Socjobiologia

Socjobiologia powstała jako reakcja na rozwijające się na początku drugiej połowy XX wieku koncepcje doboru grupowego. George C. Williams zaproponował koncepcję, w której jednostką doboru może być gen, co zostało rozwinięte przez Williama Hamiltona w koncepcji łączne wartości dostosowawczej (inclusive fitness)^[2]. Termin socjobiologia został stworzony przez Edwarda Osborne'a Wilsona w latach 70. XX wieku. Pierwotnie głównym obszarem zainteresowania socjobiologii były owady społeczne (mrówki, pszczoły, osy, termity) oraz naczelne inne niż człowiek, ale także zwierzęta, które wykazują zachowania społeczne w mniejszym zakresie^[3]. W odróżnieniu od zajmującej się zachowaniem zwierząt etologii, socjobiologia była tworzona z myślą o zastąpieniu nią nauk humanistycznych, które ignorowały biologiczną naturę człowieka. Przebudowanie nauk społecznych wiązało się z odkrywaniem głębokich struktur natury ludzkiej, zdeterminowanych przez cztery kategorie zachowań: altruizm, agresję, religię oraz seksualność^[4].

Jednym z głównych propagatorów i popularyzatorów socjobiologii stał się Richard Dawkins. Dziedziną, która wywodzi się z badań socjobiologicznych ludzi, jest memetyka, analizująca ewolucję memów, który to termin został wprowadzony przez Dawkinsa. Powstała ona jako efekt krytyki socjobiologii niepotrafiącej odpowiednio wyjaśniać zagadnień dotyczących świadomości oraz kultury^[5] . W Konsiliencji Edward O. Wilson zauważa, że neurobiologiczne podejście do kultury mogłoby wzbogacić semiotykę^[6]. Wcześniej z Charlesem Lumsdenem Wilson, uznając część postulatów przedstawianych przez krytyków socjobiologii zgodził się, że nie jest ona w stanie wyjaśnić ludzkiej umysłowości, zaproponował koncepcję koewolucji genetyczno-kulturowej^[7][8] .

Podział socjobiologii ze względu na przedmiot zainteresowania pojawił się po II wojnie światowej i zakłada 2 aspekty:

• pop – w którym przedmiotem zainteresowania jest człowiek
• narrow – w którym przedmiotem zainteresowania są inne gatunki

4 filary socjobiologii:

1. I filar – oparty na teorii ewolucji Karola Darwina, podporządkowany tezie, że człowiek podlega ewolucji, a zatem pochodzi od zmodyfikowanych gatunków
2. II filar – zdefiniowany przez Wiliama Hamiltona, oparty na jego 3 tezach:
   1. jednostką doboru naturalnego jest nie jednostka, a pojedynczy gen
   2. podstawowym mechanizmem wyjaśniania zachowań społecznych jest analiza sposobów przekazania własnego genu jak najdalej w przyszłość i najszerzej przestrzennie
   3. promowanie osobników spokrewnionych
3. III filar – Robert Trivers i jego teoria optymizacji (altruizm twardy, altruizm odwzajemniony)
4. IV filar – teoria gier (John Maynard Smith)

Socjobiologia stała się polem naukowych kontrowersji. Krytyka, której prominentnymi przedstawicielami byli Richard Lewontin i Stephen Jay Gould, koncentruje się na socjobiologicznym założeniu, że geny grają podstawową rolę w kształtowaniu ludzkiego zachowania i że istnieją nieprzezwyciężalne ograniczenia w redukowaniu takich cech jak np. agresja. W ujęciu Goulda socjobiologia wychodzi za daleko poza obszar jej badań i uderza w kwestie dotyczące etyki, pozwalając na usprawiedliwianie egoizmu i redukując status osoby^[9]. Inną tezą często obecną w koncepcji socjobiologii, krytykowaną z perspektywy filozofii nauki, jest niedający się udowodnić z przesłanek socjobiologicznych (a mimo to postulowany jako ich wniosek) naturalizm (np. w przypadku E.O. Wilsona)^[10]. W latach 70. XX wieku Wilsona oskarżano o propagowanie koncepcji, które doprowadziły do pojawienia się zbrodni w nazistowskich Niemczech, a jego samego określano mianem faszystowskiego uczonego, wobec czego część badaczy zajmujących się socjobiologią zrezygnowała z używania tego terminu^[11].

Główny zarzut dotyczący „tolerowania” czy wręcz „akceptowania” zachowań uchodzących w kulturze za niemoralne wynika (zdaniem zwolenników socjobiologii) w znacznej części z niezrozumienia istoty założeń socjobiologii. Teorie socjobiologiczne nie wypowiadają się wcale na temat „słuszności” jakichś zachowań i nie wartościują ich, oraz nie twierdzą, że kultura nie powinna na te zachowania wpływać.

• E.O.Wilson, "Sociobiology: The New Synthesis", Harvard 1975.
• E.O.Wilson, "Moralność genu. Od socjobiologii do socjologii", PIW Warszawa 1991.
• E.O.Wilson, "Różnorodność życia", PIW Warszawa 1999.
• E.O.Wilson, "Konsiliencja: Jedność wiedzy", Zysk i S-ka, Poznań 2002.

• Mariusz Biedrzycki: Genetyka kultury. Warszawa: Prószyński i s-ka, 1998. ISBN 83-7180-347-8.
• Jacek Lejman. Socjobiologiczne korzenie memetyki. „Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny”. 15, 2014. ISSN 2081-397X. 
• Edward O. Wilson, Charles Lumsden: Promethean Fire. Reglections on origin of mind. Cambridge: Harvard University Press, 1983.
• Edward O. Wilson: O naturze ludzkiej. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1998. ISBN 83-7150-453-5.
• Edward O. Wilson: Konsiliencja. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2002. ISBN 83-7150-811-5.
• Jonathan H. Turner: Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: PWN, 2004. ISBN 83-0114072-0.

• Behawior ewolucyjny. ewolucja.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-07)].
• CatherineC. Driscoll CatherineC., Sociobiology, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 16 stycznia 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).
•   Sociobiology (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].