Hipacy Pociej
Adam (Hipacy) Pociej (ur. 12 sierpnia 1541 w Rohaczach lub w Różance, zm. 18 lipca 1613 we Włodzimierzu) – działacz religijny, społeczny i polityczny, polemista religijny, kasztelan brzeski (1588–1593); po śmierci żony wstąpił do klasztoru prawosławnego, przybierając imię Hipacy. Od 1593 prawosławny biskup włodzimierski i brzeski, współtwórca unii brzeskiej (1596), następnie greckokatolicki metropolita halicki i kijowski (1599–1613), jeden z twórców Kościoła unickiego w I Rzeczypospolitej, pisarz ziemski brzeskolitewski.
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
12 sierpnia 1541 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce pochówku | |
| Metropolita kijowski | |
| Okres sprawowania |
1599–1613 |
| Biskup włodzimiersko-brzeski | |
| Okres sprawowania |
1593–1613 |
| Wyznanie | |
| Kościół |
Patriarchat Konstantynopolitański |
| Chirotonia biskupia |
1593 (jako bp prawosławny) |
| |
| Data konsekracji |
1593 (jako bp prawosławny) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konsekrator | |||||||||
| |||||||||
 Pociej | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Ojciec | |
| Matka |
Hanna Łoza |
| Żona |
Anna z książąt Hołowniów-Ostrożeckich |
| Dzieci |
Jan Pociej |
|
| |
Życiorys
edytujUrodził się w Rohaczach[1] (Rochaczach[a][2], Rogaczach[3]) lub w Różance[b][4], w rodzinie podlaskiej szlachty prawosławnej posługującej się herbem Waga. Według niektórych historyków studiował na Akademii Krakowskiej, ale brakuje jego nazwiska w albumie studentów[4]. Przebywał na dworze gorącego zwolennika reformacji i gorliwego kalwina Mikołaja Radziwiłła Czarnego, pod którego wpływem przeszedł na kalwinizm. Jako poseł województwa brzeskolitewskiego i przedstawiciel Wielkiego Księstwa Litewskiego podpisał akt unii lubelskiej 1569 roku[5]. Był sekretarzem (do 1572 r.) króla Zygmunta Augusta. Prawdopodobnie uczestniczył w wojnie z Rosją, walcząc m.in. pod Kiesią i Połockiem[4]. W czasie bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego był członkiem sądu kapturowego województwa brzeskiego litewskiego. Sędzia ziemski do 1580 r., kasztelan brzeski (od 1588 r.) i senator. W r. 1574 powrócił do prawosławia, prawdopodobnie pod wpływem żony[4].
Bliski przyjaciel księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego, należał do grupy publicystów i myślicieli przychylnych idei unii prawosławia z katolicyzmem. Owdowiawszy (1592), wstąpił do prawosławnego klasztoru, przybierając imię Hipacy. W 1593 r. dzięki poparciu Ostrogskiego został biskupem (władyką) włodzimiersko-brzeskim. Rzecznik zjednoczenia Kościoła prawosławnego na wschodnich terenach Rzeczypospolitej z Kościołem katolickim. 2 sierpnia 1595 roku projekt unii, pomimo sprzeciwu potężnego Ostrogskiego, zatwierdził król Zygmunt III Waza. 23 grudnia 1595 roku przedstawiciele episkopatu prawosławnego: władyka łucki Cyryl Terlecki i władyka włodzimiersko-brzeski Hipacy Pociej zadeklarowali w Rzymie akt unii, a papież Klemens VIII ogłosił unię Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej. Utworzono osobny obrządek greckokatolicki, zachowujący odrębną liturgię i małżeństwa kapłanów, ale uznający prymat papieża. Na synodzie Kościoła prawosławnego w Brześciu 16–20 października 1596 roku zawarto unię prawosławnych z katolikami. Powstał w ten sposób Kościół unicki. Hipacy Pociej był sygnatariuszem aktu unii brzeskiej w 1596 roku[6].
