Wata puñuq

Ati mach'aqway Wata puñuq | Amaru
Ukumpi (Epicrates cenchria cenchria)
Mit'an kamay
Regnum: Animalia Phylum: Chordata Classis: Reptilia Ordo: Squamata Subordo: Serpentes Familia: Boidae Gray, 1825

Wata puñuq, Sach'a mach'ayway, Ati mach'aqway, chinchay simipi atakapi icha Amaru (familia Boidae) nisqakunaqa ancha hatun, sach'a-sach'api sach'api kawsaq, miyu kirunnaq mach'aqwaykunam. Hap'isqa uywakunata ch'uwispa wañuchispa mikhunku.

Amaru llullakuypa machaway yarpamun hanaq pachamanta illapanuw.^[1]

Amaru hacha, qichwa pata hacha, rapranta aqaykur puchayan tullu pakishqa hanaman.^[2]

• Amaru ayllu suti.

• Amaru Inka Yupanki, Tawantinsuyu inka.

• Amaru marka wasi inkakunapa wakan, ñawpaq antisuyu siq'i.

• Tupaq Amaru I Willkapanpa inka, wañuchisqa Panchu Tulidu.

• Tupaq Amaru II sumay sutin Husi Kunturkankipa sumay sutin, payta wañuskachir amana qichwa niyaran harukuq ispaña runakunakuna.

• Amaru mayu qichwa sutin 'Mari Yuspa' mayupa.

• Amaru kancha unay urmasa wasikuna Qusqu hatun llaqta chawpinpi ^[3]

Huk qichwa qallupi, amaruta niyan: Katari ( Puliwyapi), machaway ( Apurimaq suyupi), pushkuyllu ( Ankash washawaqtapi).

• Illawi / Sach'a amaru (Boa constrictor)
• Ukumpi / K'uychi amaru (Epicrates cenchria)
• Yana amaru (Eunectes murinus)