Szewska Centrum

Obiekt zlokalizowany jest w ścisłym centrum^[1][2][3][4] w obszarze Starego Miasta we Wrocławiu i w ramach osiedla Stare Miasto^[5], w dawnej dzielnicy dzielnicy Stare Miasto, około 200 m od wrocławskiego Rynku^[2][3]. Ponadto teren ten zaliczany jest do dzielnicy urbanistycznej Śródmieście^[6] w ramach wielofunkcyjnego centrum miasta^[7]. Adres budynku to ulica Kazimierza Wielkiego 60^[1][8][9], oraz przypisany jest do niego drugi numer porządkowy przy ulicy Szewskiej 3A^[1][8][10].

Jest to obszar gęsto wypełniony tkanką miejską z dużą intensywnością wykorzystania terenu, przemieszaniem funkcji mieszkalnej z funkcją handlowo-usługową^[11][12], w tym z usługami o charakterze wielkomiejskim oraz atrakcjami turystycznymi^[12], o gęstej sieci ulicznej^[11][13], gęstego układu linii komunikacji zbiorowej w ramach transportu publicznego^[13][14], dla którego określa się wyjątkowo korzystny lub najlepszy dostęp do infrastruktury komunikacyjnej miasta^[15][3][4]. Inną cechą tego obszaru jest duża gęstość zaludnienia^[11][16]. Układ zabudowy charakteryzuje się liniowym, kwartałowym układem^[17], rozmieszczonych w blokach urbanistycznych z reprezentacyjną funkcją zwróconą na zewnątrz i usługową do wewnątrz takiego bloku^[18]. Oprócz budynków mieszkalnych i mieszkalno-usługowych znajdują się także budynki handlowe, biurowe^[19][20]. Układ ten ponadto cechuje regularna siatka ulic i placów^[12]

Budynek położony jest w kwartale zabudowy otoczonym ulicami: Kazimierza Wielkiego (Trasa W-Z) – po stronie południowej względem budynku, Szewska – po stronie zachodniej, Ofiar Oświęcimskich – po stronie północnej oraz Łaciarska – po stronie wschodniej, zajmując zdecydowanie większą część jego powierzchni^[21][22]. W kwartale tym oprócz tego obiektu położony był jeszcze biurowiec należący do Wrocławskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego nr 2 Wrobis S.A. (przedsiębiorstwo zlikwidowano) lecz został on wyburzony w 2023 r.^[a][23]. Zabudowa okalająca wspominany kwartał ulic to: po stronie południowej pierzeja ulicy Kazimierza Wielkiego z przedwojenną zabudową uzupełnioną powojennymi plombami mieszkalnymi^[24], po stronie zachodniej zespół zabudowy zabudowy mieszkalno-usługowej przy ulicy Świdnickiej w obszarze dawnego Placu Młodzieżowego, po stronie północnej zachowana, zabytkowa kamienica oraz budynek Oniro, a po stronie wschodniej biurowiec Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (obecnie siedziba NBP i Mennicy Polskiej). W kontekście tego obiektu należy także wymienić położony w północno-wschodnim narożniku skrzyżowania ulicy Ofiar Oświęcimskich z ulicą Łaciarską dawny dom handlowy i biurowiec firmy Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (Biurowiec Hansa Poelziga we Wrocławiu)^[25], oraz położony w pobliżu przy ulicy Szewskiej dawny dom towarowy Rudolfa Petersdorffa (później Dom Handlowy Kameleon)^[25].

Obiekt powstawał w latach 1993-2000^[1]. Inwestorem była firma Parkingi Miejskie S.A.^[22][26]. W rok 1993 rozpoczęto projektowanie budynku^[1][21]. Projekt architektoniczny został opracowany w pracowni Terra Architektoniczne Studio Autorskie Muller Stefan z Wrocławia^[25]. Głównym projektantem był Stefan Müller^{[1][21][22][25][27]}, z którym przy tym projekcie współpracował Paweł Jaszczuk^[1][21][22]. Sama budowa obiektu rozpoczęła się w 1996 r.^[25][26], a budowę pierwszej kondygnacji nadziemnej rozpoczęto w 1998 r.^[21]. Roboty budowlane zakończono w listopadzie 1999 r.^[21][25][26] i w dniu 16 listopada 1999 r. otwarto część parkingową^[22][25][27], natomiast pozwolenie na użytkowanie całości zostało wydane w 2000 r.^[1][21]. Generalnym wykonawcą był Mostostal Warszawa S.A. oraz Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego nr 2 Wrobis S.A.^[25][26]. Wartość kontraktu wynosiła około 22,5 miliona PLN^[26]. W kolejnych latach w samym budynku przeprowadzano przebudowy niektórych części obiektu^[28][29], czy wybranych lokali^[30].

