Województwo ruskie
Województwo ruskie – województwo Korony Królestwa Polskiego, część prowincji małopolskiej, jednostka administracyjna Królestwa Polskiego (od 1569 w składzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów) istniejąca w latach 1434–1793.
| |||||
| 1434–1793 | |||||
| |||||
| Sentencja: Nunquam quiescit[1] | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Prowincja | |||||
| Data powstania |
1434 | ||||
| Siedziba wojewody | |||||
| Wojewoda |
zobacz: wojewodowie ruscy | ||||
| Siedziba sejmiku | |||||
| Popis |
ziemia lwowska pod Glinianami, ziemia przemyska na błoniach Medyki[2] | ||||
| Powierzchnia |
55200[3] km² | ||||
| Populacja (1770) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
18 os./km² | ||||
| Podział administracyjny | |||||
| |||||
| Liczba reprezentantów | |||||
| |||||
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
| |||||
Województwo ruskie powstało na mocy przywileju króla Władysława II Jagiełły. Wszystkie województwa polsko-litewskie mają swe źródło w nadaniu w 1347 przez Kazimierza Wielkiego osobnych statutów – występujących w historiografii pod wspólną nazwą „statuty wiślicko-piotrkowskie” – dla Wielkopolski i Małopolski, a jeszcze głębsze – w rozbiciu dzielnicowym. Po unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na województwa wchodzące w skład prowincji małopolskiej, wielkopolskiej oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Stolicą województwa był Lwów, sejmiki generalne województwa odbywały się w Sądowej Wiszni. Diecezja przemyska istniała od 1340, diecezję chełmską utworzono w 1375, w 1412 utworzono archidiecezję lwowską na miejsce istniejącej od 1367 metropolii halickiej.
Po I rozbiorze Polski województwo to (z wyjątkiem większości ziemi chełmskiej) przypadło Austrii, obejmując m.in. Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Sanok, Jarosław, Bełz, Zamość oraz Tarnopol. Tereny te weszły w skład kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciae et Lodomeriae, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.
Granice
edytujWojewództwo graniczyło od południa z Królestwem Węgierskim (komitaty Zemplén, Ung i Máramaros), od zachodu z województwem krakowskim, od północy z województwem lubelskim i województwem bełskim, a od wschodu z województwami: podolskim i wołyńskim. W skład województwa wchodziły poszczególne ziemie prowincji małopolskiej:
stolica Chełm
rody szlacheckie (magnackie): Reyowie (Rejowie), Zamoyscy, Sobiescy, Ostrogscy
- powiat chełmski
- powiat hrubieszowski (do 1465)
- powiat krasnostawski, stolica Krasnystaw
- powiat lubomelski (do 1465)
- powiat ratneński, stolica Ratno (do początku XVI wieku)
stolica Halicz
rody szlacheckie (magnackie): Potoccy, Sieniawscy, Siennieńscy z Sienna, Zbarascy, Wiśniowieccy, Chodkiewiczowie, Czartoryscy, Sapiehowie, Jabłonowscy, Bernhard von Prittwitz
- powiat halicki, stolica Halicz, Sejmik szlachecki od roku 1569
- powiat kołomyjski, stolica Kołomyja
- powiat trembowelski, stolica Trembowla do 1569
stolica Lwów, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski
rody szlacheckie (magnackie): Sobiescy, Koniecpolscy, Rzewuscy herbu Krzywda
- powiat lwowski
- powiat żydaczowski, siedziba Żydaczów, starostwo grodowe
stolica Przemyśl, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski
rody szlacheckie (magnackie): Sobiescy, Tarnowscy, Koniecpolscy, Sienieńscy, Poniatowscy, Lubomirscy, Herburtowie
