారీ]], [[తిరుపతి లడ్డు]], [[ఉప్పాడ జమ్‌దానీ చీరలు]], [[వెంకటగిరి చీర]].<ref>{{cite news|url=http://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/040517/banaganapalle-mangoes-finally-get-gi-tag.html|title=Banaganapalle mangoes finally get GI tag|date=4 May 2017|work=deccanchronicle.com/|access-date=13 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170505001210/http://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/040517/banaganapalle-mangoes-finally-get-gi-tag.html|archive-date=5 May 2017}}</ref> <ref>{{cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Vijayawada/bandar-laddu-gets-gi-tag/article17722857.ece|title=Bandar laddu gets GI tag|last1=Naidu|first1=T. Appala|work=The Hindu|access-date=13 May 2017}}</ref> <ref name="GIlist2">{{cite web|url=http://www.ipindia.nic.in/writereaddata/Portal/News/283_1_REGISTRATION_DETAILS_OF_GI_TILL_DATE_March_2012_Till_Date.pdf|title=State Wise Registration Details of G.I Applications (15th September, 2003 – Till Date)|website=Geographical Indication Registry|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170918175622/http://www.ipindia.nic.in/writereaddata/Portal/News/283_1_REGISTRATION_DETAILS_OF_GI_TILL_DATE_March_2012_Till_Date.pdf|archive-date=18 September 2017|access-date=5 May 2017}}</ref>

=== కళలు, చేతిపనులు, కళాఖండాలు ===
మచిలీపట్నం, శ్రీకాళహస్తికి చెందిన కలంకారి భారతదేశంలో రెండు ప్రత్యేకమైన వస్త్ర కళారూపాలు.<ref>{{Cite web|url=http://www.mid-day.com/articles/kalamkari-craft-of-the-matter/16478155|title=Kalamkari: Craft of the matter|date=24 August 2015|website=mid-day|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160131082254/http://www.mid-day.com/articles/kalamkari-craft-of-the-matter/16478155|archive-date=31 January 2016|access-date=26 January 2016}}</ref> [[దుర్గి]]లో దొరికే మృదువైన సున్నపురాయి, [[విగ్రహారాధన|విగ్రహ]] శిల్పాలు వంటి ఇతర ముఖ్యమైన హస్తకళలు కూడా రాష్ట్రంలో ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://guntur.nic.in/durgi_stonecraft.html|title=Durgi Stone Craft|publisher=Cesdeva|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204034111/http://guntur.nic.in/durgi_stonecraft.html|archive-date=4 December 2013|access-date=20 December 2013}}</ref> [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం జిల్లాలోని]] [[ఏటి కొప్పాక]] లక్క పరిశ్రమకు ప్రసిద్ధి చెందింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.aptdc.gov.in/special-tours/etikoppaka_vizag.html|title=Etikoppaka Vizag|website=Andhra Pradesh Tourism|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161128070257/http://www.aptdc.gov.in/special-tours/etikoppaka_vizag.html|archive-date=28 November 2016|access-date=11 March 2016}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/The-lac-industry-of-Etikoppaka-An-art-form-to-cherish/articleshow/50251973.cms|title=The lac industry of Etikoppaka – An art form to cherish|last=Sarma|first=Rani|date=20 December 2015|work=The Times of India|access-date=11 March 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151225170910/http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/The-lac-industry-of-Etikoppaka-An-art-form-to-cherish/articleshow/50251973.cms|archive-date=25 December 2015}}</ref> [[కృష్ణాజిల్లా]]లో [[కొండపల్లి]] గ్రామం కొండపల్లి కొయ్య బొమ్మలకు పేరుపొందింది.

రాష్ట్రంలోని ప్రదర్శనశాలలలో పురాతన శిల్పాలు, చిత్రాలు, విగ్రహాలు, ఆయుధాలు, వంటకు వాడే ఉపకరణాలు, శాసనాలు, మతపరమైన కళాఖండాలు ఉన్నాయి. అమరావతి పురావస్తు మ్యూజియం,<ref>{{Cite web|url=http://asi.nic.in/asi_museums_amravati.asp|title=Archaeological Museum, Amaravati – Archaeological Survey of India|publisher=Asi.nic.in|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110929190235/http://asi.nic.in/asi_museums_amravati.asp|archive-date=29 September 2011|access-date=19 August 2010}}</ref> విశాఖపట్నంలోని విశాఖ మ్యూజియంలో ఇవి చూడవచ్చు. విశాఖపట్నంలోని [[తెలుగు సంస్కృతి|తెలుగు సాంస్కృతిక మ్యూజియం]] లో స్వాతంత్ర్యానికి పూర్వ కాలపు చరిత్ర చూడవచ్చు. విజయవాడలోని [[బాపు మ్యూజియం|విక్టోరియా జూబ్లీ మ్యూజియం]] లో చాలా కళాఖండాలున్నాయి.

=== సాహిత్యం ===
రాష్ట్రానికి [[తెలుగు]] అధికార భాష. [[కవిత్రయము|కవిత్రయమని]] పేరుగన్న [[నన్నయ్య|నన్నయ]], [[తిక్కన]], [[ఎర్రాప్రగడ]] [[మహాభారతం|మహా భారత కావ్యాన్ని]] తెలుగులోకి అనువదించారు. ''నన్నయ్య'' తెలుగు వ్యాకరణంపై ''ఆంధ్ర శబ్ద చింతామణి'' అనే మొదటి గ్రంథాన్ని సంస్కృతంలో రాశారు.<ref name="Padmapriya ch1">{{Cite book|title=A Comparative Study of Andhrasabdachintamani And Balavyakaranam|last=Gopavaram|first=Padmapriya|last2=Subrahmanyam, Korada|publisher=University of Hyderabad|year=2011|location=Hyderabad|chapter=1}}</ref> ''[[మహాభాగవతం|శ్రీ భాగవతం]]''ను తెలుగులో ''శ్రీమద్భాగవతం'' అనే పేరుతో [[బమ్మెర పోతన|పోతన]] అనువాదం చేశాడు. [[వేమన]] తన తాత్విక కవిత్వానికి పేరుపొందాడు. [[విజయనగరం (కర్ణాటక)|విజయనగర]] చక్రవర్తి [[శ్రీ కృష్ణదేవ రాయలు|కృష్ణదేవరాయలు]] [[ఆముక్తమాల్యద|అముక్తమాల్యద]] రాశాడు. [[కందుకూరి వీరేశలింగం పంతులు|కందుకూరి వీరేశలింగం]] తరువాత తెలుగు సాహిత్యాన్ని ఆధునిక తెలుగు సాహిత్యం అని పిలుస్తారు. అతనిని ''గద్య తిక్కన'' అని పిలుస్తారు. తెలుగు సామాజిక నవల ''సత్యవతి చరితం'' వ్రాసిన రచయిత ఇతనే. [[జ్ఞానపీఠ పురస్కారం]] గ్రహీతలలో[[విశ్వనాథ సత్యనారాయణ]] ఒకడు. విప్లవాత్మక కవి [[శ్రీశ్రీ]] తెలుగు సాహిత్యంలో కొత్త వ్యక్తీకరణ రూపాన్ని తీసుకువచ్చాడు.<ref>{{Cite web|url=http://indiaforyou.in/states/andhrapradesh/apculture.php|title=Telugu Literature|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408221719/http://indiaforyou.in/states/andhrapradesh/apculture.php|archive-date=8 April 2014|access-date=8 April 2014}}</ref>

