Zamek w Caernarfon

Najstarszy zamek został zbudowany u schyłku XI wieku. Na miejscu dawnego obiektu w 1283 roku król Anglii Edward I polecił wznieść nowy, obecny zamek, który wraz z miastem miał stanowić strategiczny punkt obronny Anglii. Geneza zamku i miasta ma związek z Segontium, dawnym rzymskim obozem typu castra Romana. Od strony architektonicznej, system obwarowań, których część tworzy zamek, jest kopią ideową murów konstantynopolitańskich.

Równocześnie wraz z zamkiem zbudowano pierścień murów obronnych otaczających miasto Caernarfon. Całkowity koszt prac budowlanych oscylował wokół 20,000–25,000 funtów. Budowę obwarowań ukończono w 1330 r. Pomimo dobrego stanu zachowania elewacji zewnętrznych zamku, część obiektów znajdujących się wewnątrz jest zrujnowanych, niektóre z nich nigdy nie zostały kompletnie wybudowane, co poświadczają zarysy fundamentów. Miasto i zamek zostały zdobyte i splądrowane w 1294 przez Madoga ap Llywelyn, dowodzącego buntem Walijczyków przeciwko Anglikom, którzy w następnym roku odzyskali Caernarfon. Podczas powstania Owena Glendowera (Glyndŵra) w 1400–1415, zamek był bezskutecznie oblegany. Po 1485 znaczenie miasta i zamku zmalało. W okresie Tudorów zlikwidowano wiele posiadłości rycerskich w Walii, zamek został opuszczony i popadał w ruinę.

Podczas angielskiej wojny domowej podniszczony zamek po raz ostatni w historii pełnił funkcję twierdzy. Stał się punktem oporu Rojalistów przeciwko Parlamentarzystom, którzy trzykrotnie oblegali Caernarfon. Zamek popadał w dalszą ruinę do XIX wieku. Wzrost świadomości historycznej w okresie romantyzmu sprzyjał zrealizowanemu planowi gruntownej restauracji zamku z funduszy państwowych. W 1911 roku zamek przekazano książętom walijskim. Wraz z zamkami w Conwy, Harlech i Beaumaris w 1986 roku zamek i mury miejskie w Caernarfon zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[1]. Zamki i obwarowania miejskie w Gwynedd są cennym przykładem średniowiecznej architektury zamkowej doby edwardiańskiej.

 

 

Koncepcja zbudowania zamku w Caernarfon była elementem polityki Edwarda I, który pragnął umocnić swoje wpływy w Walii. Było to szczególnie dotkliwe dla Walijczyków, ponieważ Caernarfon stał się centrum rządów angielskich w północnej części kraju. Układ przestrzenny zamku edwardiańskiego jest niemalże ściśle podporządkowany ukształtowaniu terenu^[2]. Stąd też zamek ma kształt nieregularny, jego zarys przypomina kształt cyfry osiem^[3]. Zamek składa się z dwóch części, górnej – wschodniej i dolnej – zachodniej. Struktura ta mogła wynikać z funkcji poszczególnych obiektów znajdujących się w obrębie zamku, przy czym część z nich nie została ukończona^[4]. We wschodniej części zamku znajdowały się pomieszczenia dla króla. W całości niemal zachowały się masywne mury obwodowe z jedenastoma wielobocznymi w planie wieżami. Od wewnętrznej strony południowej ściany murów znajdują się przejścia i stanowiska dla obrońców zamku. Strukturę taką miały mieć również planowo mury od strony miasta. Mury i baszty wieńczą blanki.

Według historyka Allena Browna system obwarowań zamku Caernarfon jest "jednym z najgroźniejszych systemów obronnych w średniowieczu ze względu na stanowiska ogniowe"^[2]. Większość wież ma cztery kondygnacje wraz z przyziemiem^[5]. Wieża Orla (ang. The Eagle Tower) przy północno-zachodnim narożu jest największa, na głównej ośmiobocznej wieży dodatkowo wznoszą się trzy wieżyczki. Nazwę zawdzięcza figurom orłów, które były umieszczone na zwieńczeniach wieżyczek^[4] Wewnątrz głównej części wieży znajdują się pomieszczenia mieszkalne, prawdopodobnie miał w nich rezydować Otton de Grandson^[5], główny namiestnik Walii, podległy tylko królowi angielskiemu^[6]. W kondygnacji przyziemnej mieści się brama wejściowa, dostępna po przepłynięciu rzeki Seiont^[5]. Sąsiadująca z Wieżą Orlą baszta mieściła wewnątrz studnię, przez co jest nazywaną Wieżą Studzienną^[7].

W kontekście budownictwa zamkowego doby Edwarda I zamek Caernarfon wyróżnia się specyficznym położeniem, licznymi poligonalnymi wieżami i przede wszystkim barwą murów, będącą efektem zastosowania kamieni o różnej kolorystyce^[8]. Historyk Arnold Taylor przypuszcza, że jest to ideowe nawiązanie do murów Konstantynopola. Świadome nawiązanie do potęgi cesarstwa bizantyjskiego miało poświadczać potęgę i autorytet fundatora zamku. Na kształt zamku mogło też wpłynąć owiane legendą marzenie cesarza rzymskiego Magnusa Maksymusa, który miał widzieć zamek "najpiękniejszy, jakiego człowiek jeszcze nie widział", w górzystym kraju, w mieście u ujścia rzeki, naprzeciwko którego leży wyspa.

