Savitaipale

Pochodzenie nazwy Savitaipale nie jest jednoznacznie wyjaśnione^[3]. Jedna z teorii mówi o pochodzeniu od Saimaa-taival lub Savontaival^[3], przy czym taival w języku fińskim oznacza drogę, odcinek^[4]. Innym wyjaśnieniem jest pochodzenie od Savilahti Taipale – Savilahti, zatoki która odchodzi z jeziora Saimaa w kierunku jeziora Kuolimo – w skrócie Savitaipale^[3].

Gmina zarządzana jest przez wójta (fiń. Kunnanjohtaja) i radę gminy, w której zasiada 21 członków. W wyniku wyborów do władz lokalnych w 2021 roku, w radzie najwięcej miejsc zajmują przedstawiciele Partii Centrum (10 na 21)^[5]. Wójtem gminy od 2021 roku jest Johanna Mäkelä^[6], która zastąpiła na tym stanowisku Kimmo Kainulainena^[7].

Gmina leży w południwo-wschodniej części Finlandii w regionie Karelia Południowa, nad jeziorami Kuolimo i Saimaa^[8]. Centrum Savitaipale leży nad jeziorem Kuolimo, na obszarze drugiego łańcucha polodowcowych wzgórz Salpausselkä^[8]. Oddalone jest o 37 km od Lappeenranty, o ok. 80 km od Kouvoli, ok. 70 km od Mikkeli i ok. 200 km od Helsinek^[8]. Na terenie gminy znajduje się 9 wiosek: Havo, Heituinlahti, Hyrkkälä, Kuivasensaari, Paimensaari, Partakoski, Savitaipaleen kirkonkylä, Säänjärvi i Välijoki^[9].

Savitaipale położone jest na terenie geoparku Saimaa^[10]. Większa część gminy leży na obszarze drugiego łańcucha polodowcowych wzgórz Salpausselkä^[11]. W okresie ostatniego zlodowacenia (11 600–11 400 lat temu) w pobliżu centrum gminy (Lavikanlahti) znajdował się jeden z największych i najdłużej utrzymujących się kanałów odpływowych^[11].

Skały macierzyste regionu uformowały się, kiedy glina i piasek z dna dawnego morza uległy przeobrażeniu w gnejs łyszczykowy podczas fałdowania 1900 milionów lat temu^[11]. W tym samym czasie ze skał wulkanicznych tworzących dno dawnego morza utworzyły się wąskie pasy przebiegające równoległe do depozytów gnejsu^[11]. Podczas fałdowania doszło do stopienia się skorupy ziemskiej i powolnej krystalizacji magmy, wskutek czego powstało wiele skał plutonicznych, m.in. granodioryt i gabro^[11]. Najmłodsze skały macierzyste tworzy granit rapakiwi skrystalizowany ok. 1650–1620 milionów lat temu^[11].

Skały macierzyste przykrywa cienka, luźna warstwa materiału powstałego w procesach erozyjnych i depozytowych związanych ze zlodowaceniem, przede wszystkim piasku i żwiru^[11].

W wodach jeziora Kuolimo przetrwały relikty z epoki lodowej – kur rogacz i Salvelinus^[11].

 

 

 

 

Pierwsze ślady osadnictwa w regionie pochodzą z okresu epoki kamienia (3000–1600 p.n.e.) i zostały znalezione nad jeziorem Kuolimo^[3]. Współcześnie południowe brzegi Kuolimo opasuje szlak turystyczny „Ślady Epoki Lodowej – Człowiek Epoki Kamienia”, a w miejscu nazywanym Rovastinoja odtworzono prehistoryczną chatę z torfu^[12]. Na terenie gminy odkryto również prehistoryczne rysunki naskalne^[13].

Savitaipale należało do ewangelicko-luterańskiej parafii Lappee a od 1570 roku do parafii Taipalsaari^[3]. W 1639 roku stało się samodzielną parafią, obejmującą 46 wiosek w regionie Taipalsaari i 2 w obszarze Mäntyharju^[3]. W XIX w. przeprowadzono reformę administracyjną i zadania związane z biznesem, edukacją, opieką socjalną i zdrowotną przejęły nowo utworzone gminne władze świeckie^[3]. Parafia zajmowała się wyłącznie sprawami kościelnymi^[3]. Z uwagi na zaginięcie protokołów, przyjmuje się, że świecka administracja rozpoczęła działalność w 1867 roku^[3]. Prawa głosu przyznano wszystkim członkom gminy z fińskim obywatelstwem i płacącym lokalne podatki, a liczba głosów zależała od stanu posiadania^[3].

W 1791 roku na przesmyku między jeziorami Kuolimo i Saimaa rosyjski generał Aleksandr Suworow (1729–1800) wzniósł twierdze Kärnäkoski i Partakoski jako jeden z elementów nowego systemu obronnego Sankt Petersburga^[14]. Miały one służyć jako bazy dla rosyjskiej floty na jeziorze Saimaa na szlaku wodnym między twierdzą w Lappeenrancie a Olavinlinną^[14]. Po utworzeniu Wielkiego Księstwa Finlandii w 1809 roku Rosjanie opuścili obydwa forty, a z czasem twierdza Kärnäkoski została rozebrana^[15].