=== మాధ్యమాలు ===
రాష్ట్రంలో ముద్రణ మాధ్యమాలలో ప్రధానంగా తెలుగు, ఆంగ్ల వార్తాపత్రికలు ఉన్నాయి. [[ఈనాడు]], [[సాక్షి (దినపత్రిక)|సాక్షి]], [[ఆంధ్రజ్యోతి]], [[వార్త (పత్రిక)|వార్త,]] [[ప్రజాశక్తి]] కొన్ని తెలుగు వార్తాపత్రికలు కాగా, ఆంగ్ల వార్తాపత్రికలలో [[ది హిందూ]], ది ఇండియన్ ఎక్స్‌ప్రెస్, [[దక్కన్ క్రానికల్]], ది హన్స్ ఇండియా ఉన్నాయి.<ref>http://www.davp.nic.in/Upload/(S(pyatp4ydvoojmwmj340xys55))/davp_empanel_status.aspx</ref><ref>{{Cite web|url=http://rni.nic.in/registerdtitle_search/registeredtitle_ser.aspx|title=Office of Registrar of Newspapers for India|website=rni.nic.in|access-date=11 December 2020}}</ref>

ఎలెక్ట్రానిక్ మాధ్యమాలలో ప్రభుత్వరంగంలోని [[దూరదర్శన్ (టివి ఛానల్)|దూరదర్శన్]], [[ఆకాశవాణి]] కేంద్రాలతో పాటు, ప్రైవేటు రంగంలో పలు రేడియో కేంద్రాలు, [[టెలివిజన్#తెలుగు టివి ఛానళ్లు|టెలివిజన్ ఛానళ్లు]] పనిచేస్తున్నాయి.

=== కళ, సినిమా ===
[[కర్ణాటక సంగీతం]] వాగ్గేయకారులు [[అన్నమయ్య|అన్నమాచార్య]], [[త్యాగరాజు]], [[క్షేత్రయ్య]], [[రామదాసు|భద్రాచల రామదాసు]] [[తెలుగు]] భాషలో కృతులు రచించి, భాషను సుసంపన్నం చేశారు. ఆధునిక కర్ణాటక సంగీత కారులు, గాయకులు [[ఘంటసాల వెంకటేశ్వరరావు|ఘంటసాల]], సుజాతా పులిగెల్ల, [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ|బాలమురళీకృష్ణ]] తెలుగు వారే. తెలుగు చిత్ర పరిశ్రమలో [[ఎస్. పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], [[పి.సుశీల]], [[ఎస్. జానకి]], [[ప్రతివాది భయంకర శ్రీనివాస్|పిబి శ్రీనివాస్]] పేరొందిన సంగీతకారులు, నేపథ్య గాయకులు. రాష్ట్రంలోని అనేక గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో జానపద పాటలు చాలా ప్రాచుర్యం పొందాయి. [[బుర్రకథ]], ''పోలి'' వంటి రూపాలు నేటికీ ప్రదర్శించబడతున్నాయి.<ref>{{Cite book|title=Musical Heritage of India|last=Manorma Sharma|publisher=APH|year=2007|isbn=978-81-313-0046-6|pages=19–32}}</ref> ఆంధ్రలో ఉద్భవించిన ''హరికథా కాలక్షేపం (లేదా [[హరికథ]] )'' కథనంతో పాటు సంబంధిత పాటలను కలిగివుంటుంది.<ref>{{Cite book|title=Telugu Harikatha Sarvasvam|last=Thoomati Donappa|oclc=13505520}}</ref> బుర్రకథ అనేది మౌఖిక కథ చెప్పే విధానం. దీనిలో [[హిందూమతం|హిందూ]] పౌరాణిక కథ లేదా సమకాలీన సామాజిక సమస్యను ఇతివృత్తంగా ప్రదర్శిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/Burrakatha-loses-sheen-sans-patronage/articleshow/18012802.cms?referral=PM|title=Burrakatha loses sheen sans patronage|date=14 January 2013|website=The Times of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123554/http://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/Burrakatha-loses-sheen-sans-patronage/articleshow/18012802.cms?referral=PM|archive-date=2 April 2015|access-date=2 September 2013}}</ref> ''రంగస్థల'' నాటకాలు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ప్రదర్శిస్తారు.<ref name="auto5">{{Cite news|url=http://indiascanner.com/tag/nandi-natakotsavam-awards|title=Nandi Natakotsavam Awards|date=8 October 2010|access-date=13 October 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120317152806/http://indiascanner.com/tag/nandi-natakotsavam-awards|archive-date=17 March 2012|publisher=India Scanner}}</ref> [[గురజాడ అప్పారావు]] 1892 లో వ్రాసిన ''[[కన్యాశుల్కం (నాటకం)|కన్యాశుల్కం]]'' అనే నాటకాన్ని తెలుగు భాషలో గొప్ప నాటకంగా భావిస్తారు.<ref name="auto3">20th Century Telugu Luminaries, Potti Sriramulu Telugu University, Hyderabad, 2005</ref> [[సి. పుల్లయ్య|సి. పుల్లయ్యను]] తెలుగు నాటక ఉద్యమ పితామహుడిగా పేర్కొంటారు.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/article871376.ece|title=SATI SAVITHRI (1933)|last=Narasimham|first=M. L.|date=7 November 2010|work=The Hindu|access-date=8 July 2011|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20101113225918/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/article871376.ece|archive-date=13 November 2010}}</ref><ref name="SoManyCinemas">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=wXRZAAAAMAAJ&q=%22East+India+Film+Company%22+-inpublisher:icon|title=So many cinemas: the motion picture in India|last=Bhagwan Das Garg|publisher=Eminence Designs|year=1996|isbn=978-81-900602-1-9|page=86|access-date=17 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20160521221827/https://books.google.com/books?id=wXRZAAAAMAAJ&q=%22East+India+Film+Company%22+-inpublisher:icon&dq=%22East+India+Film+Company%22+-inpublisher:icon&cd=4|archive-date=21 May 2016}}</ref>