- powiat przemyski, stolica Przemyśl
- powiat przeworski, stolica Przeworsk
- powiat samborski, stolica Sambor
- powiat drohobycki, stolica Drohobycz
- powiat stryjski, stolica Stryj
stolica Sanok, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski
rody szlacheckie (magnackie): Balowie, Tarnawscy, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy
od 7 czerwca 1734 roku przewodniczył sejmikowi Józef Kanty Ossoliński
Miasta i miasteczka
edytujSystem prawny w oparciu o prawo magdeburskie:
- Babice
- Baczyna
- Biały Kamień
- Bircza
- Borszewicze[4]
- Borysław
- Bóbrka
- Brody
- Bruchowicze[5]
- Brzeżany
- Brzozów
- Buczacz
- Bukowsko
- Busk
- Busowisko
- Chełm
- Chodorów
- Cieszanów
- Czerwonogród
- Daszawa
- Dmitrowicze
- Dobromil
- Drohobycz
- Drozdowicze[6]
- Dubiecko
- Dublany
- Dynów
- Felsztyn
- Frysztak
- Gliniany
- Gonczary
- Gorzków
- Górnik
- Grozowo
- Gródek Jagielloński
- Halicz
- Hrubieszów
- Ilnik
- Jaćmierz
- Jarosław
- Jaryczów Nowy
- Jaworów
- Józefów
- Kamionka Strumiłowa
- Kołomyja
- Komarno
- Krasiczyn
- Krasne
- Krasnystaw
- Krechów
- Krosno
- Krystynopol
- Krzemieniec
- Krzeszów
- Kulików
- Lesko
- Leżajsk[7]
- Lutowiska Lwowskie
- Lwów
- Łańcut
- Łopatyn
- Malechów
- Mikołajów
- Monasterzyska
- Mościska
- Mrzygłód
- Niemirów
- Niżankowice
- Nowotaniec
- Nowy Jaryszów
- Nowy Rozdół
- Olesko
- Podhorce
- Podkamień
- Podwołoczyska
- Przemyśl
- Przemyślany
- Radziechów
- Ratno
- Rawa Ruska
- Rejowiec
- Rybotycze
- Rymanów
- Rzeszów
- Sambor
- Sanok
- Sądowa Wisznia
- Skałat
- Skole
- Sokal
- Sosnówka
- Stary Sambor
- Stebnik
- Stryj
- Tarnogród
- Toporów
- Trembowla
- Truskawiec
- Turka
- Tyczyn
- Uhnów
- Wielkie Kołodno
- Wielkosiła[8]
- Winniczki
- Winniki
- Wola Wysocka
- Wola
- Wołczków
- Wołoszyłowo[9]
- Wowków[10]
- Zaleszczyki
- Zamość
- Zarszyn
- Zborów
- Złoczów
- Zwenigród
- Żółkiew
- Żurawno
- Żwirka
- Żydaczów
Wojewodowie
edytujGrupy etniczne
edytujSądy
edytuj- Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku w Sanoku w oparciu o:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 5.
- ↑ Ogółem obszar prowincji obejmował wg obliczeń Aleksandra Jabłonowskiego 1169,85 mil².
- ↑ Może chodzi o Borszowice (Ukraina), Borszewyczi
- ↑ Może chodzi o Brzuchowicze
- ↑ Może chodzi o Drozdowice (rejon gródecki) lub Drozdowice (rejon starosamborski)
- ↑ [1], w spisie treści poz. 10
- ↑ Może chodzi o Wełykosilla (obwód lwowski)
- ↑ Może chodzi o Wołoszynowa (Волошиново, Wołoszynowo)
- ↑ Może chodzi o Wołków (rejon przemyślański), (Вовків, Wowkiw)
Bibliografia
edytuj- Akta Grodzkie i Ziemskie
- Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, Warszawa (I) 2001, 289 stron. ISBN 83-7181-193-4.
- Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII wieku. Lustracja województwa ruskiego 1661–1665. Część III ziemie halicka i chełmska. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, 1976;
- Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 – 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa – Łódź 1992;
- Lustracje województwa ruskiego 1661-1665, wyd. E. i K. Artanowscy, cz. 3, Ziemia halicka i chełmska, Warszawa 1976;
- Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1970;
- Aleksander Jabłonowski, Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903.
- Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938