Budynek wyraźnie nawiązuje do modernizmu, szczególnie zaś jego architektura odnosi się do położonych w pobliżu charakterystycznych i cennych pod względem zachowania dziedzictwa wrocławskiego modernizmu dwóch innych, przedwojennych budynków^[1][21], tj. biurowca firmy Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (Biurowiec Hansa Poelziga we Wrocławiu)^[1][21][25], oraz dawny dom towarowy Rudolfa Petersdorffa (później Dom Handlowy Kameleon)^[1][21][25]. Wskazuje się wręcz, iż formę tego budynku, zdeterminowało otocznie, w szczególności dwa wymienione obiekty^[1]. Jednak nie chodzi tu o proste podobieństwa obiektów lecz pewne poszanowanie kontekstu^[21], mimo wyraźnego łamania schematów, przy jednoczesnym bardzo subtelnym odnoszeniem się do wartościowego otoczenia, a także ukłon autorów projektu w stronę wybitnych poprzedników^[1]. Należy także podkreślić wyraźnie widoczne w budynku inspiracje z architektury brutalistycznej. Ponadto przy kształtowaniu budynku zastosowano elementy dekoracyjne stosowane w nurcie postmodernizmu, a stalowe zwieńczenia i ostre, trójkątne formy okalające bryłę, stanowią nawiązanie do przedwojennego ekspresjonizmu niemieckiego^[21].

W rzucie prostokątnym na płaszczyznę poziomą budynek ma kształt trapezoidalny, z zaokrąglonymi narożami^[21]. Powierzchnia zabudowy budynku wynosi 2.936 m²^[8]. Zasadnicza bryła ma 7 kondygnacji nadziemnych^[8][21][22], przy czym dwie ostatnie kondygnacje są cofnięte względem lica kondygnacji niższych o szerokość przęsła konstrukcyjnego^[21]. Oprócz tego budynek ma jedną kondygnację podziemną^[2][4]. Całkowita powierzchnia użytkowa budynku wynosi 6.050 m²^{[b][2][3][31]}, a całkowita powierzchnia biurowa netto w budynku to 2.394 m²^[c][3]. Współczynnik powierzchni wspólnych tej części wynosi 15%. Część biurowo-usługowa ma przypisaną klasę A^[4]. Powierzchnia typowego pięta wynosi około 1.200 m²^[31] (z częścią parkingową 3.000 m²^[4]). Łączna kubatura budynku to 80 tysięcy m³^[26].

Bryła główna parkingu charakteryzuje się brutalizująca formą, z nawiązaniem do wcześniej wymienionych obiektów, poprzez ukształtowanie wyraźnych pasów przebiegających horyzontalnie na elewacjach tej części obiektu. Zarówno ta część lica obiektu, jak i nieprzeszklone elewacje wieży, to surowy beton. W bryle parkingu elewacje opinają rytmicznie rozmieszczone betonowe słupy. Są one zakończone naprzemiennie wysuniętymi na zewnątrz trójkątami z blachy nierdzewnej, które rozmieszczono na wysokości 5 i 6 kondygnacji^[1][21]. Tu widoczne jest ewidentne odniesienie do Biurowca Hansa Poelziga, wręcz pozorne podobieństwo, wynikające z zastosowanego niemal identycznego zestawu elementów kompozycyjnych. Jednak jest to prawdziwie postmodernistyczna gra, bowiem autorzy budynku stworzyli swego rodzaju antytezę klasycznego dla wczesnego modernizmu biurowca Poelziga, a polega to na całkowitym odwróceniu ich rytmu i logiki. Dominujące w biurowcu Poelziga horyzontalne pasy, w budynku Szewska Centrum zostały przesunięte na drugi plan, schowane, a w to miejsce wysunięto na pierwszy plan przeskalowane pionowe betonowe słupy, które z kolei w biurowcu Poelziga pełniły drugoplanową funkcję subtelnych słupków międzyokiennych. Podobne odwrócenie ról dotyczy podciętych konsol, które w biurowcu Poelzinga podpierają poziome pasy betonu, a we współczesnym budynku, choć również przerysowane, zostały pozbawione pierwotnej funkcji, przez co pełnią wyłącznie funkcję dekoracyjną^[1]. Od strony skrzyżowania ulicy Ofiar Oświęcimskich i ulicy Szewskiej znajduje się część biurowa. Wyeksponowany jest tu zaokrąglony narożnik, „apsyda” parkingu, wysuwająca się w stronę ulicy Szewskiej, będąca bezpośrednim nawiązaniem do budynku domu towarowego Kameleon^[1][21]. Przywołuje on okrętowy nurt występujący w architekturze okresu międzywojennego^[1].