తెలుగు చిత్ర పరిశ్రమ ప్రధానంగా తెలంగాణాలోని హైదరాబాదుతో పాటు ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విశాఖపట్నంలో ఉంది. తెలుగు చిత్ర సంస్కృతి ([[తెలుగు సినిమా|టాలీవుడ్]]) [[హిందీ సినిమా|బాలీవుడ్]] చిత్ర పరిశ్రమ తర్వాత భారతదేశంలో రెండవ అతిపెద్ద చిత్ర పరిశ్రమ.<ref>{{Cite web|url=http://preethika.wordpress.com/2008/01/28/indian-film-industry/|title=The Telugu film industry|date=28 January 2008|publisher=Preethi's Web|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715000638/http://preethika.wordpress.com/2008/01/28/indian-film-industry/|archive-date=15 July 2014|access-date=6 June 2014}}</ref> చిత్ర [[నిర్మాత]] [[దగ్గుబాటి రామానాయుడు|డి. రామానాయిడు]] అత్యధిక చిత్రాలను నిర్మించిన వ్యక్తిగా [[గిన్నీస్ ప్రపంచ రికార్డులు|గిన్నిస్ రికార్డ్]] సాధించాడు.<ref>{{Cite web|url=http://www.asiantribune.com/news/2010/09/11/prestigious-phalke-award-conferred-veteran-film-producer-d-rama-naidu|title=Prestigious 'Phalke" award conferred to Veteran Film producer D Rama Naidu|last=Ramakrishnan|first=Sathyalaya|date=11 September 2010|website=Asian Tribune|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120523215222/http://www.asiantribune.com/news/2010/09/11/prestigious-phalke-award-conferred-veteran-film-producer-d-rama-naidu|archive-date=23 May 2012|access-date=8 October 2011}}</ref> 2005, 2006, 2008 సంవత్సరాల్లో, తెలుగు చిత్ర పరిశ్రమ భారతదేశంలో అత్యధిక సంఖ్యలో చిత్రాలను నిర్మించింది.<ref>{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/-Tollywood-loses-to-Bollywood-on-numbers-/articleshow/6661950.cms?referral=PM|title=Tollywood loses to Bollywood on numbers|date=2 October 2010|work=The Times of India|access-date=31 January 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713203509/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/-Tollywood-loses-to-Bollywood-on-numbers-/articleshow/6661950.cms?referral=PM|archive-date=13 July 2015}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.thehindubusinessline.com/todays-paper/tp-economy/telugu-film-industry-enters-new-era/article1674075.ece|title=Telugu film industry enters new era|date=6 November 2007|website=Business Line|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140203163423/http://www.thehindubusinessline.com/todays-paper/tp-economy/telugu-film-industry-enters-new-era/article1674075.ece|archive-date=3 February 2014|access-date=31 January 2014}}</ref> ఈ పరిశ్రమ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద చిత్ర నిర్మాణ కేంద్రంగా గిన్నిస్ రికార్డును కలిగి ఉంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.guinnessworldrecords.com/records-1/largest-film-studio|title=Largest film studio|publisher=Guinnessworldrecords.com|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140119000128/http://www.guinnessworldrecords.com/records-1/largest-film-studio|archive-date=19 January 2014|access-date=31 January 2014}}</ref>

=== వంటకాలు ===
[[దస్త్రం:Vegetarian_Andhra_Meal.jpg|thumb|ముఖ్యమైన సందర్భాలలో వడ్డించే శాకాహార ఆంధ్ర భోజనం]]
తెలుగు ప్రజల సంప్రదాయ తీపి పూతరేకుల నుండి తూర్పు గోదావరి జిల్లా గ్రామమైన [[ఆత్రేయపురం]]లో పుట్టింది.

=== పర్యాటకం ===
[[దస్త్రం:Ananta_Padmanabha_Swami_Temple.jpg|alt=|thumb| [[ఉండవల్లి గుహలు]], కొండను తొలిచి నిర్మించిన పురాతన వాస్తుశిల్పానికి ప్రతీక. ]]
[[దస్త్రం:23_-_Telugu_Talli_Statue_with_Kondareddy_Buruju_as_background.JPG|thumb|కర్నూలులోని కొండారెడ్డి బురుజు]]
[[దస్త్రం:Archaeological_Museums_map_of_Andhra_Pradesh.png|thumb|పురావస్తు సంగ్రహాలయాలు ఆంధ్రప్రదేశ్ పటం]]
ఆంధ్రప్రదేశ్ ను 2015 లో 121.8 మిలియన్ల మంది సందర్శకులు సందర్శించారు. అంతకుముందు సంవత్సరంతో పోలిస్తే పర్యాటకుల రాకలో 30% వృద్ధితో ఇది భారతదేశంలో అత్యధికంగా సందర్శించిన మూడవ రాష్ట్రంగా నిలిచింది.<ref name="The Hindu Business Line">{{Cite news|url=http://www.thehindubusinessline.com/news/national/30-growth-in-ap-tourist-arrivals/article8405886.ece|title=30% growth in AP tourist arrivals|last=PTI|date=28 March 2016|work=Business Line|access-date=28 January 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180630161720/https://www.thehindubusinessline.com/news/national/30-growth-in-ap-tourist-arrivals/article8405886.ece|archive-date=30 June 2018}}</ref> [[తిరుపతి|తిరుపతిలోని]] [[తిరుమల|తిరుమల వెంకటేశ్వర ఆలయం]] సంవత్సరానికి 18.25 మిలియన్ సందర్శకులతో ప్రపంచంలో అత్యధికంగా సందర్శించే పుణ్యక్షేత్రాలలో ఒకటి.<ref name="World's Most-Visited Sacred Sites"/>