Jako biskup włodzimiersko-brzeski, a następnie archimandryta Ławry Peczerskiej w Kijowie (1599), i wreszcie metropolita (1600) Pociej działał na rzecz umocnienia Cerkwi unickiej w Rzeczypospolitej i przyciągnięcia do niej prawosławnej szlachty oraz duchowieństwa, zjednując na rzecz unii biskupstwo przemyskie (1611 r.). Przy pomocy Rutskiego podjął reformę bazylianów i starania o sprowadzanie do Polski karmelitów bosych, aby wsparli reformę i unię.
21 sierpnia 1609 r. przeciwnicy unii dokonali w Wilnie nieudanego zamachu na życie Pocieja. Zmarł 18 lipca 1613 r. we Włodzimierzu, gdzie został pochowany w Soborze Uspieńskim. Jego następcą na stanowisku metropolity unickiego został Józef Welamin Rutski.
Sukcesja apostolska
edytujOd Hipacego Pocieja zaczyna się[c] katolicka linia sukcesji apostolskiej wiodąca do współczesnych biskupów i zwierzchników Kościołów greckokatolickich: chorwackiego (Nikola Kekić[7]), italoalbańskiego (Sotìr Ferrara[8]), macedońskiego (Kiro Stojanow[9]), rumuńskiego (Alexandru Rusu[10]), rusińskiego (Ivan Ljavinec[11]), słowackiego (John Pazak[12], Cyril Vasiľ[13]), ukraińskiego (Światosław Szewczuk[14], Iwan Choma[15], Teodor Majkowicz[16], Isidore Borecky[17] i in.), węgierskiego (Fülöp Kocsis[18]).
Odniesienia w kulturze
edytujPostać Hipacego Pocieja została umieszczona na obrazie Jana Matejki „Kazanie Skargi”[19][20].
Utwory publicystyczno-polemiczne
edytuj- Kazania y Homilie męża bożego Niesmertelnej Slavy y Pamięci Hipacyusza Pocieja Metropolity Kijowskiego, Halickiego y calaey Rusi, Biskup Wlodzimierskiego y Brzeskiego.
- Respons Hipacyusza Pocieia Metropolity całey Rusi, Biskupa Włodzimierskiego y Brzeskiego, na List Melecyusza Patryarchi Alexandryiskiego
- Unia, abo wykład artykułów do zjednoczenia (1595), ogłoszone anonimowo.
- Kalendarz rzymskich nowin (1596)
- Antirresis (1599, po polsku w 1600) – replika na demagogiczne zarzuty Marcina Broniewskiego[21]
- Obrona soboru florenckiego (1603)
- Harmonia albo konkordacja wiary (1608)
- Poselstwo do papieża rzymskiego Sixta IV od duchowieństwa i od książąt i panów ruskich w roku 1476, (1605)
- Listy do księcia Konstantego Ostrogskiego (gorliwego przeciwnika unii), Lwa Sapiehy i innych.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Prawdopodobnie błędny zapis. biał. (tar.) Рагачы, ros. Рогачи.
- ↑ Część literatury, wbrew świadectwu samego Hipacego Pocieja, jako miejsce jego urodzin podaje Różankę (np. Różanka (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 854.), jednak w tym czasie była to włość (miasteczko i wieś) Ostrożeckich, którą Pociejowi w posagu wniosła jego żona, Anna Hołownia-Ostrożecka. Dopiero potem Różanka stała się gniazdem rodzinnym Pociejów. Przywołani powyżej Jan Dzięgielewski i Jerzy Hawryluk uznają Różankę za własność Lwa Tyszkowicza, na co w żaden sposób nie wskazuje na przykład „Genealogia imienia Pociejów”.
- ↑ Generalnie od Michała Rahozy, który konsekrował Pocieja jako prawosławnego biskupa.
Przypisy
edytuj- ↑ Adam Hipacyusz Pociej. Genealogia imienia Pociejów. „Przegląd Poznański”. 30, s. 212, 1860. [dostęp 2017-05-26].
