Tango (film 1980)

Do małego pokoju, w którym znajduje się troje drzwi, okno, regał, dziecięce łóżeczko, tapczan oraz w centrum stół i trzy taborety, zaczynają wchodzić kolejne postacie. Widać trzy ściany, czwarta jest usunięta (jak w teatrze), aby widz mógł obserwować wydarzenia wewnątrz, następujące sekwencje śledzi ustawiona nieruchomo kamera. Pojawiają się kolejno^[1]:

• chłopiec wchodzący przez okno po piłkę, którą tu wcześniej wrzucił,
• karmiąca piersią matka, która odkłada niemowlę do łóżeczka,
• złodziej, który kradnie paczkę pozostawioną na regale,
• mężczyzna, który pozostawia kolejną paczkę w miejsce skradzionej,
• dziewczynka odrabiająca lekcje i puszczająca przez okno papierowy samolot,
• kobieta stawiająca na stole zupę,
• mężczyzna w podkoszulku, który zjada pozostawioną zupę,
• gimnastykujący się młodzieniec,
• kobieta z zakupami,
• mężczyzna, który próbuje zmienić żarówkę i spada ze stołu,
• kobieta patrosząca rybę,
• ubierająca się naga kobieta,
• mężczyzna z szeroką blaszaną rurą i starym sedesem (wynoszący śmieci),
• milicjant zakładający mundur,
• sprzątająca kobieta ze szczotką owiniętą w szmatę, która także zabiera przyniesione przez gości kwiaty,
• pijany mężczyzna z zakrwawionym czołem, popijający z flaszki wódkę,
• mężczyzna z kobietą niosący róże i wyjmujący dziecko z łóżeczka (goście),
• kochająca się na tapczanie para,
• matka przewijająca niemowlę,
• mężczyzna w szlafroku czytający przy stole gazetę,
• starszy mężczyzna w meloniku tresujący psa,
• staruszka w czerni, która z bólem głowy kładzie się na tapczanie.

Każda postać wykonuje przypisane sobie czynności i wychodzi, aby zaraz na nowo powrócić i powtórzyć cały cykl. W szczytowym momencie na ekranie widać jednocześnie 26 postaci, które nie zauważają się wzajemnie i nie wchodzą sobie w drogę. Gdy pokój zaczyna stopniowo pustoszeć, pozostaje w nim jedynie staruszka na tapczanie i piłka, którą pozostawił chłopiec. Staruszka wstaje, zabiera piłkę i jako ostatnia wychodzi z pokoju^[1].

Zbigniew Rybczyński realizował Tango blisko rok z uwagi na skomplikowany proces tworzenia. Zastosował technikę zdjęciową, polegającą na osobnym fotografowaniu każdej postaci, a następnie na układaniu ze zdjęć gotowej sekwencji animacji. Wielokrotnie nakładane na siebie ekspozycje wymagały dużej precyzji^[2]. Rybczyński, pracując nad filmem, przeniósł się do studia w Se-ma-forze. Później wspominał, że pracując nad Tangiem, w drodze do studia spotykał ludzi stojących w kolejkach sklepowych i wątpił w konieczność tworzenia nowych filmów animowanych^[3].

Tango wywoływało szereg różnorodnych interpretacji. Charles Solomon na łamach „Los Angeles Times” odczytał film Rybczyńskiego jako „komentarz do zbyt ciasnych mieszkań w polskich miastach i bolesnej alienacji, którą ten stan rzeczy wywołuje”^[4]. Zdaniem francuskiego krytyka Jeana Paula Fargiera Tango jest bardziej syntezą różnych konwencji gatunkowych: „Wszystko widać równocześnie na tym samym planie: tragedia i burleska wyrażają się tutaj z finezją, ale zyskują na gęstości”^[4]. Interpretacja autorstwa Marcina Giżyckiego kładła z kolei większy nacisk na aspekty techniczne dzieła. Giżycki nazwał Tango „majstersztykiem Rybczyńskiego”, którego konstrukcja „jest bardzo konsekwentna i jasna”^[5]. Jednocześnie Giżycki określił film mianem „polskiego panopticum”, w którym przejawia się „galeria przeciętnych Polaków” reprezentujących różne stadia życiowe – od zapłodnienia do starczej śmierci^[6]. Zdaniem Daniela Szczechury: „Film prosty w pomyśle i oszczędny w środkach wywiera duże wrażenie. Po projekcji pada niezmienne pytanie: jak to było zrobione? Rzeczywiście czegoś podobnego się nie oglądało”^[5]. Zbigniew Benedyktowicz w swojej analizie przywiązywał większą uwagę do powiązań dzieła Rybczyńskiego z groteską Sławomira Mrożka oraz Tadeusza Kantora^[1]. Zdaniem Ryszarda Kluszczyńskiego rzeczywistość w filmie, choć zbudowana całkowicie z elementów powszechnie znanych, tworzy nową jakość, otwiera widza na „nowe obszary widzenia”^[7]. Sam Rybczyński odcinał się od różnorodnych interpretacji filmu. Na pytanie Marka Matouska, co oznacza Tango, reżyser odpowiedział: „Absolutnie nic”^[6].

• Ryszard Kluszczyński: Zbigniew Rybczyński – nowe obszary widzenia, w: Kino polskie w trzynastu sekwencjach, red. Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Kraków 2005.
• Agnieszka Morstin-Popławska: Tango, w: Filmoteka szkolna: Kino myśli, Tom 1, oraz komentarz profesora Tadeusza Lubelskiego na dołączonej do wydawnictwa płycie.

• Tango w bazie IMDb (ang.)
• Tango w bazie Filmweb
• Tango w bazie filmpolski.pl
• Tango w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
• Zdjęcia z filmu Tango w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Oscar dla Tanga w serwisie YouTube (ang.)