Kuhariri Meno

Warning: You are not logged in. Once you make an edit, a temporary account will be created for you. Learn more. Log in or create an account to continue receiving notifications after this account expires, and to access other features.

Haririo halikuweza kutenguliwa kwa kufuatia mgongano wa maharirio katikati.

Meno hupatikana kwa [[vertebrata]] (wanyama wenye uti wa mgongo). Nje ya kutafuna chakula hutumiwa pia kama silaha za kujilinda au kushambulia wanyama wengine. Wanyama kadhaa huwa na meno nje ya mdomo kwa matumizi kama silaha (mfano: [[tembo]]) yanayoweza kutumiwa pia kama vifaa vya kuchimba (mfano: [[nguruwe-mwitu]]).

Kwa [[binadamu]] meno hupatika kinywani tu. Kazi kubwa ya meno kwa binadamu ni katika [[umeng'enyaji wa chakula]] anachokula na mara chache katika kusaidia kukata vitu mbalimbali kama kutatua kitambaa au kukata kamba au waya. Binadamu ana aina mbalimbali za meno zinazomsadia kula vyakula vya aina mbalimbali kama vile vya mimea na nyama. Kwa kawaida mtu mzima huwa na meno thelathini na mbili.

== Utangulizi ==
[[Picha:Aina za meno kinywani.jpg|thumb|250px|right|Aina za meno kinywani]]
[[Umeng'enyaji wa chakula]] huanzia kinywani. Humo tunakitafuna kwa meno mpaka kiwe laini.

Binadamu huwa na aina mbili za meno. Tunazaliwa na mbegu za meno ya utoto yanayobadilishwa wakati wa kubalehe kwa meno ya kudumu. Kwa hiyo kuna wakaa mbili za meno.

Idadi ya meno ya utoto katika wakaa ya kwanza ni 20. Huanza kuota [[mtoto]] anapokuwa na umri wa miezi sita na kawaida yote huwa yamekwisha kuota mtoto anapotimiza umri wa miaka miwili.

Idadi ya meno katika wakaa ya pili ni 32. Huanza kuota katika umri wa miaka sita, yakakamilika katika umri wa miaka 18-20. Lakini mwingine huota upesi au hukawia.

== Aina za Meno ==

Umbo la meno hufuatana na [[kazi]] ambayo inayapasa kufanya. Meno yaliyopo katikati ya kila [[taya]] huwa na kingo kali za kukatia chakula. Haya huitwa meno ya kukatia au [[meno ya mbele]] (''[[ing:]]incisors''). (meno 8 ya kukatia, katika kila taya yapo meno 4).

Meno yanayofuata meno ya kukatia ni [[machonge]] (''canine teeth''). Yapo machonge 4 kwa ujumla; katika kila taya kuna machonge 2. Kazi yao ni kurarua chakula.

Meno yanayofuata [[machonge]] huitwa [[magego madogo]] (''premolars'') (jumla ya magego madogo ni 8; na katika kila taya yapo 4); na meno yanayoyafuata hayo huitwa [[magego]] (molars) (magego yote ni 12, na katika kila taya kuna magego 6. Magego madogo na magego ni kwa kusagia chakula. Katika wakaa wa kwanza huwa hakuna magego madogo.

== Muundo wa Jino ==
[[Picha:Jino muundo.jpg|thumb|250px|right|Muundo wa jino]]

Meno hukaa kwa uthabiti ndani ya [[vitundu vya mataya]]. Kila jino lina sehemu mbalimbali. Sehemu ambayo huonekana kinywani ni [[kichwa cha jino]] (tajino), na sehemu iliyomo ndani ya taya ni [[kizizi cha jino]].

Sehemu kubwa ya jino ni mfupa laini unaoitwa [[dentini]]. Dentini kwenye sehemu ya tajino au kichwa hufunikwa kwa [[gamba la jino]]. Kichwa ni cha ufupa mgumu sana wenye rangi nyeupe ya kung’aa unaoitwa [[enameli ya jino]]. Kazi yake ni kulinda mfupa laini zaidi ya ndani. Pembe ya shina hulindwa na tabaka aina ya [[saruji]] ijulikanayo kwa jina la kitaalamu kama [[sementi ya jino]] ''(ing. cementum)''.

Katikati hasa ya sementi ya jino na [[mfupa wa taya]] kuna utando, ambao unasaidia kukuza jina katika [[kitundu cha taya|kitundu]] chake, nao (utando huo) hulingana na [[ufizi wa meno]].

Ndani ya jino kuna uwazi mwenye tishu ya [[neva]] na [[mishipa ya damu]]. Neva pamoja na mishipa ya damu huingia katika mvungu penye ncha ya kizizi cha jino.