రాష్ట్రం తీరప్రాంత జిల్లాలలో [[రుషికొండ]], [[మైపాడు]], [[సూర్యలంక]], [[విశాఖపట్నం]], [[పేరుపాలెం|పేరిపాలెం]], [[గొల్లపాలెం (కాజులూరు)|గొల్లపాలెం]], [[మచిలీపట్నం]] మొదలైన అనేక సముద్ర తీరాలు (బీచ్‌లు) ఉన్నాయి;<ref>{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Andhra-Pradesh-to-develop-beach-front-locations/articleshow/52452263.cms|title=Andhra Pradesh to develop beach front locations|work=The Times of India|access-date=13 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161213202119/http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Andhra-Pradesh-to-develop-beach-front-locations/articleshow/52452263.cms|archive-date=13 December 2016}}</ref> [[బొర్రా గుహలు]],<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Visakhapatnam/Natural-world-heritage-status-for-Borra-Caves-sought/article17041900.ece|title=Natural world heritage status for Borra Caves sought|last=Bhattacharjee|first=Sumit|work=The Hindu|access-date=13 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116062146/http://www.thehindu.com/news/cities/Visakhapatnam/Natural-world-heritage-status-for-Borra-Caves-sought/article17041900.ece|archive-date=16 January 2017}}</ref> [[ఉండవల్లి గుహలు]], కొండను తొలిచి నిర్మించిన పురాతన వాస్తుశిల్పానికి ప్రతీకలు.<ref>{{Cite web|url=http://guntur.nic.in/undavalli_caves.html|title=- WELCOME TO GUNTUR DISTRICT OFFICIAL WEBSITE -|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160627173402/http://guntur.nic.in/undavalli_caves.html|archive-date=27 June 2016|access-date=31 May 2016}}</ref> దేశంలోని రెండవ పొడవైన గుహలు [[బెలూం గుహలు]].<ref>{{Cite news|url=http://www.deccanchronicle.com/lifestyle/viral-and-trending/030217/film-tourism-to-boost-kurnool-economy.html|title=Film tourism to boost Kurnool economy|date=3 February 2017|work=deccanchronicle.com/|access-date=13 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170313031427/http://www.deccanchronicle.com/lifestyle/viral-and-trending/030217/film-tourism-to-boost-kurnool-economy.html|archive-date=13 March 2017}}</ref> లోయలు, కొండలలో ప్రముఖమైనవి [[అరకు|అరకు లోయ]], [[హార్సిలీ హిల్స్|హార్స్‌లీ కొండలు]], [[పాపికొండ జాతీయ ఉద్యానవనం|పాపి కొండలు]].<ref name="aptdc">{{Cite web|url=http://www.tourisminap.com/know_ap/index.php|title=Tourist destinations in AP|publisher=Andhra Pradesh Tourism Department|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100806000215/http://www.tourisminap.com/know_ap/index.php|archive-date=6 August 2010|access-date=5 June 2014}}</ref> విశాఖపట్నం జిల్లాలో ఉన్న [[అర్మ కొండ]] శిఖరం [[తూర్పు కనుమలు|తూర్పు కనుమలలో]] ఎత్తైన శిఖరం.

రాష్ట్రం వివిధ భక్తుల పుణ్యస్థలాలకు నిలయం. వీటిలో [[తిరుమల|తిరుమల ఆలయం]], [[తిరుపతి]], [[ద్వారక తిరుమల]] (చిన్న తిరుపతి), [[వరాహ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవస్థానం, సింహాచలం|సింహాచలం ఆలయం]], [[అన్నవరం]] ఆలయం, [[శ్రీశైల క్షేత్రం|శ్రీశైలం ఆలయం]], [[కనకదుర్గ గుడి|కనక దుర్గ ఆలయం]], [[అమరేశ్వరస్వామి దేవాలయం|అమరావతి]], [[శ్రీకాళహస్తి]], [[అహోబిలం]], [[మహానంది]], [[కాణిపాకం]], [[పంచారామాలు]], [[ఆదోని]]లో షాహి జామియా మసీదు, [[విజయవాడ]]లో గుణదల చర్చి, [[అమరావతి (గ్రామం)|అమరావతి]], [[నాగార్జునకొండ|నాగార్జున కొండ]] వద్ద బౌద్ధ కేంద్రాలు కొన్ని ముఖ్యమైనవి.<ref>{{Cite web|url=http://www.templenet.com/encandh1.html|title=The Templenet Encyclopedia&nbsp;– Temples of Andhra Pradesh|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080509081809/http://www.templenet.com/encandh1.html|archive-date=9 May 2008|access-date=26 February 2009}}</ref>