Król Edward interpretował tę wizję jako miasto Segontium, które było rzeczywistym ośrodkiem władzy cesarza Maksymusa, stąd Caernarfon miało być świadomą repliką cesarskiego castrum, a tego typu historyzm był znany w średniowiecznej sztuce dworskiej^[9]. Historyk Abigail Wheatley sugeruje, że zamek Caernarfon jest świadectwem autorytetu angielskiego monarchy, przy czym, prócz nawiązań do rzymskich dziejów Brytanii, król Edward wzorował się na królu Arturze, aby podkreślić słuszność i niepodważalność władzy i autorytetu króla^[10].

 

Do zamku prowadzą dwa wejścia, jedna od strony miasta (Brama Króla) i druga prowadząca bezpośrednio do zamku z pominięciem wejścia do miasta (Brama Królowej). Oba wejścia są flankowane parą wież, co było typowe w dobie edwardiańskiej^[11]. W celu dojścia do zamku przez Bramę Króla należało przejść mosty zwodzone na dwóch fosach, przekroczyć pięć wejść z sześcioma bronami oraz uzyskać zgodę wartowników, którzy mieli swoje stanowisko w jednej z wież bramnych. Militarny charakter bramy podkreślają liczne ambrazury – niewielkie, podłużne otwory strzelnicze; dodatkowo pomieszczenie usytuowane w obrębie bramy ma charakter mordowni, w której sklepienia mają otwory umożliwiające ewentualny atak ogniowy na skumulowanego w ciasnym pomieszczeniu wroga^[12]. Na zewnątrz bramy, w niszy, umieszczona jest figura króla Edwarda II^[13]. Według Arnolda Taylora system obronny wejścia głównego do zamku w Caernarfon należy do kluczowych osiągnięć sztuki militarnej w średniowieczu^[12].

Brama Królowej odgrywała rolę zastępczą, ze względu na wysokie jej położenie. Obok znajdował się starszy zamek w typie motte, stąd też podczas budowy nowej warowni tę część zintegrowano z wysokością wzniesienia^[14].

Dostrzegalny jest silny kontrast pomiędzy architekturą zamku na zewnątrz i zabudowań wewnątrz. O ile stan zachowania murów i baszt jest niemal nienaruszony, większość zabudowań w obrębie dziedzińca zachowała się szczątkowo^[3]. W większości są to wyłącznie fragmenty fundamentów lub przyziemi, które umożliwiają odtworzenie pierwotnej koncepcji przestrzennej. Wschodnia część (zamek wysoki) mieściła zabudowania przeznaczone dla władcy i jego dworu, zachodnia (zamek niski) mieściła pomieszczenia służbowe, w tym kuchnie, magazyny i inne, stąd też obecny stan pomieszczeń tłumaczy się wątłością konstrukcji - pomieszczenia służbowe nie wymagały dodatkowego ufortyfikowania^[15].

Zgoła inną architekturę miała dawna Wielka Sala, której długość wynosiła 30,5 m (100 stóp), położona w południowej części zamku niskiego. Służyła ona jako miejsce obrad, przyjmowania gości etc. Do dziś zachowały się jedynie fundamenty^[16]. W obrębie całej powierzchni w razie niebezpieczeństwa zamek mógł pomieścić kilka tysięcy ludzi^[17].

• Reginald Allen Brown: The Architecture of Castles: A Visual Guide. B.T. Batsford, 1984. ISBN 0-7134-4089-9.
• The Conservation and Restoration of Caernarfon Castle 1845-1912. W: Richard Avent: The Impact of Edwardian Castles in Wales. Williams Diane, Kenyon John (editors). Oxford, UK: Oxbow Books, 2010, s. 140–149. ISBN 978-1-84217-380-0.
• Food Supply and Preparation at the Edwardian Castles. W: Peter Brears: The Impact of Edwardian Castles in Wales. Williams Diane, Kenyon John (editors). Oxford, UK: Oxbow Books, 2010, s. 85–98. ISBN 978-1-84217-380-0.
• R. R. Davies: The Revolt of Owain Glyn Dŵr. Oxford: Oxford University Press, 1995. ISBN 978-0-19-820508-1. Brak numerów stron w książce
• Stephen Friar: The Sutton Companion to Castles. Stroud: Sutton Publishing, 2003. ISBN 978-0-7509-3994-2. Brak numerów stron w książce
• Tom McNeill: English Heritage Book of Castles. London: English Heritage and B.T. Batsford, 1992. ISBN 0-7134-7025-9. Brak numerów stron w książce
• Llywelyn ap Gruffudd (d. 1282). W: J.B. Smith: Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: Oxford University Press, 2004. Brak numerów stron w książce
• Arnold Taylor: The Welsh Castles of Edward I. London: Hambledon Press, 1986. ISBN 0-907628-71-0.
• Arnold Taylor: Caernarfon Castle and Town Walls. Wyd. 4th. Cardiff: Cadw–Welsh Historic Monuments, 1997. ISBN 1-85760-042-8.
• Caernarfon Castle and its Mythology. W: Abigail Wheatley: The Impact of Edwardian Castles in Wales. Williams Diane, Kenyon John (editors). Oxford, UK: Oxbow Books, 2010, s. 129–139. ISBN 978-1-84217-380-0.
• David M Wilson, D Gillian Hurst. Medieval Britain in 1969. „Medieval Archaeology”. 14, s. 155–208, 1970. 

• Oficjalna strona zamku w Caernarfon. cadw.wales.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-13)]. (ang.).
• Druga oficjalna strona zamku (ang.)
• Bibliografia zamku w Caernarfon. homepage.mac.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-03)]. (ang.).
• Prezentacja warowni (ang.)
• Informacje o Caernarfon. visitcaernarfon.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)]. (ang.).
• Zamki Walii (ang.)