== Magonjwa ya Meno ==

=== Kuoza kwa meno ===
[[Kuoza kwa meno]].  
Chakula cha hatari kwa meno ni baadhi ya kile chenye [[kabohidrati]] hasa aina za [[sukari]]. Kikiachwa [[kinywani]] huganda kwenye uso wa meno kama ganda la mashapo. Katika mashapo haya kwenye meno huishi bakteria zinazoendelea kula mabaki ya vyakula ndani yake zinastawi vema hasa kwenye sukari iliyomo hapa. Bakteria hizi zinatengeneza [[asidi]] inayoshambulia enameli cha kichwa cha meno na pia mfupa wa dentini. Kwa njia hii vitundu vinaweza kutokea. Vikienea hadi [[fofota]] ya jino neva ndani yake hailindwi tena iko wazi na maumivu ya jina yanaanza.   Hatimaye [[neva]] itaoza na kufa kabisa. Hapa maumivu hutulia kabisa. Lakini usikubali kudanganywa. Kwa njia ya mvungu hata nafasi inayozunguka ncha ya jino itashambuliwa, na vijidudu vitaenea hadi kwenye utando wa ule mfupa na hatimaye kusababisha [[jipu]] na madhara mengine [[kinywani]].

=== Kiseyeye ===

Zaidi ya kuoza kwa meno kuna ugonjwa wa [[mishipa inayozunguka meno]], ndiyo [[kiseyeye]] (Pyrrohoea). Katika ugonjwa huu [[ufizi]] unaweza kuvimba na kutoka damu ukiguswa kidogo tu, kama kwa mfano mtu anaposafisha meno yake kwa [[mswaki]]. Ugonjwa ukizidi ule mfupa unaozunguka jino utaharibika na jino litalegea na mwishowe hata kutoka lenyewe. Ugonjwa huu husababishwa na ukosefu wa [[vitamini C]] mwilini.

=== Magonjwa mengine yanayosababishwa na meno mabovu ===

Licha ya magonjwa meno, hata magonjwa mengine yanaweza kutokea. Mara nyingi vijidudu vya [[jipu]] huingia moja kwa moja katika [[njia ya damu]], au pengine [[usaha]] unaomezwa pamoja na vijidudu huweza kuanzisha ugonjwa wa kuvimba katika sehemu nyingine za mwili.

== Utunzaji wa meno ==

Inampasa kila mtu kusafisha meno yake baada ya kula na kuondoa vipande vyote vya chakula vinavyobaki hasa kati ya jino na jino. Wakati mwingine ulio bora kwa kusafisha meno kabla ya kwenda kulala. Ili ufanikiwe kusafisha meno vizuri tumia [[mswaki]]; na ili kuondoa vipande vya chakula vilivyomo kati ya jino na jino tumia kijiti chenye ncha kali au kilichochongeka.
Wakati ugonjwa wa meno unapoanza, ikiwa [[daktari wa meno]] yuko katika mtaa au kijiji chako, umwendee ili azibe tundu la jino lako. Jino lolote bovu lisiloweza kutibiwa tena inafaa ling’olewe ili lisiweze kuambukiza ugonjwa katika sehemu nyingine za mwili.

== Angalia Pia ==
* [[Kiseyeye]]
* [[Kinywani]]

== Marejeo ==

* Roberts, M. (2000). Advanced Biology, Nelson, London. 
* Franks, A. S. T. (1973). Geriatric Dentistry, Oxford

== Viungo vya nje ==

* [http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/charcotmarietoothdisease.html Magonjwa ya Meno]
* [http://users.forthnet.gr/ath/abyss/dep1151.htm Muundo wa aina za Meno] {{Wayback|url=http://users.forthnet.gr/ath/abyss/dep1151.htm |date=20100309083437 }}
* [http://library.thinkquest.org/22484/noframes/teeth_.html Aina za Meno] {{Wayback|url=http://library.thinkquest.org/22484/noframes/teeth_.html |date=20090502162147 }}

[[Jamii:meno]]

Muhtasari:

By saving changes, you agree to the Terms of Use, and you irrevocably agree to release your contribution under the CC BY-SA 4.0 License and the GFDL. You agree that a hyperlink or URL is sufficient attribution under the Creative Commons license.

Batilisha Usaidizi kwa uhariri (Itafungua kwa dirisha jipya)

[[]] {{}} {{{}}} · | – — · “” ‘’ «» ‹› „“ ‚‘ · · • × ° € ← → §
<s></s> <tt></tt> <code></code>
[[Jamii:]] [[:Picha:]] [[Media:]] {{DEFAULTSORT:}} #REDIRECT [[]]
<gallery></gallery>  <nowiki></nowiki> <includeonly></includeonly> <noinclude></noinclude>
<ref></ref> <references/> <blockquote></blockquote> <pre></pre>