== విద్య, పరిశోధన ==
{{main|ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విద్య}}
[[File:Guntur-Agri-University.jpg|కుడి|thumb| వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయం, [[గుంటూరు]]]]
2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం ఆంధ్రప్రదేశ్ మొత్తం [[అక్షరాస్యత]] 67.41%గా నమోదైంది. ప్రాథమిక, మాధ్యమిక పాఠశాల విద్యను ప్రభుత్వ, ప్రభుత్వ సహాయం పొందే, ఇంకా ప్రైవేట్ పాఠశాలలు అందిస్తాయి. వీటిని రాష్ట్ర పాఠశాల విద్యాశాఖ<ref>{{Cite web|url=https://schooledu.ap.gov.in/DSE/|title=Department of School Education Portal|accessdate=2019-03-21|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322113910/https://schooledu.ap.gov.in/DSE/|archive-date=2019-03-22|url-status=dead|publisher=Govt. of AP}}</ref> నియంత్రిస్తుంది, ప్రభుత్వ పాఠశాలలను నిర్వహిస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://rmsaap.nic.in/Notification_TSG_2015.pdf|title=School Education Department|date=26 March 2015|website=Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan|publisher=School Education Department, Government of Andhra Pradesh|location=Hyderabad|archive-url=https://web.archive.org/web/20160319051231/http://rmsaap.nic.in/Notification_TSG_2015.pdf|archive-date=19 March 2016|access-date=6 June 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ap.gov.in/department/organizations-2/school-education/|title=The Department of School Education – Official AP State Government Portal|website=ap.gov.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170413205259/http://www.ap.gov.in/department/organizations-2/school-education/|archive-date=13 April 2017|access-date=7 November 2016}}</ref> రాష్టంలో గురుకుల (రెసిడెన్షియల్) పాఠశాలలు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Pe8RUvwHxbcC&q=Zilla+Parishad+High+Schools+are+run+by&pg=PA75|title=Study Habits of Secondary School Students|last=Nagaraju|first=M.T.V|date=2004|publisher=Discovery Publishing House|isbn=978-81-7141-893-0|page=75|access-date=14 March 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://childinfo.ap.nic.in/SSA_FeedbackForms/WorkingGroups/group4.pdf|title=Constitution of Working Groups|website=Commissioner and Director of School Education|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161021151650/http://childinfo.ap.nic.in/SSA_FeedbackForms/WorkingGroups/group4.pdf|archive-date=21 October 2016|access-date=7 November 2016}}</ref> పిల్లలు, పాఠశాల సమాచార నివేదిక 2018–19 ప్రకారం, మొత్తం 62,063 పాఠశాలల్లో 70,41,568 విద్యార్థులు ఉన్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://studentinfo.ap.gov.in/DSE_CI/check.do|title=Student Information Day Wise Status Report|website=Commissionerate of School Education|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190606073532/https://studentinfo.ap.gov.in/DSE_CI/check.do|archive-date=6 June 2019|access-date=6 June 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://schooledu.ap.gov.in/DSE/totalSchoolReport.xls|title=School Information|website=Commissionerate of School Education|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190606073539/https://schooledu.ap.gov.in/DSE/totalSchoolReport.xls|archive-date=6 June 2019|access-date=6 June 2019}}</ref> ప్రభుత్వ పరీక్షల డైరెక్టరేట్ [[సెకండరీ స్కూల్ సర్టిఫికేట్]] (ఎస్ఎస్సి) పరీక్షలు నిర్వహిస్తుంది.<ref>{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/home/education/news/ap-10th-results-2019-andhra-pradesh-board-to-release-ssc-results-live-updates-bseap-org/articleshow/69315531.cms|title=AP 10th Results 2019: Andhra Pradesh Board SSC results declared @ bseap.org, girls outshine boys|last=Sharma|first=Sanjay|date=14 May 2019|work=The Times of India|access-date=6 June 2019|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190515231326/https://timesofindia.indiatimes.com/home/education/news/ap-10th-results-2019-andhra-pradesh-board-to-release-ssc-results-live-updates-bseap-org/articleshow/69315531.cms|archive-date=15 May 2019}}</ref> 2019 ఎస్ఎస్సి పరీక్షకు {{Nowrap|600,000}} మందికి పైగా విద్యార్థులు హాజరయ్యారు. 5,464 పాఠశాలల్లో 100% ఉత్తీర్ణతతో పాటు మొత్తంగా 94.88% ఉత్తీర్ణత నమోదైంది.<ref name="ssc2019">{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/education/ap-ssc-result-2019-declared-on-manabadi-com-bseap-org-check-ap-10th-results-pass-percentage-toppers-list-highlights-119051400109_1.html|title=AP SSC Result 2019 declared on manabadi.com, bseap.org; 94.88% pass|last=Team|first=BS Web|date=14 May 2019|work=Business Standard India|access-date=6 June 2019|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190606094706/https://www.business-standard.com/article/education/ap-ssc-result-2019-declared-on-manabadi-com-bseap-org-check-ap-10th-results-pass-percentage-toppers-list-highlights-119051400109_1.html|archive-date=6 June 2019}}</ref> బోధనా మాధ్యమాలు ప్రధానంగా [[తెలుగు]], ఇంగ్లీష్ అయినప్పటికి, [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]], [[హిందీ]], [[కన్నడ భాష|కన్నడ]], [[ఒడియా భాష|ఒడియా]], [[తమిళ భాష]]లు కూడా ఉన్నాయి.<ref name="ssc2015">{{Cite web|url=http://bse.ap.gov.in/ssc_2015_results.aspx|title=Statistics of SSC 2015 Results|website=Board of Secondary Education Andhra Pradesh|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161107165451/http://bse.ap.gov.in/ssc_2015_results.aspx|archive-date=7 November 2016|access-date=8 November 2016}}</ref>

2020-21 విద్యాసంవత్సరం నుండి ప్రభుత్వ పాఠశాలలలో 1-6 తరగతుల [[బోధనా మాధ్యమం#ప్రాథమిక, ఉన్నత పాఠశాల బోధనా మాధ్యమంగా ఆంగ్లం|బోధనా మాధ్యమం]]గా తెలుగును తొలగించి దాని స్థానంలో ఆంగ్లం ప్రవేశపెట్టాలని, ఆ తరువాత సంవత్సరం నుండి పై తరగతులకు ఈ పద్ధతిని విస్తరించాలని రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.<ref>{{Cite news|title=     పలు కీలక నిర్ణయాలు తీసుకున్న ఏపీ కేబినెట్|url=https://www.ntvtelugu.com/post/ap-cabinet-crucial-decisions|date=2019-12-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20191214053143/https://www.ntvtelugu.com/post/ap-cabinet-crucial-decisions |archive-date=2019-12-14|publisher=NTVnews}}</ref> ఈ ఉత్తర్వులను ఉన్నత న్యాయస్థానం కొట్టివేస్తూ విద్యాహక్కు చట్టం ప్రకారం మాధ్యమ ఐచ్ఛికం పిల్లల తల్లిదండ్రులకుండాలని తీర్పు ఇవ్వగా, ప్రభుత్వం దీనిని సుప్రీంకోర్టులో సవాలు చేసి హైకోర్టు తీర్పును మధ్యంతరంగా నిలుపు చేయాలని కోరగా, ఆ కోరికను తిరస్కరించింది.<ref>{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/education/sc-quotes-rte-act-no-stay-on-hc-order-against-andhra-govts-english-medium-move-6582273/|title=SC quotes RTE Act, no stay on HC order against Andhra govt’s English medium move|date=2020-09-04|access-date=2022-03-17|website=Indian Express}}</ref>

