Vizantijsko ikonoborstvo

Ikonoborstvo ili ikonoklazam u historiji Vizantijskog carstva označava pokret, odnosno dva perioda u kojima su vizantijski carevi, uz nominalnu ili stvarnu podršku sebi podložnih čelnika tadašnje ortodoksne (pravoslavne) crkve zabranili i naređivali uništavanje slika sa vjerskim prikazima.

Taj su pokret potaknuli carevi iz sirijske (izaurijske) dinastije Leon III. Izaurijski, Konstantin Kopronim i Leon IV. koji su isticali aristokratski pogled na vjeru u traženju apsoluta, štujući Boga izravno, bez posredovanja slika i ostalih vjerskih simbola, a protiv raširene pojave obožavanja ikona. Djelomice i zbog toga jer je obožavanje ikona, koje je zbog uspješne prodaje svetačkih slika osobno podupirano od strane nekih manastira i njihovih likovnih radionica, u to vrijeme dosegla razinu praznovjerja. Ikone su se kupovale zbog zavjeta i molitve, slavljenja krsne slave (katkad su čak umjesto živih ljudi, ikone uzimane za vjenčane kumove), a česti su bili i slučajevi konzumiranja boje ostrugane s ikona kao lijeka za mnoge bolesti^[1]

Sljedbenici ikonoklazma su prozvani ikonoklastima ili ikonomahima (grčki eikon = slika, klastes = razbijač) koji su se otvoreno sukobljavali s ikonodulima ili ikonolatrima (grčki, ikonopoklonici, poštovatelji ili obožavatelji ikona). Godine 726. car Leon III. je dekretom zabranio ikone u Bizantskom Carstvu^[2], što je izazvalo katastrofalne sukobe, uništavanje mozaika i fresaka, devastacije manastira, ali i progone i ubistva svećenika ikonodula. Borbe su se zaoštrile, pa su bile potrebne i vojne intervencije.

Jedni smatraju da je do ikonoklazma došlo i zbog političke prirode, tj. bizantskog podilaženja sve jačem arapskom islamskom carstvu gdje je bilo strogo zabranjeno prikazivanje ljudskog lika u umjetnosti. Napuštanjem sakralnih motiva došlo je do osiromašenja antropomorfne crkvene tematike, ali i do razvoja profane (svjetovne) umjetnosti koja se najjasnije očituje u ukrašavanju carskih palača (povijesne slike, keramika, sagovi, geometrijski mozaici kršćanskih simbola i ornamenata, itd.) jer su se carevi nadmetali u raskoši s islamskim bagdadskim kalifima.

Tek je carica Irena 787. godine dopustila štovanje Svetog Trojstva u slikama, što je proširio Crkveni sabor u Carigradu 842. godine na sve vrste slika ili relikvija, ali rađene u strogoj ograničavajućoj ikonografiji.

Vizantijsko ikonoborstvo na Wikimedijinoj ostavi