- ↑ Izabela M. Jabłońska. Włodawa – kalendarium dziejów. Część pierwsza 1243-1794. „Zeszyty Muzealne Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie”. 12, s. 65, 2004. Włodawa: Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie.
- ↑ Rogacze, dawniej Rohacze należały do Łozków, z których wywodziła się matka Pocieja, por. Jerzy Hawryluk: Ruski szlachcic na podlaskiej zagrodzie (s. 25). [w:] „Nad Buhom i Narwoju” [on-line]. nadbuhom.pl. [dostęp 2017-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-01)].; podobnie też Włodzimierz Spasowicz w artykule zamieszczonym w „Ateneum” z 1899.
- ↑ a b c d Jan Dzięgielewski: Adam Pociej h. Waga. [w:] PSB, t. XVII [on-line]. ipsb.nina.gov.pl, 1982–1983. [dostęp 2015-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Akta Unji Polski z Litwą: 1385-1791, wydali Stanisław Kutrzeba i Władysław Semkowicz, Kraków 1932, s. 356.
- ↑ В.А. Теплова, З.И.Зуева: Уния в документах. Mińsk: 1997, s. 139.
- ↑ Bishop Nikola Nino Kekić [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Sotìr Ferrara [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Kiro Stojanov [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Alexandru Rusu [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Ivan Ljavinec [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop John Stephen Pazak, C.SS.R. [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Archbishop Cyril Vasil’, S.J. [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Archbishop Sviatoslav Shevchuk [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Ivan Choma [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Teodor Majkowicz [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Isidore Borecky [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Bishop Péter Fülöp Kocsis [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-05-05] (ang.).
- ↑ Marian Gorzkowski: Wskazówki do dawniejszego obrazu Jana Matejki Kazanie Skargi. Kraków: Drukarnia „Czasu” Fr. Kluczyckiego i Sp. pod zarządem Józefa Łakocińskiego, 1884, s. 13. [dostęp 2022-08-04].
- ↑ Stefan Popowski: Kazanie Skargi Jana Matejki. W: Przewodnik po wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, 1926, s. 8. [dostęp 2022-08-04].
- ↑ Wydanie współczesne: Antirresis abo apologija przeciwko Krzysztofowi Philaletowi, który niedawno wydał książki imieniem starożytnej Rusi, religiej greckiej, przeciw książkom o synodzie brzeskim, napisanym w Roku Pańskim 1597, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1997, Seria: Historia, ISBN 83-229-1552-7.
Bibliografia
edytuj- Edward Ozorowski, Pociej Hipacy, [w:] Słownik polskich teologów katolickich, t. 3, Warszawa 1982, s. 385–387.
- Katarzyna Zechenter, Dzieło Hipacego Pocieja o Unii Brzeskiej, „Analecta Cracoviensia”, XX, 1988, s. 501–516, ISSN 0209-0864.
- Archbishop Hipacy (Ipatij) Pociej (Potij) [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2016-08-10] (ang.).
Literatura dodatkowa
edytuj- Adam Hippacy Pociej. „Lwowianin Przeznaczony Krajowym i Zagranicznym Wiadomościom”. 4, s. 73–83, 1840.
Linki zewnętrzne
edytuj- Portret Hipacego Pocieja. [dostęp 2006-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
- Portret Hipacego Pocieja. [dostęp 2006-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
- Hipacy Pociej na obrazie Matejki „Kazanie Skargi”
- Hipacy Pociej, List do kniazia Konstantego Konstantynowicza Ostrogskiego z 3 czerwca 1598 r.
- Unia greków z Kościołem rzymskim 1595 roku (przekład na współczesny język ukraiński)
- Antoni Mironowicz: Kościół prawosławny i unicki w Rzeczypospolitej w latach 1596–1648. [dostęp 2006-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
- Antoni Mironowicz, Sylwester Czetwertyński, Kościół prawosławny w XVII wieku. [dostęp 2006-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-21)].
- Tomasz Kempa: Nieznane listy biskupów unickich do kanclerza Lwa Sapiehy. [dostęp 2006-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-12)].
- Hipacy Pociej – dzieła w bibliotece Polona