ఇంటర్మీడియట్ విద్యను [[ఇంటర్మీడియట్ విద్యామండలి (ఆంధ్రప్రదేశ్)]] నిర్వహణ, నియంత్రణ చేస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://bie.ap.gov.in/|title=Andhra Pradesh Board of Intermediate education website|access-date=2020-08-01|publisher=Govt. of AP|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122222620/https://bie.ap.gov.in/|archive-date=2018-11-22|url-status=dead}}</ref>

రాష్ట్రంలో ఉన్నత విద్యను ఉన్నత విద్యా శాఖ నిర్వహిస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.ap.gov.in/department/organizations-2/higher-education/|title=The Department of Higher Education – Andhra Pradesh Portal|website=ap.gov.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418011610/http://www.ap.gov.in/department/organizations-2/higher-education/|archive-date=18 April 2017|access-date=2 May 2017}}</ref> సాంకేతిక విద్యను [[సాంకేతిక విద్యా మండలి|సాంకేతిక విద్యా శాఖ]] నియంత్రిస్తుంది.<ref>{{Cite web |url=http://sbtetap.gov.in/ |title=Department of Technical Education website|publisher=Govt. of AP|access-date=2020-08-01}}</ref>
[[ఉన్నత విద్యా పరిషత్]] అనే సంస్థ ఉన్నత విద్యను సమన్వయం చేస్తుంది.<ref>{{Cite web |url=http://www.apsche.org/ |title=Andhra Pradesh State council for higher education website |website= |access-date=2010-04-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100619210131/http://apsche.org/ |archive-date=2010-06-19 |url-status=dead }}</ref>

[[అఖిల భారత వైద్య విజ్ఞాన సంస్థ|ఆల్ ఇండియా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మెడికల్ సైన్సెస్ (AIIMS)]], ఐఐఎం (IIM) విశాఖపట్నం, [[ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ తిరుపతి|ఐఐటి (IIT) తిరుపతి]], ఎన్ఐటి (NIT) తాడేపల్లిగూడెం, ఐఐఐటిడిఎమ్ (IITDM) కర్నూలు,<ref name="central_universities">{{Cite news|url=http://www.thehansindia.com/posts/index/Andhra-Pradesh/2016-10-19/VIT-at-Amaravati/259690|title=VIT at Amaravati|last=Tutika|first=Kiranmai|date=19 October 2016|work=The Hans India|access-date=13 May 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116122747/http://www.thehansindia.com/posts/index/Andhra-Pradesh/2016-10-19/VIT-at-Amaravati/259690|archive-date=16 January 2017}}</ref> ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ పెట్రోలియం అండ్ ఎనర్జీ (IIOPAE),<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindubusinessline.com/news/national/national-status-for-indian-institute-of-petroleum-and-energy-hailed/article9637601.ece|title=National status for Indian Institute of Petroleum and Energy hailed|last=Sarma|first=Ch. R. S|date=13 April 2017|work=Business Line|access-date=13 May 2017}}</ref> ఎన్ఐడివి (NIDV), సెంట్రల్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ ఆంధ్రప్రదేశ్, ఐఐఐటి (IIIT) శ్రీ సిటీ, ఐఐఎస్ఇఆర్ (IISER) తిరుపతి, వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయం గుంటూరు, ఐఐఎఫ్టి ({{ZWNJ}}IIFT) కాకినాడ ముఖ్యమైన కేంద్ర విశ్వవిద్యాలయాలు. గ్రామీణ యువకుల విద్యా అవసరాలను తీర్చడానికి [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం]] 2008 లో రాజీవ్ గాంధీ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ నాలెడ్జ్ టెక్నాలజీస్ (ఆర్‌జియుకెటి) ను స్థాపించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.rgukt.in/home-aboutrgukt.html|title=Rajiv Gandhi University of Knowledge Technologies|publisher=Rgukt.in|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111007142943/http://www.rgukt.in/home-aboutrgukt.html|archive-date=7 October 2011|access-date=8 October 2011}}</ref> యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ ప్రకారం, [[గాంధీ ఇనిస్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ అండ్ మేనేజిమెంటు|గీతం]], [[కోనేరు లక్ష్మయ్య ఎడ్యుకేషన్ ఫౌండేషన్|కెఎల్ విశ్వవిద్యాలయం]], విజ్ఞాన్ విశ్వవిద్యాలయం రాష్ట్రంలోని [[డీమ్డ్ విశ్వవిద్యాలయం|విశ్వవిద్యాలయాలుగా]] పరిగణించబడతాయి.<ref>{{Cite web|url=http://www.ugc.ac.in/subpage/ugc-expert-committee-reports-du.aspx#andhra|title=Deemed University|website=University Grants Commission|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170509021553/http://www.ugc.ac.in/subpage/ugc-expert-committee-reports-du.aspx#andhra|archive-date=9 May 2017|access-date=13 May 2017}}</ref> [[ఉద్యానకృషి|ఉద్యానవన]], న్యాయశాస్త్రం, వైద్యశాస్త్రం, సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, [[చతుర్వేదాలు|వేదాలు]], జంతు వైద్య శాస్త్రాలలో ఉన్నత విద్యను అందించేందుకు 18 రాష్ట్ర విశ్వవిద్యాలయాలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://www.ugc.ac.in/stateuniversitylist.aspx?id=1&Unitype=2|title=State University|website=University Grants Commissiom|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170512023117/http://www.ugc.ac.in/stateuniversitylist.aspx?id=1&Unitype=2|archive-date=12 May 2017|access-date=13 May 2017}}</ref> రాష్ట్రంలోని విశ్వవిద్యాలయాలలో 1926 లో స్థాపించబడిన [[ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం]] పురాతనమైనది.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/au-old-timers-recollect-glorious-days/article18237557.ece|title=Old-timers recollect glorious days of AU|last=Correspondent|first=Special|work=The Hindu|access-date=2 May 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.apsche.org/apsche/PDF/STATISTICAL%20PROFILE%20OF%20THE%20UNIVERSITIES.pdf|title=Statistical Profile of Universities in Andhra Pradesh|website=Andhra Pradesh State Council of Higher Education|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171222052107/http://www.apsche.org/apsche/PDF/STATISTICAL%20PROFILE%20OF%20THE%20UNIVERSITIES.pdf|archive-date=22 December 2017|access-date=13 May 2017}}</ref>

