Wyspa Spichrzów

Wyspa jest położona pomiędzy Motławą a jej przekopem – Nową Motławą. Leży w centrum Śródmieścia, od wschodu połączona z Długimi Ogrodami poprzez Most Stągiewny, od południa ze Starym Przedmieściem, od zachodu poprzez Most Krowi i Most Zielony z Głównym Miastem. Ponadto przez jej środek przebiega Trasa W-Z. Od północy wyspa sąsiaduje z wyspą Ołowianką. Dodatkowo południowa część wyspy, na której składowano niegdyś towary łatwopalne, została odcięta od głównej części wyspy poprzez powstały sztucznie Kanał Smolny (na północ od ul. Toruńskiej).

Dawne nazwy: Speicherinsel, Speichern (1843), Spichlerze (1988)^[3].

 

Około 1330 powstały tutaj pierwsze spichlerze Głównego Miasta, folwark miejski, rzeźnia, Dwór Popielny i składy^[3]. Wyspa została utworzona w 1576 po przekopaniu kanału Nowej Motławy. Od XIII w. była to dzielnica przemysłowa z licznymi spichlerzami, w XVI w. było ich już około 340. Były to duże i przestronne magazyny, z wieloma piętrami, zbudowane z drewna, cegły, gliny, kamieni. Spichlerze położone nad brzegami rzek posiadały drewniane pomosty służące do załadunku lub wyładowywania towarów. Nie posiadały numerów, ale nazwy^[4].

Wykopanie kanału i utworzenie wyspy ułatwiło ochronę spichrzów przed częstymi grabieżami. Na wyspie wprowadzono całkowity zakaz przebywania w nocy, dodatkowo w nocy spuszczano watahy psów. Rabunek karano śmiercią^[5].

W 1540, podczas powodzi, Wyspa Spichrzów została całkowicie zalana i znajdowała się pod wodą przez dwa tygodnie^[6].

 

 

Od 1885 towary były dostarczane do spichlerzy również koleją^[7]. Na wyspie istniała rozwinięta sieć torowisk, biegnących z dworca Gdańsk Brama Nizinna. Ze względu na bezpieczeństwo przeciwpożarowe na terenie wyspy wagony kolejowe były ciągnięte przez konie, a nie przez parowozy, które miały zakaz wjazdu na teren wyspy^[8]. Zachowały się brukowane ulice i pozostałości na nich torów kolejowych, z obrotnicami kolejowymi, które służyły do skręcania wagonami w poprzeczne ulice (dzięki czemu zmiana kierunku jazdy nie wymagała zajęcia torowiskami znacznej powierzchni niewielkiej wyspy).

W 1914 na wyspie było 294 budynki, z których 121 nadal pełniło funkcję magazynów^[9].

W 1945 wyspa została prawie całkowicie zniszczona podczas walk między Wehrmachtem i Armią Czerwoną. Wojnę przetrwały tylko trzy spichlerze: Steffen, Deo i Wisłoujście. Odbudowy doczekało się 36 (18 z nich, zlokalizowanych przy ul. Stągiewnej, pełniło funkcję mieszkalną). Najważniejszym ocalałym zabytkiem są Stągwie Mleczne (Brama Stągiewna), powstałe w latach 1517–1519, które zostały podczas ostrzału miasta w dużej części zburzone i spalone. Do dnia dzisiejszego odbudowano tylko kilkanaście budynków nad Motławą. Powstał też kwartał nowych budynków w stylu istniejących tam przed wojną zabytkowych kamienic przy ul. Stągiewnej, w środkowej części wyspy.

Północna część wyspy znajduje się w niemal całkowicie niezmienionej formie od 1945. Istnieją tam jedynie niezagospodarowane ruiny i resztki bardzo gęstej i zwartej, przedwojennej zabudowy. W 2007 miasto Gdańsk rozpisało konkurs na wybór inwestora^[10]. 17 sierpnia 2013 uruchomiono nocną iluminację ruin^[11]. W 2014 kosztem 23 mln zł udostępniono dla pieszych nabrzeże w północnej części wyspy, składające się z odcinków o długości 258,65 m (naprzeciw Długiego Pobrzeża) i 325,64 m (naprzeciwko Szafarni)^[12]. Jednocześnie dokonana została rozbiórka spichrza „Woli Łeb”, oficjalnie z powodu złego stanu technicznego. Konserwator zabytków nakazał przy tym zachowanie jego płyty inskrypcyjnej, klińca z herbem Woli Łeb oraz części materiału do ponownego wbudowania pod nową inwestycję.

31 grudnia 2009 miasto Gdańsk podpisało nieprawnie utajnioną umowę z firmą Polnord SA na zabudowę Wyspy Spichrzów. Na jej mocy Gdańsk i Polnord SA miały utworzyć spółkę celową w celu zabudowy 2,6-hektarowej działki na północnym cyplu wyspy. W nowej spółce Gdańsk miał objąć 49% udziałów, wnosząc do niej aportem grunty na wyspie, wycenione na 59 mln zł. Polnord SA miał objąć 51% udziałów w spółce, a jego zadaniem miało być zdobycie finansowania i zabudowa tego terenu^[13], z czego firma ta się nie wywiązała, a kwestia upublicznienia zapisów umowy stała się przedmiotem postępowania administracyjnego wszczętego na wniosek jednej z miejskich radnych.

