Sumeryjska lista królów
Sumeryjska lista królów – dzieło sumeryjskiego piśmiennictwa, będące listą władców i dynastii rządzących Sumerem, począwszy od królów panujących przed potopem, a na I dynastii z Isin kończąc (początek II tys. p.n.e.). Dzieło to ma charakter półlegendarny, dlatego dyskwalifikuje się je jako źródło historyczne i traktowane jest przez badaczy dziejów starożytnej Mezopotamii z dużą dozą ostrożności. Informacje tam zawarte poddawane są ciągłej weryfikacji i konfrontowane z innymi źródłami piśmienniczymi oraz znaleziskami archeologicznymi.
Lista zachowanych kopii
edytujSumeryjska lista królów powstała najprawdopodobniej pod koniec III tysiąclecia p.n.e., za panowania władców z III dynastii z Ur[1]. Jej treść udało się zrekonstruować na podstawie 16 zachowanych kopii, pochodzących w większości z okresu starobabilońskiego i datowanych na XVIII w. p.n.e.[2] Kopie te nie są identyczne – zachowane wersje różnią się często między sobą co do kolejności panujących dynastii i długości rządów poszczególnych władców[2]. Pierwszym, który sporządził listę zachowanych kopii Sumeryjskiej listy królów, był Thorkild Jacobsen[3]. Listę tę uzupełnili następnie o kopie opublikowane po 1939 roku Dietz-Otto Edzard[4] i Claudine-Adrienne Vincente[5]. Uporządkowania tak powstałej listy dokonał Jean-Jacques Glassner[6]
| lista Glassnera[6] | lista Jacobsena uzupełniona przez Edzarda i Vincente |
sygnatury | uwagi |
|---|---|---|---|
| kopia A | kopia L1+Ni1[7] | CBS 14220 + Ni 9712a-c[7] | fragmenty tabliczki, z Nippur, datowana na okres Isin-Larsa lub początek dynastii Hammurabiego[8] |
| kopia B | kopia L2+P2[8] | CBS 14223 + CBS 13981[9] | fragmenty tabliczki, z Nippur, z okresu Isin-Larsa, istnieje możliwość, że fragmenty te należeć mogą do dwóch różnych kopii[8] |
| kopia C | kopia P3+BT14 i kopia P4+Ha[7] | CBS 13994 + Brockmon 14 i CBS 13293 + CBS 13484[10][8] |
fragmenty dwóch tabliczek, z Nippur, z okresu Isin-Larsa[8] |
| kopia D | kopia P5[8] | CBS 19797[11] | fragment tabliczki, z Nippur, czasy dynastii Hammurabiego[8] |
| kopia E | kopia Mi[7] | UM 29-15-199[7] | fragment tabliczki, z Nippur, okres Isin-Larsa[8] |
| kopia F | kopia IB[7] | IB 1564+1565[7] | fragmenty tabliczki, z Isin, czasy panowania Hammurabiego lub Samsu-iluny[8] |
| kopia G | kopia WB[7] / WB 444[8] | Ashmolean Museum 1923.444[7] | czworoboczny graniastosłup, najprawdopodobniej z Larsy, okres Isin-Larsa[8]; najbardziej kompletna kopia Sumeryjskiej listy królów[12] |
| kopia H | kopia G[8] | ? | fragment tabliczki, z Kisz, czasy dynastii Hammurabiego[8] |
| kopia I | kopia Su1[12] | ? | fragment perforowanego cylindra, z Suzy, czasy dynastii Hammurabiego[12] |
| kopia J | kopia Su2[12] | ? | fragment perforowanego cylindra, z Suzy, czasy dynastii Hammurabiego[12] |
| kopia K | kopia Su3+4[12] | ? | fragment perforowanego cylindra, z Suzy, czasy dynastii Hammurabiego[12] |
| kopia L | kopia TL[13] | L87-520a+520b+641+769+770[13] | fragmenty tabliczki, z Tell Leilan, XVIII w. p.n.e.[12] |
| kopia M | kopia J[12] | ? | fragment tabliczki, pochodzenie nieznane, czasy dynastii hammurabiego[12] |
| kopia N | kopia S[12] | BM 108857[7] | niemal kompletna tabliczka, z Sippar, czasy dynastii Hammurabiego[12] |
| kopia O | kopia vD[13] | IM 11053[13] | fragment tabliczki szkolnej, pochodzenie nieznane, okres starobabiloński[12] |
| kopia P | - | ? | pochodzenie nieznane, czasy panowania III dynastii z Ur[12] |
Dodatkowo należy tu jeszcze wspomnieć o 4 kopiach nieuwzględnionych przez Glassnera, które wymieniały jedynie władców przed potopem:
| lista Jacobsena uzupełniona przez Edzarda i Vincente |
sygnatury | uwagi |
|---|---|---|
| kopia Ni2[7] | Ni 3195[7] | fragment tabliczki, z Nippur[7] |
| kopia WB 62[13] | Ashmolean Museum WB 62[13] | pochodzenie nieznane[13] |
| kopia Go[13] | IM 63095[13] | z Tell Harmal, początek okresu starobabilońskiego[13] |
| kopia Fi[13] | UCBC 9-1819[13] | z Tutub, czasy dynastii Hammurabiego[13] |
Kompozycja
edytujW Sumeryjskiej liście królów przedstawiony został świat w którym władza królewska „zstąpiła z niebios”, a następnie przekazywana była z jednego miasta do drugiego, a dynastie z tychże miast sprawowały czasową władzę zwierzchnią nad całym regionem[14]. Tekst obejmuje czasy od legendarnego okresu przed potopem, kiedy to władza królewska po raz pierwszy miała się pojawić, aż do czasów panowania I dynastii z Isin (początek II tys. p.n.e.)[12][14]. Autor lub autorzy Sumeryjskiej listy królów założyli, iż dynastie w niej wymienione panowały kolejno po sobie, a upadek jednej wyznaczał początek panowania następnej – z tego powodu tekst ten zwany jest też niekiedy Kroniką pojedynczej monarchii[8]. Wynikało to najprawdopodobniej z przekonania, iż w danym punkcie czasu panować nad danym regionem mógł tylko jeden władca, którego władza była usankcjonowana przez bogów[14]. Wiemy jednak obecnie, iż niektóre z wymienionych w tym tekście postaci i dynastii było sobie współczesnych[14]. Przykład znaleźć już można w sumeryjskim micie Gilgamesz i Agga z Kisz, gdzie Agga, wymieniony w Sumeryjskiej liście królów jako ostatni władca z I dynastii z Kisz, jest ukazany jako przeciwnik Gilgamesza, piątego króla z I dynastii z Uruk[15].