Najbardziej charakterystycznym elementem obiektu jest jednak wieża. Ma ona formę pewnego „rozszarpania”, podziału, z ostrymi zakończeniami szczytów każdej z części. W betonowych elewacjach wykonano duże przeszklenia^[1][21].

Program użytkowy budynku obejmował przede wszystkim parking wielopoziomowy^[1][2][27]. Początkowo przed późniejszymi przebudowami i zmianami w programie użytkowym na pięciu górnych kondygnacjach mieściło się około 380 pojazdów na wyznaczonych miejscach postojowych^[2][22][26], później 343 stanowiska postojowe^[3][4]. Oprócz tej podstawowej funkcji przewidziano tu część przeznaczoną na dom handlowy^[27] (funkcja handlowo-usługowa^[2]) oraz biura^[2][27]. W kondygnacji piwnic zlokalizowano pierwotnie część przeznaczoną pod lokal rozrywkowy^[2] (klub muzyczny^[31]), z wejściem od strony ulicy Szewskiej oraz część handlowo-usługową, z niezależnym wejściem od ulicy Kazimierza Wielkiego. Ta sekcja wyposażona została w schody ruchome^[2]. Ponadto w części biurowej znajduje się placówka medyczna^[31].

Lokalizacja obiektu sprawia, że jest on mocno wyeksponowany w krajobrazie miasta^[3][21], a skala i kontrowersyjna forma architektoniczna, w tym wyjątkowa wieża, przyciąga uwagę osób przebywających w jego pobliżu^[1][21]. Wieża ta sprawia zresztą także, że budynek pojawia się w wielu panoramach Wrocławia również przyciągając uwagę widza^[21]. Obiekt niewątpliwie pełni też ważną funkcję porządkowania, wprowadzenia urbanistycznego ładu, w otoczenie określane wcześniej jako mdłe, jako „plazmatyczna” czy „magmatyczna” przestrzeń. Inną ważną jego funkcją jest silne akcentowanie ruchliwego skrzyżowania ulicy Kazimierza Wielkiego i ulicy Szewskiej. Budynek niewątpliwie stanowi tu silną dominantę architektoniczną, kreując konkretne i rozpoznawalne miejsce^[1][21].

Budynek położony w ścisłym centrum wśród mieszkańców i osób przyjezdnych wzbudził pewne kontrowersje. Szczególnie za sprawą charakterystycznej i dominującej wieży połączonej z masywną bryłą budynku, co przywodziło skojarzenia z kościołem. Z tego powodu bywał nazywany „katedrą Matki Boskiej Parkingowej”^[1][21]. Spotkać można także znacznie mocniej wyrażane opinie o kontrowersyjności obiektu i jego szokującej formie^[21]. W kontrze do takich opinii stoją zarówno pierwotne założenia jak i późniejsze spojrzenia na obiekt, w szczególności wieżę. Według tych założeń i opinii zarówno wieża, jak i cała forma tego budynku, stanowi stylistyczny sprzeciw wobec niemal wszystkich obiektów, tworzących pejzaż wrocławskiego Starego Miasta oraz wobec narracji architektonicznej lat 1945-1980 traktującej Wrocław jak małe miasteczko, mimo historycznych i współczesnych aspiracji miasta bycia metropolią oraz dążenia do przynależności do europejskiej elity pośród ośrodków miejskich^[1][21]. Sam Stefan Müller w tym kontekście wyraźnie określa, że wieża budynku nie konkuruje z wieżami historycznych kościołów i Ratusza lecz wprowadza wyżej opisane implikacje^[1].

Warto tu zacytować jedną z opinii^[1]:

Wobec architektury i samego budynku spotyka się także takie określenia jak: nowoczesny^[3][31], z niepospolitą architekturą, o ciekawej konstrukcji^[3], oryginalna, strzelista architektura^[31].

Budynek położony jest na działkach gruntu, których łączne pole powierzchni wynosi 3.551 m², przy czym na działce większej posadowiony jest budynek, a na działce mniejszej wykonano jedynie naziemne dojście do wejścia przy ulicy Szewskiej 3A^[d][32][33]. Działka większa przypisana jest do klasoużytku Bi –inne tereny zabudowane^[e][34], a mniejsza do klasoużytku Bp - Zurbanizowane tereny niezabudowane lub w trakcie zabudowy^[f][35]. Nieruchomość stanowi własność innych osób prawnych^[33], w tym przypadku firmy ZPO OTIS^[36] (OTIS INVESTMENT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ^[37][38]). Sam budynek ma przypisane adresy: ulica Kazimierza Wielkiego 60^[1][8][9] oraz ulica Szewska 3A^[1][8][10]. Jego identyfikatory są następujące: Ewidencja Gruntów i Budynków G5 026401_1.0001.AR_37.42/5.1_BUD, natomiast identyfikator IIP to PL.PZGiK.112.EGiB AA507A2D-C1ED-443B-8F0E-2FF01DDFE512. Według Klasyfikacji Środków Trwałych przypisany jest do grupy t - budynki transportu i łączności (102)^[8]. Budynkowi przypisano nazwę „Szewska Centrum”, stosowaną także w publikacjach i opracowaniach^[1][21][25].