W południowej części wyspy, przez którą przebiega Podwale Przedmiejskie wraz z linią tramwajową, trwa i jest zaplanowana realizacja kilku inwestycji (m.in. Aura Gdańsk i Chmielna Park)^[14][15]. Ta część wyspy rozwija się, ponieważ jest zabudowywana jako prywatne przedsięwzięcia^[16].

 

19 marca 2015 rozstrzygnięto konkurs na zagospodarowanie północnego cypla Wyspy Spichrzów. Partnerem miasta w realizacji inwestycji szacowanej na blisko 400 mln zł zostało konsorcjum firm Multibud W. Ciurzyński S.A oraz Immobel Poland^[17]. 9 marca 2017 r. wmurowano akt erekcyjny pod zabudowę części wyspy należącej do miasta^[18]. Realizowany w rejonie ulic Chmielnej i Pożarniczej kompleks hotelowo-mieszkaniowy nosić będzie nazwę Granaria (łac. granarium – spichlerz), a jego realizacja ma się zakończyć w końcu 2023 roku^[19]. Realizowany tu hotel ze 129 pokojami będzie funkcjonować pod marką Holiday Inn. Zabudowa w pozostałej części północnego cypla wyspy zostanie zrealizowana na podstawie projektów biura Mąka Sojka Architekci^[20] między wiosną 2019 a listopadem 2022 roku. W ramach inwestycji powstanie ok. 500 mieszkań, hotel oraz powierzchnie biurowe, handlowe i usługowe. Do tego czasu deweloper zrealizuje wszystkie założone inwestycje celu publicznego, w tym m.in. przebudowę ul. Motławskiej i Pożarniczej, przebudowę mostu Stągiewnego na most zwodzony, budowę nowej kładki, remont Długiego Pobrzeża i rozbudowę mariny^[21].

 

Równolegle, w latach 2016–2019 nad Motławą powstał kompleks apartamentowo-hotelowy Deo Plaza z 360 pokojami hotelowymi (Radisson cztery gwiazdki) i 120 apartamentami w budynkach usytuowanych na 13 historycznych parcelach po starych spichlerzach, zniszczonych podczas II wojny światowej^[22]. Znajduje się tu m.in. największe w Gdańsku centrum konferencyjne na 800 osób^[23].

11 maja 2018 – z półrocznym opóźnieniem – rozpoczęła się budowa obrotowej kładki łączącej północną część wyspy z Długim Pobrzeżem^[24][25] o długości 57 m, szerokości 4,5 m i masie ok. 100 ton, zrealizowana według wybranego w międzynarodowym konkursie projektu Studia Bednarski z Londynu^[26]. Konstrukcja obracana jest przy użyciu pilota, na żądanie kapitanatu gdańskiego portu jachtowego, a czas otwierania wynosi dwie minuty. Oddanie kładki do użytku miało nastąpić na przełomie 2018/2019, a następnie w końcu pierwszego kwartału 2019^[27]. 6 maja 2019, w związku z budową, doszło do zapadnięcia części nawierzchni Długiego Pobrzeża^[28], co spowodowało kolejne przesunięcie terminu uruchomienia na koniec 2019. Sama konstrukcja kładki dotarła na miejsce drogą wodną z Elbląga dopiero w końcu sierpnia 2019^[29]. 24–25 grudnia 2019 kładkę udostępniono dla pieszych w ramach dnia otwartego, ale faktyczne zakończenie robót budowlanych i termin oddania do użytku przesunięto ponownie na kwiecień 2020^[30], a następnie czerwiec-lipiec 2020^[31][32]. Ostatecznie oddano ją do użytku 1 sierpnia 2020, a uroczyste otwarcie wraz z nadaniem nazwy kładka św. Ducha nastąpiło 3 września 2020^[33]. Koszt realizacji inwestycji przez spółkę Granaria wyniósł ok. 10 mln zł^[34].

Jesienią 2018 Grupa Supernova Development zaprezentowała plany przekształcenia do początku 2021 opuszczonych, zabytkowych spichlerzy Wielki (Duży) i Mały Groddeck na rogu Chmielnej i Podwala Przedmiejskiego na hotel ze spa. Stojące nad Starą Motławą spichlerze, poważnie zniszczone w pożarze w 1914 roku, zostały odbudowane dopiero w latach 80. z przeznaczeniem dla Akademii Muzycznej. W 1993 wraz z pozostałościami po przylegających spichrzach odkupił je Bank Handlowy. W 2005 jeden z kolejnych właścicieli – niemiecki inwestor – zapowiedział budowę hotelu Motława na 200 pokoi, do czego jednak nie doszło^[35].

W 2016 r. w trakcie modernizacji i przebudowy północnego cypla Wyspy Spichrzów odkryto unikatowy destrukt żeliwnej armaty z przełomu XVIII i XIX wieku^[36][37].

• Andrzej Januszajtis: pochopne opinie na temat Wyspy Spichrzów

• Studencki projekt zabudowy Wyspy Spichrzów
• Marcin Pisarek: Wizualizacja projektu rekonstrukcji historycznej zabudowy Wyspy Spichrzów w Gdańsku