W Sumeryjskiej liście królów siedzibami dynastii królewskich są niemal wyłącznie miasta babilońskie, wśród których najważniejsza rola przypisana została miastom Ur, Uruk i Kisz[14]. Jedynymi wspomnianymi siedzibami dynastii królewskich poza Babilonią są miasta Awan (na wschodzie), Hamazi (na północy) i Mari (na zachodzie)[14]. Zastanawiający jest brak jakiejkolwiek wzmianki w Sumeryjskiej liście królów o dynastiach z miast Larsa i Lagasz, które w pewnych okresach odgrywały ważną rolę w historii Mezopotamii. Wydaje się, iż z faktem tym nie mogli pogodzić się już sami mieszkańcy obu miast. I tak jeden ze skrybów z Larsy, przepisując tekst Sumeryjskiej listy królów, kierując się najprawdopodobniej lokalnym patriotyzmem, dodał „dynastię z Larsy” do „kanonicznej” listy pięciu przedpotopowych dynastii przed potopem (kopia WB 62)[16]. Z kolei skrybowie z Lagasz napisali swój własny odpowiednik Sumeryjskiej listy królów, który w całości poświęcony był królom tego miasta – Kronikę władców Lagasz[17].
Początkowe części Sumeryjskiej listy królów, opisujące czasy przed potopem i zaraz po potopie, uważane są za legendarne i nie mające wiele wspólnego z rzeczywistością, biorąc chociażby pod uwagę niemożliwie długie okresy rządów wymienionych tam królów, liczone w tysiącach, a nawet dziesiątkach tysięcy lat[14]. Co do dalszych części Sumeryjskiej listy królów, to ich wiarygodność można już często sprawdzić porównując zawarte w nich informacje z informacjami uzyskanymi ze źródeł historycznych[14].
Przypisy
edytuj- ↑ Michalowski P., Sumerian..., s. 81.
- ↑ a b Michalowski, Sumerian..., s. 82.
- ↑ Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological..., s. 5-13.
- ↑ Edzard D.O., Königslisten und Chroniken (Sumerisch), [w:] Reallexikon..., s. 77-78.
- ↑ Vincente C.-A., The Tall Leilān Recension of the Sumerian King List, [w:] Zeitschrift..., s. 236-238.
- ↑ a b Glassner J.-J., Mesopotamian..., s. 117-118.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Vincente C.-A., The Tall Leilān Recension of the Sumerian King List, [w:] Zeitschrift..., s. 237.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Glassner J.-J., Mesopotamian..., s. 117.
- ↑ Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological..., s. 5 i 9.
- ↑ Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological..., s. 6.
- ↑ Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological..., s. 7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Glassner J.-J., Mesopotamian..., s. 118.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Vincente C.-A., The Tall Leilān Recension of the Sumerian King List, [w:] Zeitschrift..., s. 238.
- ↑ a b c d e f g h Van De Mieroop, A History of the Ancient..., s. 41.
- ↑ Gilgameš and Aga (Gilgamesz i Agga z Kisz) - angielskie tłumaczenie mitu na stronie ETCSL
- ↑ Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological..., s. 72, przypis 17.
- ↑ Glassner J.-J., Mesopotamian..., s. 144-149.
Bibliografia
edytuj- Edzard D.O., Königslisten und Chroniken (Sumerisch), [w:] Reallexikon der Assyriologie VI, 1980-83, s. 77-86.
- Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
- Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological Studies 11, Chicago, The University of Chicago Press, London 1939.
- Michalowski P., Sumerian King List, [w:] Chavalas M. (edytor), The Ancient Near East – Historical Sources in Translation, Blackwell Publishing, Carlton 2006, s. 81-85.
- Van De Mieroop, A History of the Ancient Near East ca. 3000-323 BC, Blackwell Publishing, 2004.
- Vincente C.-A., The Tall Leilān Recension of the Sumerian King List, [w:] Zeitschrift für Assyriologie 85, 1995, s. 234-270.
Linki zewnętrzne
edytuj- transliteracja i angielskie tłumaczenie tekstu Sumeryjskiej listy królów na stronie Electronic Text Corpus of Sumerian Literature.