• historia Wrocławia
• architektura Wrocławia
• modernizm w Polsce

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• MichałM. Duda MichałM., AgataA. Gabiś AgataA., KarolinaK. Jara KarolinaK., Szewska Centrum [online], Autorzy pomysłu i tekstów: Fundacja Transformator (Michał Duda, Agata Gabiś, Karolina Jara), Oprawa graficzna: Marian Misiak, Zdjęcia: Jerzy Krzysztof Kos, wroapp.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2023-09-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-19] .
• MartaM. Gołębiowska MartaM., Skandal we Wrocławiu. Zabytek w centrum doszczętnie zburzony, [w:] Odkrywamy Wrocław [online], TuWrocław (tuwroclaw.com); wydawca: TVL Sp. z o.o., 2 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-20]  (pol.).
• OTIS INVESTMENT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ w Krajowym Rejestrze Sądowym KRS 0000051893: OTIS INVESTMENT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, 15 września 2023  (pol.).
• IzabelaI. Mironowicz IzabelaI., Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia, AFO, Badanie i publikacja współfinansowana przez miasto Wrocław (www.wroclaw.pl), Wrocław: Fundacja Dom Pokoju, 2016, ISBN 978-83-941467-3-3  (pol.).
• WojciechW. Prastowski WojciechW., Parking wielofunkcyjny Szewska Centrum, [w:] Odkrywamy Wrocław [online], TuWrocław (tuwroclaw.com); wydawca: TVL Sp. z o.o., 13 stycznia 2013 [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• "Szewska Centrum" z parkingiem wielopoziomowym we Wrocławiu, Warszawa: Mostostal Warszawa SA [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum, Office List, Brookfield Partners sp. z o. o. (officelist.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol. • ang.).
• Szewska Centrum, Office Map, Colliers Poland (officemap.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol. • ang.).
• Szewska Centrum, Warszawa: Jones Lang LaSalle Sp. z o.o. (bazabiur.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), 16 października 2018 [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Schematy komunikacji zbiorowej, aktualizacja: 2023-09-13, Oficjalny portal internetowy Wrocławia, Centrum Informacji Urzędu Miejskiego, Wrocław, 2 kwietnia 2022 [dostęp 2023-09-18]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław 2018 [dostęp 2023-09-18]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Ewidencja Miejscowości, Ulic i Adresów Wrocławia, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Zespół ds. Nazewnictwa Ulic i Adresów w ramach Wydziału Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2023-09-20]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Mapy, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2023-09-18]  (pol.).
• Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, Geoinfo Portal (GIPortal2), ZGKiKM we Wrocławiu [dostęp 2023-09-18]  (pol.).
• zpootis – Kontakt, Wrocław: ZPO OTIS (www.otis.wroc.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• zpootis – O firmie, Wrocław: ZPO OTIS (www.otis.wroc.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• zpootis – Szewska Centrum, Wrocław: ZPO OTIS (www.otis.wroc.pl) [dostęp 2023-09-15]  (pol.).

• Kazimierza Wielkiego 60 [online], 3D Warehouse, 25 marca 2014 [dostęp 2023-09-15]  (pol.), Przed modernizacją.
• Króla Kazimierza Wielkiego 60 [online], targeo.pl [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum, [w:] Polska / woj. dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto: / ul. Kazimierza Wielkiego 60; / ul. Łaciarska; / ul. Ofiar Oświęcimskich; / ul. Szewska 3a [online], fotopolska.eu, ID: b10003 [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum, [w:] Polska / Województwo dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto: / ul. Kazimierza Wielkiego 60; / ul. Szewska 3a; / ul. Łaciarska 63; / ul. Ofiar Oświęcimskich; Polska / Architekci i ich realizacje M / Stefan Müller 1998 [online], polska-org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 514167 [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum [online], wikimapia.org [dostęp 2023-09-15]  (pol.).
• Szewska Centrum (Wrocław), [w:] Poland / Dolnoslaskie / Wroclaw / Wrocław / ul. Szewska, 3a [online], wikimapia.org, Id:55998 [dostęp 2023-09-15]  (pol.).