Gambia

Gambia (甘比亞)

u Gambia (甘比亞) sa i labu nu Africa (非洲), itiza i 13 28 N, 16 34 W.

u ahebal nu lala' mapulung sa izaw ku 11,300 km².

u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 10,120 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 1,180 km².

hamin nu tademawan sa 2,009,648.

kakalukan umah sa 56.10%, kilakilangan umah sa 43.90%, zumaay henay umah sa 0%.

caay kau cabayay a kanatal nu Taywan.

Gambia (甘比亞) tadangangan Gambia kapulungan a kanatal (甘比亞共和國). Gambia (甘比亞) u saadidi’ay nu Africa (非洲) a kanatal, u lala' nuheni mala tulu nu cacayay nu Taywan.[1]

(u kamu nu Hulam: 甘比亞全名「甘比亞共和國(Republic of the Gambia)」，甘比亞是非洲最小的國家，面積不到台灣的⅓.)

u tapang tusu nu kanatal sa u Banjul (班竹).

sapadateng nu kanatal demiad sa 18 bulad 2 demiad.

u tabakiay a tapang nu kanatal (cong-tung) ayza sa ci Adama Barrow, micakat a demiad sa i 2017 a mihca 1 bulad 19 demiad.

甘比亞位於非洲西部，西鄰大西洋，國土形狀是一道東西方向的狹長平原，北、東、南三面被「塞內加爾」緊緊包圍，屬熱帶草原氣候。

Kan-piya (Gambia (甘比亞) itida i Fa-cuo (Africa (非洲) nutipan, nutipan mitepal tu Tasi-ying (大西洋) wayway nu lala masa wali nutipan nu satanayu sananay a enalan, amis,wali, timul u hekal malaup nu Senegal (塞內加爾), u kacaledesan nu lutuklutukan a demiad (熱帶草原氣候).[2]

全國位在「甘比亞河谷狹長平原」，地勢低平，海拔40～50米。「甘比亞河」橫貫東西，流入大西洋。水網密布，有許多季節性泛濫沼澤（季節到了就會淹水的沼澤），小汽船全年可沿甘比亞河至國境東部。雨季時，吃水5.79米以下的海輪，可沿河上溯240公里，到達「昆陶爾」（Kuntaur）。

pulung nu kanatal i Kanpi-ya "Gambia (甘比亞) sauwac nu masatanayuay a enal a lala'", isasa ku lala' masaenal, talakaw han makaala tu sepat a pulu’ ~ lima a pulu' a lawat (depah, 公尺). Kanpi-ya (Gambia (甘比亞) sauwac makayda tu wali nutipan, pisilsilan nu nanum pasayda i Tasi-yung (大西洋). macacelcel ku nanum, idaw ku yadahay nu puu'an nananumam mala lanulanuan (katukuhan ku puu'an maenep tu malaanu'), adidi'ay a balunga paimihecaan taneng mililis tu Kanpi-ya (Gambia (甘比亞) sauwac katukuh i walian. kaudadan hantu, mukatu nanum (吃水) nu 5.79 a lawat (depah 公尺) a balungan, midungdung tu sawac tapabaw tu 240 km, katukuh i Kuntaw-el (Kuntal (昆陶爾).[3]

甘比亞只有200萬人。90％的人信奉伊斯蘭教。

tademaw nu Kanpi-ya (Gambia (甘比亞) tusa a lasubu (200) a mang (萬), siwa a bataan a kilac (90%) nu tademaw nisiziaan nuheni han u islam a kiwkay (伊斯蘭教).[4]

其餘人口幾乎是基督徒。甘比亞人對這兩個宗教的節日，態度包容。

duma a tademaw han u kelisetu a kiway (基督徒). Kapi-ya (Gambia (甘比亞)a tademaw misuayaw tina tusaay a kiwkay nu pihibangan, masasungaay namin kunuheni.

甘比亞族群之間較少衝突。每個族群持自己的語言和習俗。英語是甘比亞官方語言。 由於甘比亞95%的人口為穆斯林，所以甘比亞加入了伊斯蘭會議組織。

Kapi-ya (Gambia (甘比亞) a binacadan caay kasasu laecus ku nuheni. u binacadan unu udiptu ku kamu atu lisin. iguhan tada kamu nu Kapi-ya (Gambia (甘比亞). u Kanpi-ya (Gambia (甘比亞) a tademaw siwa a bataan idaw ku lima a kilac (95%) u Muslim (Mu-Se-Lin 穆斯林) a tademaw, sisa u Kapi-ya (Gambia (甘比亞) milihida micumud tu iselan kapulungan nu kakaygiyan (伊斯蘭會議組織).[5]