=== పరిశోధన ===
నావల్ సైన్స్ అండ్ టెక్నలాజికల్ లాబొరేటరీ (NSTL), నేషనల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఓషనోగ్రఫీ, (NIO), విశాఖపట్నం <ref>{{Cite web|url=http://www.nio.org/|title=National Institute of Oceanography(NIO) – HOME|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160813140517/http://www.nio.org/|archive-date=13 August 2016|access-date=16 August 2016}}</ref> విజయవాడలోని స్కూల్ ఆఫ్ ప్లానింగ్ అండ్ ఆర్కిటెక్చర్, జాతీయ వాతావరణ పరిశోధన ప్రయోగశాల (NARL),<ref>{{Cite web|url=http://www.narl.gov.in/Default.aspx|title=NARL|publisher=National Atmospheric Research Laboratory|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140606204739/http://www.narl.gov.in/Default.aspx|archive-date=6 June 2014|access-date=5 June 2014}}</ref> ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ ఎడ్యుకేషన్ అండ్ రీసెర్చ్ (IISER), తిరుపతి,<ref>{{Cite web|url=http://www.iisertirupati.ac.in/|title=IISER Tirupati|website=IISER Tirupati|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160214104555/http://www.iisertirupati.ac.in/|archive-date=14 February 2016|access-date=2 February 2016}}</ref> సొసైటీ ఫర్ అప్లైడ్ మైక్రోవేవ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ ఇంజనీరింగ్ అండ్ రీసెర్చ్ (SAMEER), విశాఖపట్నం, సెంట్రల్ టొబాకో రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ (CTRI), రాజమండ్రి,<ref>{{Cite web|url=http://www.ctri.org.in/|title=CTRI Rajahmundry|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160428094304/http://www.ctri.org.in/|archive-date=28 April 2016}}</ref> [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|వెస్ట్ గోదావరి జిల్లా]] [[ఏలూరు]] సమీపంలో[[పెదవేగి]] వద్ద ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఆయిల్ పామ్ రీసెర్చ్ (IIOPR) <ref>{{Cite web|url=http://dopr.gov.in/index.htm|title=IIOPR|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160428023710/http://dopr.gov.in/index.htm|archive-date=28 April 2016}}</ref> CCRH ప్రాంతీయ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ (CRI CCRH) [[గుడివాడ]], క్లినికల్ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ [[తిరుపతి| (CRI) తిరుపతి]] రాష్ట్రంలో గల కొన్ని ముఖ్యమైన పరిశోధనా సంస్థలు;<ref>{{Cite web|url=http://ccrhindia.org/index.asp|title=ccrh|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160504155928/http://ccrhindia.org/index.asp|archive-date=4 May 2016}}</ref> అంతరిక్ష పరిశోధన:
[[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|నెల్లూరు జిల్లాలోని]] [[శ్రీహరికోట]] అనే ద్వీపంలో శ్రీహరికోట రేంజ్ (షార్) అని పిలువబడే [[సతీష్ ధావన్ అంతరిక్ష కేంద్రం]], [[భారతీయ అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థ|భారత అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ]] నిర్వహిస్తున్న ఉపగ్రహ ప్రయోగ కేంద్రం.<ref>{{Cite web|url=http://www.isro.org/isrocentres/sdsc.aspx|title=SHAR|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130927042545/http://www.isro.org/isrocentres/sdsc.aspx|archive-date=27 September 2013|access-date=15 May 2014}}</ref> ఇది భారతదేశం ప్రాథమిక కక్ష్య ప్రయోగ ప్రదేశం. ఈ కేంద్రం నుండి 2008 అక్టోబరు 22 న [[చంద్రయాన్|చంద్రుడిపైకి ఉపగ్రహాన్ని]] ప్రయోగించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.isro.org/index.aspx|title=Chandrayaan 1|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140208042931/http://isro.org/index.aspx|archive-date=8 February 2014|access-date=15 May 2014}}</ref>

== క్రీడలు ==
[[దస్త్రం:Vizagacavdca.jpg|thumb| [[విశాఖపట్నం|విశాఖపట్నంలోని]] డాక్టర్ వైయస్ రాజశేఖరరెడ్డి ఎసిఎ - విడిసిఎ క్రికెట్ స్టేడియం.]]
ఆంధ్రప్రదేశ్ క్రీడా మండలి (స్పోర్ట్స్ అథారిటీ) [[క్రికెట్]], [[మైదాన హాకీ|ఫీల్డ్ హాకీ]], అసోసియేషన్ ఫుట్‌బాల్, స్కేటింగ్, ఒలింపిక్ వెయిట్ లిఫ్టింగ్, [[చదరంగం (ఆట)|చెస్]], జల క్రీడలు, [[టెన్నిసు|టెన్నిస్]], [[బాడ్మింటన్|బ్యాడ్మింటన్]], [[టేబుల్ టెన్నిస్]], సైక్లింగ్ మొదలైన వాటిలో మౌలిక సదుపాయాలను అభివృద్ధి చేస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.saap.in/aboutsaap.htm|title=Sports Authority of Andhra Pradesh|publisher=SAAP|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140404230915/http://www.saap.in/aboutsaap.htm|archive-date=4 April 2014|access-date=5 April 2014}}</ref>

రాష్ట్రంలో అత్యంత ప్రాచుర్యం పొందిన క్రీడలలో క్రికెట్ ఒకటి. [[విశాఖపట్నం|విశాఖపట్నంలోని]] ఎసిఎ-విడిసిఎ స్టేడియం (ACA-VDCA Stadium) ఆంధ్రప్రదేశ్ క్రికెట్ జట్టుకు నిలయం. ఈ వేదికలో క్రమం తప్పకుండా అంతర్జాతీయ, దేశీయ మ్యాచ్‌లు జరుగుతాయి. భారత మాజీ కెప్టెన్ [[ముహమ్మద్ అజహరుద్దీన్|మహ్మద్ అజారుద్దీన్,]], [[పూసపాటి విజయానంద గజపతి రాజు|విజయనగరానికి చెందిన మహారాజ్కుమార్]], MV నరసింహ రావు, [[ఎం. ఎస్. కె. ప్రసాద్‌]], [[వి.వి.యెస్.లక్ష్మణ్|వివిఎస్ లక్ష్మణ్]], తిరుమలశెట్టి సుమన్, [[అర్షద్ అయూబ్]], [[అంబటి రాయుడు]], [[వెంకటపతి రాజు]], శ్రావంతి నాయుడు, [[ఎలకా వేణుగోపాలరావు]], [[హనుమ విహారి]] ఆంధ్రప్రదేశ్ నుండి భారతదేశానికి ప్రాతినిథ్యం వహించినవారిలో ముఖ్యులు.

