Eparhija slavonska

Jače naseljavanje područja Slavonije Srbima vezuje se za drugu polovinu 15. vijeka. Mnogi Srbi tada dolaze sa srpskim despotom Vukom Brankovićem (Zmaj Ognjeni Vuk), koji zbog zasluga u ratovima od ugarskog kralja Matije Korvina dobija nekoliko posjeda i utvrđenja, među kojima i grad Bijelu Stijenu.

Požeška eparhija: Vjerskim životom pravoslavnih Srba u Slavoniji pod Turcima rukovodili su najprije pojedini sveštenici, a još više kaluđeri koji su zajedno sa narodom dolazili iz Srbije ili iz Bosne. Tada nastaju i manastiri Pakra i Orahovica, kao i Dejanovac ili Kruškovac kod današnjih Okučana. Sa obnovom Pećke patrijaršije (1557) osniva se prva srpska eparhija na tlu Slavonije — Požeška eparhija. Prvi pomen o Požeškoj eparhiji nalazi se u zapisima na rukopisnim knjigama manastira Orahovice iz 1585. godine. Nije tačno utvrđeno sedište vladike — Požega ili Manastir Orahovica.

Data eparhija je sigurno postojala do 1688. godine, odnosno do zauzeća Slavonije od strane Habzburgovaca.

 

Velike nevolje koje je slavonskom stanovništvu donio veliki austrijsko-turski rat (1683—1699) nisu poštedeli ni srpsku crkvu u Slavoniji. Postepenim oslobađanjem koje je išlo od zapada preme istoku omogućeno je marčanskim unijatskim episkopima da pokušaju proširiti svoju nadležnost i na pravoslavne Srbe u oslobođenoj Slavoniji.

Srpski narod bi teško odolio ovim unijatskim nasrtajima, da se pred jesen 1690. nije u Austriji pojavio srpski patrijarh Arsenije III Crnojević sa povlasticama koje je dobio od cara Leopolda I, prema kojima je Srbima bila zajamčena sloboda pravoslavne vjere. Ubrzo poslije prvog pokušaja u Slavoniji patrijarh Arsenije je bio istisnut, a u Pakrac je 26. maja 1699. doveden pounijaćeni episkop Petronije Ljubibratić. On je u neposrednoj blizni vojnog komandanta podigao malu drvenu crkvu, kuću za stanovanje i uz nju kapelu posvećenu Blagovjestima.

 

Ipak, ovaj pritisak je kratko trajao. Kada je u Mađarskoj izbio Rakocijev ustanak 1703. godine, austrijska vlast se uplašila da se Srbi ne pridruže ustanicima, te je patrijarhu vratila slobodu i sva njegova prava. Nemajući kud, Petronije se pomirio sa patrijarhom, a pred smrt je napisao pismo u kome je sve svoje preporučio na patrijarha.

Godine 1704. patrijarh je od Janićija, brata Petronijevog, kupio za 1000 forinti episkopski dvor i crkvu sa inventarom, te lično preuzeo upravu eparhijom pravdajući to dekretom od 1695., po kome su Srem i Slavonija ostavljeni patrijarhu na upravu kao arhidijeceza. Od 1705. godine Sofronije Podgoričanin se vodio kao vikarni episkop patrijarha Arsenija i tek na saboru u Kruševcu 1708. kada je poslije smrti patrijarha biran novi mitropolit, izdvojena je Slavonija iz arhidijeceze i zajedno sa Osječkim poljem organizovana u posebnu — Pakračku (po sedištu), danas Slavonsku eparhiju.

Tokom 18. veka najveći izazov novoosnovanoj eparhiji bilo je unijaćenje. Crkva se borila stalno i na više strana. Episkop Nikifor Stefanović osnovao je sredinom 18. veka bogosloviju u Pakracu. U to vreme počinje i osnivanje srpskih škola po selima eparhije. Episkop Kiril Živković je posebno radio na unapređenju kulture, pa je osnovao vladičansku biblioteku. U 19. veku i prvoj polovini 20. veka episkopi su uglavnom poklanjali pažnju unapređenju kulture i obrazovanja kod mesnih Srba, a posebno razvoju bogoslovije u Pakracu.

 

Tokom Drugog svetskog rata eparhija i njeni vernici preživeli su najcrnje dane. Veliki broj Srba je pobijen, a crkve i manastiri oštećeni ili porušeni. Posle rata došlo je vreme duhovne i graditeljske obnove ove mučeničke eparhije. Obnovljeni su brojni hramovi (Okučani, Nova Gradiška, Jasenovac i dr.). Međutim, pod pritiskom komunističkig režima, višedecenijska obnova nije uspela u potpunosti da nadoknadi uništeno u Drugom svetskom ratu.

Od 1959. eparhiji je vraćen stari naziv Slavonska. Njeni episkopi su bili: Emilijan Marinović (1951—1982), Lukijan Pantelić (1985—1999) i Sava Jurić (od 1999).

Slavonska eparhija je imala sjedište u Pakracu. Uslijed rata (od 1991), episkop, sveštenstvo i narod uglavnom su izbjegli. Bilo je 78 parohija, 71 crkvena opština, 45 sveštenika i tri manastira (Orahovica, Pakra, Sveta Ana).

Velik deo crkvenih građevina je u celosti ili delom porušen. Poslednjih godina se radi na obnovi, koja sporo odmiče.

1. Petronije Ljubibratić (1699-1703),
2. Sofronije Podgoričanin (1705-1710),
3. Vasilije Rajić (1710),
4. Gavrilo Popović (1715-1716),
5. Atanasije Radošević (1717-1720),
6. Nikifor Stefanović (1721-1743),
7. Sofronije Jovanović (1743-1757),
8. Vićentije Jovanović Vidak (1757-1759), administrirao eparhijom.
9. Arsenije Radivojević (1759-1769),
10. Atanasije Živković (1770-1781),
11. Josif Jovanović Šakabenta (1781-1783),
12. Pavle Avakumović (178?-1786),
13. Kiril Živković (1786-1807),
14. Josif Putnik (1808-1828),
15. Georgije Hranislav (1829-1839),
16. Stefan Popović (1839-1843),
17. Stefan Kragujević (1843-1864),
18. Nikanor Grujić (1864-1887),
19. Miron Nikolić (1890-1941),
20. Damaskin Grdanički (1945-1951), administrirao eparhijom.

1. Emilijan Marinović (1952-1981),
2. Lukijan Pantelić (1985-1999),
3. Sava Jurić (1999-2013).
4. Jovan Ćulibrk (od 2014)

Eparhija slavonska ima četiri manastira:

• Manastir Orahovica, najpoznatiji, danas u obnovi, bez monaštva,
• Manastir Pakra, najpoznatiji, teško oštećen, obnova nije počela, bez monaštva,
• Manastir Svete Ane, najpoznatiji, teško oštećen, obnova nije počela, bez monaštva,
• Manastir Jasenovac, novoosnovan, privremeno boravište episkopa, jedini živeći.

Dana 23. novembra 2009, Eparhija slavonska je otkupila imanje u Kućancima na kome je rođen blaženopočivši patrijarh srpski Pavle.

• Sava Jurić
• Srpska pravoslavna crkva u Hrvatskoj
• Eparhija osječkopoljska i baranjska

• Eparhija slavonska — istorija Arhivirano 2014-07-30 na Wayback Machine-u

• Zvanična stranica Eparhije slavonske Arhivirano 2011-02-24 na Wayback Machine-u
• Pakrački arhijereji