甘比亞是全世界最低密度開發的國家之一，5歲以下兒童死亡率超過6成，生活在貧窮線（可以維持生活的最低收入水準）以下的人民也超過6成。瘧疾、愛滋病、結核病盛行。

Kapi-ya (Gambia (甘比亞) sacaaya kacemulak nu kitakit a kanatal, nu limaay a mihecaan nu wawa mapatay han makaala tu enem a kilacan, pakuyuc kuni kaudipan (tantanengsa ku sakaudip nuheni u saadidiay ku sausi) u tademawan han milakuud tu enemay a kilacan. malaliya, aycepin, AIDS (愛滋病), bala' haykikac a imelang han masaadada nuheni.[6]

甘比亞曾是「加納帝國」和「桑海帝國」的一部份。

Kapi-ya (Gambia (甘比亞) naw Ghana Ti-Kuo (加納帝國) atu Songhai-Ti-Kuo (桑海帝國) a niyadu’.

關於此地的文字紀錄，最早來自9世紀和10世紀的阿拉伯商人。

nikilukan nu sasulitan sa, satabalay namakayda i siwaay a se-ci atu cacay a bataan a se-ci nu Arabia (阿拉伯) misiwbaya a tademaw.

阿拉伯商人建立了橫跨「撒哈拉沙漠」的貿易路線，買賣奴隸、黃金和象牙。

Arabia (阿拉伯) misiwbaya a tademaw patideng milakuud tu "Sahara likelikenan (撒哈拉沙漠)" anipisiwbay a dadan, pacakay tu kalung, u kim atu ngipen nu zu'.

15世紀葡萄牙人入侵甘比亞，在海上建立貿易路線。

sabaw tu lima a se-ci nu Portugal (葡萄牙) a tademaw debung nuheni ku Gambia (甘比亞) , i bayubayuan patideng tu sasiwbayan a dadan.

那時甘比亞是「馬里帝國」的一部份。

tawyaay a Gambia (甘比亞) u "Mali Ti-Kuo (馬里帝國)" a kitidaan.[7]

16世紀，英國和法國殖民者也抵達。

sabaw tu enem a se-ci, United Kindom (英國) atu France (法國) a tademaw mabulaw makatukuh itida a niyaduan.

1783年，《凡爾賽和約》把甘比亞河兩岸劃歸英國，塞內加爾劃歸法國區。

cacay a malebut pitu a lasubu walu a bataan idaw ku tulu (1783) a mihcaan "Funel-say (Versailles (凡爾賽) " hiyan ku Gambia sauwac (甘比亞河) a dadipasan malatusa pababenisan sipabeli i United Kindom (英國), Senegal (塞內加爾) babenisa mala France (法國) a lala'.[8]

在300年的跨大西洋奴隸貿易中，多達3百萬奴隸被帶離此地。

itida i tulu a lasubu (300) a mihecaan milawit tu Tasi-yung (大西洋) a kalung nu misiwbayan (奴隸貿易) , makaala tu tulu a lasubu a mang 300 (萬) ku kalung alan miliyas tina kitidaan.[9]

1965年2月18日，甘比亞正式獨立，「國父」賈瓦拉（Dawda Jawara）長期執政。1994年7月，甘比亞陸軍中尉賈梅 (Yahya Jammeh)發動軍事政變，推翻賈瓦拉(Dawda Jawara)，成立「武裝力量臨時執政委員會」。

cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku lima (1965) a mihcaan tusa a bulad sabaw tu pitu a demiad, Gambia (甘比亞) tatengan misiteked, "kuo-fu (國父)" co Dawda Jawara (賈瓦拉) matenes kunipikuwan. cacay a malebut siwa a lasubu siwa a bataan idaw ku sepat (1994) a mihcaan pituay a bulad, Gambia (甘比亞) a gukugung (陸軍) a cong-wey (中尉) ci Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅) palekal tu sasasuada nu hitay, belinen nida ci Cia-Wa-La (Dawda Jawara), patideng tu " hitay a icelang nipilinziyan tu sapikuwan tu wi-yuang-hyei" (武裝力量臨時執政委員會).

1996年9月，賈梅當選總統，2001年10月、2006年9月、2011年11月三次連任。

cacay a malebut siwa a lasubu siwa a bataan idaw ku enem a mihcaan siwa a bulat, maala ci Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅) mala Cong-tung (總統), tusa a malebut idaw ku cacay (2001) a mihcaan cacay a bataan a bulad, tusa a malebut idaw ku enem (2006) a mihcaan siwaay a bulad, tusa a malebut cacay a bataan idaw ku cacay (2011) a mihcaan cacay a bataan idaw ku cacay a bulat kina tulu matulin mala Cung-tung (總統).