[[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణ జిల్లాలోని]] [[గుడివాడ|గుడివాడకు చెందిన]] [[కోనేరు హంపి|హంపి కోనేరు]] భారతీయ చెస్ గ్రాండ్‌మాస్టర్.

ఒలింపిక్ పతకం సాధించిన తొలి భారతీయ మహిళ [[కరణం మల్లేశ్వరి]] [[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం జిల్లాకు]] చెందినది. ఆమె 2000 సెప్టెంబరు 19న {{Cvt|69|kg|abbr=on}} విభాగంలో {{Cvt|240|kg}} ఎత్తి, కాంస్య పతకాన్ని గెలుచుకుంది.<ref>{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/news/karnam-malleswari-ended-the-weight-of-a-medal-deprived-nation/articleshow/14975439.cms|title=Karnam Malleswari at Olympics|date=n.d.|work=The Times of India|access-date=29 June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140730011006/http://timesofindia.indiatimes.com/news/karnam-malleswari-ended-the-weight-of-a-medal-deprived-nation/articleshow/14975439.cms|archive-date=30 July 2014}}</ref>

[[భీమవరం|భీమవరానికి]] చెందిన కృష్ణంరాజు గడిరాజు రూబిక్స్ క్యూబ్ ను పరిష్కరించడంలో నాలుగు-సార్లు ప్రపంచ రికార్డ్ గెలుచుకున్నాడు.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/he-can-solve-rubiks-cube-underwater/articleshow/61622059.cms|title=He can solve Rubik's Cube underwater|website=The Times of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171213085119/https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/he-can-solve-rubiks-cube-underwater/articleshow/61622059.cms|archive-date=13 December 2017|access-date=25 December 2017}}</ref>

[[పుల్లెల గోపీచంద్]] మాజీ భారత [[బాడ్మింటన్]] క్రీడాకారుడు. అతను 2001 లో ఆల్ ఇంగ్లాండ్ ఓపెన్ బ్యాడ్మింటన్ ఛాంపియన్‌షిప్‌ను గెలుచుకుని [[ప్రకాష్ పడుకోనె]] తర్వాత ఈ పురస్కారాన్ని గెలుచుకున్న రెండవ భారతీయుడు అయ్యాడు.<ref name="mapsofindia">{{Cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/sports/pulella-gopichand.html|title=Pulella Gopichand|publisher=mapsofindia.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090213051415/http://www.mapsofindia.com/who-is-who/sports/pulella-gopichand.html|archive-date=13 February 2009|access-date=7 February 2010}}</ref><ref name="toi_dec02">{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/P-Gopichand/articleshow/30977688.cms|title=P Gopichand|date=11 December 2002|work=[[The Times of India]]|access-date=7 February 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090821192742/http://timesofindia.indiatimes.com/P-Gopichand/articleshow/30977688.cms|archive-date=21 August 2009}}</ref><ref name="GBA">{{Cite web|url=http://www.pgba.in/abt_gopi.html|title=Pullela Gopichand – The Founder|publisher=Gopichand Badminton Academy|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100224093210/http://www.pgba.in/abt_gopi.html|archive-date=24 February 2010|access-date=7 February 2010}}</ref>

[[చెరుకూరి లెనిన్]] మలేషియాలోని ఆసియా గ్రాండ్ ప్రిక్స్‌లో రజత పతకం సాధించిన భారతీయ విలువిద్యాకారుడు, శిక్షకుడు.

== ఇవికూడా చూడండి ==
* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం, 2014]]
* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ రెవెన్యూ డివిజన్లు|ఆంధ్రప్రదేశ్ రెవిన్యూ డివిజన్లు]]
* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ మండలాలు]]
* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ పర్యాటక ప్రదేశాలు]]
* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం]]

== గమనికలు==
{{notelist}}

== మూలాలు ==
<div style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA; reflist2">{{reflist|colwidth=30em}}</div>

== బయటి లింకులు ==
{{Commons category|Andhra Pradesh|ఆంధ్రప్రదేశ్}}
{{Geographic location
|Centre =  ఆంధ్రప్రదేశ్
|North = [[తెలంగాణ]] , [[చత్తీస్ ఘడ్]] , [[ఒడిషా]]
|Northwest = [[తెలంగాణ]]
|Northeast = [[ఒడిషా]]
|East = [[బంగాళాఖాతం]],[[యానాం]]
|Southeast = [[బంగాళాఖాతం]]
|South = [[తమిళనాడు]]
|Southwest = [[కర్ణాటక]]
|West = [[తెలంగాణ]]<br>[[కర్ణాటక]]
}}

{{ఆంధ్రప్రదేశ్}}
{{భారతదేశ రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు}}

{{DEFAULTSORT:ఆంధ్రప్రదేశ్}}
[[వర్గం:భారతదేశ రాష్ట్రాలు, ప్రాంతాలు]]
[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్| ఆంధ్రప్రదేశ్]]
[[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]]
[[వర్గం:దక్షిణ భారతదేశం]]
ఈ పేజీలో వాడిన మూసలు:
తిరిగి ఆంధ్రప్రదేశ్కి.
"https://te.wikipedia.org/wiki/ఆంధ్రప్రదేశ్" నుండి వెలికితీశారు
దాచిన వర్గం:
Pages with script errors
ఆంధ్రప్రదేశ్ పేజీ సోర్సు చూడండి

మార్గదర్శకపు మెనూ

వెతుకు
