Judaizmi

Judaizmi (nga greq. Ἰoethaϊsmos, latin. Iudaismus), ose Jehudizmi (nga hebr. יהודה‬ Yehudah; arab. yahūdī) është feja e Jahudive. Është një fe Abrahamike e lashtë monoteiste që ka Torahun si tekst themelues, që është pjesë e një teksti më të gjerë të quajtur Tanak ose Bibla hebraike dhe burime gojore shtesë si Midrash dhe Talmud. Përfshin religjionin, filozofinë dhe kulturën e popullit hebre. Sipas hebrenjve tradicionalë, Judaizmi pandehet të jetë shprehi e besëlidhjes që Zoti bëri me Bijtë e Izraelit. Me rreth 15 milionë besimtarë siç u njoftua nga statistikat e vitit 2006, përbën fenë e dhjettë më të madhe në botë. Është një nga besimet e para monoteiste të regjistruara dhe një prej feve më të vjetra trashegimore (tradicionale) të ushtruara gjer në ditët e sotme.

Judaizmi ke një vazhdimësi historike që përfshin më shumë se 3.000 vjet (dhe pretendon se ke më shumë se 3.000). Judaizmi ka rrënjët e saj si një fe të strukturuar në Lindjen e Mesme gjatë Epokës së Bronzit. Prej feve të mëdha botërore, Judaizmi konsiderohet si një prej feve monoteiste më të vjetra.^[1][2]. Hebrenjte ose Izraelitët ishin përmendur tashmë si "hebrenjtë" në librat e mëvonshme të Tanakasë të tilla si librin e Esterit, me hebrenjtë duke zëvendësuar termin "Judenj" dhe titullin "Fëmijët e Izraelit".

Judaizmi nuk është një fe homogjene, dhe përfshin një numër të përrenjve dhe pikëpamjeve. Sot, Judaizmi Rabinik ka përrenjve më të shumta, dhe mban se Perëndia zbuloi ligjet, 613 urdhërimet të tij të Moisiut në Malin e Sinai-it biblik, në dy formën e Teuratit: Teuratit me shkrim dhe Teuratit pashkrim. Këta gjoj recititime përbënë pesë librat e parë të Biblës, të cilat kanë ndikuar dhe frymëzuar krishterimin dhe islamin.

Lëvizjet liberale në kohët moderne, të tilla si Judaizmi nuk duhet të jetë domosdoshmëristh monotestike. Hebrenjtë janë një grup ethnoreligious dhe të përfshijë ata që kanë lindur hebre dhe konverton në judahistë. Në vitin 2010, popullsia e botës hebreje u vlerësua në 13.4 milion, ose përafërsisht 0.2% e popullsisë së përgjithshme botërore. Rreth 42% e të gjithë hebrenjve banojnë në Izrael dhe rreth 42% banojnë në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, dhe shumica e pjesës e mbetur banon në Evropë.