2015年12月，賈梅宣布改國號為「甘比亞伊斯蘭共和國(The Islamic Republic of The Gambia)」，雖然與恐怖組織「伊斯蘭國(The Islamic State)」沒有關係，但因為國名相像，所以在國際社會上還是引起一陣小小的騷動。

tusa a malebut cacay a bataan idaw ku lima (2015) a mihcaan saba tusa a bulad, Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅) mihapu misumad tu ngangan nu kanatal u "Gambia Islamic kapulungan a kanatal (甘比亞伊斯蘭共和國)" "(The Islamic Republic of The Gambia)", amica atu sakatalawan a kaput u "yi-se-lan-kuo Islamic kanatal (伊斯蘭國) The Islamic State)" nai'ku hica , nika u ngangan nu kanatal malecad, sisa itini i kitakit nu siakayan idaw tu kunika sasulawlawan. [10]

2017年1月29日，總統阿達馬．巴羅（Adama Barrow）將國名改回甘比亞共和國（Republic of the Gambia）。

tusa a malebut cacay a bataan idaw ku pitu a (2017) a mihcaan cacay a bulad tusa a bataan idaw ku siwa a demiad, Cong-tung (總統) ci Adama Barrow (阿達馬．巴羅), sumaded ku ngangan nu kanatal patalumaen naca pala "Gambia kapulungan a kanatal (甘比亞共和國, Republic of the Gambia) han. [11]

甘比亞、台灣與中國之間的外交關係，十分複雜。

Kapi-ya (Gambia (甘比亞) Taywan atu China (中國) a nikalecabay, mahicay kya kuni kalecaay.

1968年1月，甘比亞與台灣建交。

cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku walu (1968) a mihcaan cacay a bulad, Kapi-ya (Gambia (甘比亞) atu Taywan masasungaay kuni kalecaby.

1974年12月兩國斷交，甘比亞與中國建交。

cacay a malebau siwa a lasubu pitu a bataan idaw ku sepat (1974) a mihcaan sabaw tu tusa a bulad maputung kuni kalecabayan, Kapi-ya (Gambia (甘比亞) atu China (中國) malecabay.

1995年7月，甘比亞和台灣恢復邦交，與中國斷交。

cacay a malebut siwa a lasubu siwa a lasubu idaw ku lima (1995) a mihcaan pitu a bulad, Kapi-ya (甘比亞) atu Taywan mutikuaca malecabay. maputung kuni kalecabay tu cuokuo (中國).

2013年11月，甘比亞與台灣再度斷交。

tusa a malebut cacay a bataan idaw ku tulu (2013) a mihcaan sabaw tu cacay a bulad, Kapi-ya (甘比亞) atu Taywan maputun naca kuni kalecabay,

2016年3月，甘比亞與中國再度建交。反反覆覆的外交政策，主因就是掌權20多年的賈梅（Yahya Jammeh）。

tusa a malebut cacay a bataan idaw ku enem (2016) a mihecaan tulu a bulad, Kapi-ya (甘比亞) atu China (中國) malecabay yaca. sabelibelih’ sa kunikalecabay, uidakuhan mangalay mikuwan tu tusa a bataan a apina nu mihecaan ci Yehay.ciame (Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅)

長期以來，歐盟（European Union）一直援助甘比亞，但賈梅政府侵犯人權，惡行眾多。雖然歐盟要求改善，但總統賈梅（Yahya Jammeh）拒絕改善。因此2010年開始，歐盟停止援助甘比亞。

hatidaay nutenes, u idaw tu kunipipadang nu O-mun (European Union (歐洲聯盟) tu Kapi-ya (甘比亞) , nika ci Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅) cen-fu (政府) midebung palula'cus tu tadecaw, yadah ku cumin. amica ku O-mun (European Union (歐盟) miyukiw tu sakakapah, nika Cong-tung ci Yahya Jammeh (葉海亞·賈梅) kaisa misakapah. sisa i tusa a malebut cacay a bataan (2010) a mihcaan malingatu, O-mun (European Union (歐盟) putun hatu ku sapipadang tu Gambia (甘比亞) an .[12]

因土地貧瘠，花生為主要經濟作物，而「花生加工業」則是甘國唯一的工業。

makedal ku lala', kalitang ku sakaudip nu langaw nuheni, u kalitang ku yadahay nu kakuliyan, kalitang ku kakakulian nu Kapi-ya (Gambia (甘比亞).

另外有種植稻米及玉米，但大片土地閒置、荒廢。有限的耕地也只在雨季種植，糧食不能自給自足，主要依靠從國外進口食物。

dumasatu u idaw kunipaluma' tu tipus atu kubkub, hatiday nu ahebalay nu lala’ pakunida han caay kaluki malatadas. kaliwmahan han itidasa i kaudadan a puu'an a paluma, nipaluma'an tu tuud caay kataneng amaudip, kanca anamaka nutalwan a kanatal pacumud tu kakanen.[13]

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government
• 丑角治國的甘比亞與台灣人的悲哀：https://www.storm.mg/article/89703
• 甘比亞斷交：[[http://web.lib.fcu.edu.tw/libstories/archives/4146]]
• 甘比亞：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%86%88%E6%AF%94%E4%BA%9A