Na początku XIX w. pastorem w Savitaipale był Peter Adolf Europaeus (1753–1825), który zajmował się językoznawstwem i literaturoznawstwem i przez ponad 20 lat korespondował z historykiem i językoznawcą Henrikiem Gabrielem Porthanem (1739–1804)^[16]. Jego syn Daniel (1820–1884) również pasjonował się językami i literaturą, zbierał runy i opowieści ludowe, które m.in. wzbogaciły nowe wydanie Kalevali w 1849 roku^[17]. Europaeusa upamiętnia lokalne muzeum poświęcone jego życiu i twórczości znajdujące się nad brzegiem jeziora Kuolimo^[18] oraz pomnik–płaskorzeźba z 1971 roku dłuta Viljo Savikurje (1905–75) z podobizną badacza i cytatem Kullervo – jednego z bohaterów Kalevali^[19].

W 1906 roku wzniesiono ratusz, który służył m.in. także jako kościół i archiwum^[11]. Podczas wojny domowej w 1918 roku Savitaipale doznało rozległych zniszczeń^[20], m.in. spaleniu uległ drewniany kościół^[21]. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła Czerwonych oraz wzniesiony w 1920 roku pomnik upamiętniający poległych Białych^[20].

W 1919 roku po wprowadzeniu powszechnego i równego prawa wyborczego, w Savitaipale wybrano pierwszą radę miejską^[3]. W latach 20. XX w. obok rady funkcjonował także zarząd gminy^[3].

W 1924 roku wzniesiono kamienny kościół w neogotyckim stylu narodowego romantyzmu według projektu Josefa Stenbäcka^[22]. Do jego budowy użyto lokalnego granitu – rapakiwi^[23]. Naprzeciwko kościoła stoi dzwonnica z 1779 roku^[11]. Podczas wojny zimowej do Savitaipale ewakuowano władze diecezji z Wyborga^[24].

Na koniec grudnia 2023 roku liczba mieszkańców gminy wynosiła 3216 osób^[2]. Na koniec roku 2022 było to 3256 osób^[25]. Prawie połowa mieszkańców gminy jest w wieku 15–64 lat – 49,2%, 40,0% powyżej 64 roku życia a 10,8% poniżej 15 roku życia (dane na koniec 2022 roku)^[26]. Udział cudzoziemców wynosi 1,2% (dane na koniec 2022 roku)^[26].

Odsetek mieszkańców powyżej 15 roku życia z wykształceniem co najmniej średnim wynosi 66,9% a z wykształceniem wyższym 21,2% (dane na koniec 2021 roku)^[26].

Liczba ludności Savitaipale w latach 1987–2023
Źródło: Tilastokeskus^[26][25]

Gospodarka Savitaipale opiera się na rolnictwie, leśnictwie i turystyce^[8]. Na terenie gminy funkcjonują niewielkie tartaki i zakłady obróbki drewna, przedsiębiorstwa z branży metalowej i surowcowej a także firmy budowlane, transportowe i przetwórstwa spożywczego^[8]. Rola branży turystycznej nabiera coraz większego znaczenia^[8]. W sezonie turystycznym liczba mieszkańców gminy ulega potrojeniu – na terenie gminy znajduje się ok. 3000 domków letniskowych^[8].

W 2020 roku na terenie gminy zarejestrowane były 1148 osoby pracujące, stopa zatrudnienia wynosiła 81,9% a stopa bezrobocia 10,0%^[26]. W usługach zatrudnionych było 64,5%, 17,0% w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie a 15,9% w przemyśle przetwórczym (dane na koniec 2021 roku)^[26]. W 2021 roku na terenie gminy było 940 miejsc pracy^[26].

Centrum Savitaipale leży przy drodze nr 13 łączącej Lappeenrantę z Mikkeli^[8]. Najbliższa stacja kolejowa i lotnisko zlokalizowane są w Lappeenrancie^[8]. Centrum gminy ma połączenia autobusowe z Lappeenrantą i z Mikkeli^[8].

W gminie działają dwie szkoły podstawowe – szkoła w Heituinlahti z klasami 1–6 oraz Szkoła im. Europaeusa w centrum Savitaipale z klasami 1–9^[8]. W centrum Savitaipale znajduje się również szkoła średnia oraz centrum kształcenia dzieci i dorosłych^[8].

• Ewangelicko-Luterański Kościół Finlandii – parafia Taipale^[27]
• Fiński Kościół Prawosławny – parafia prawosławna w Lappeenrancie^[28]

• Alatalo, Toimi (1929–2014) – biegacz narciarski, złoty medalista olimpijski.
• Europaeus, David Emmanuel Daniel (1820–1884) – językoznawca i etnolog, uważany za pioniera onomastyki
• Hietamies, Mirja (1931–2013) – biegaczka narciarska, dwukrotna medalistka olimpijska
• Kyllönen, Matti (ur. 1949) – dziennikarz i komentator sportowy
• Myyrä, Jonni (1892–1955) – lekkoatleta oszczepnik, dwukrotny mistrz olimpijski
• Niemi, Matti (ur. 1958) – profesor prawa cywilnego
• Rautio, Väinö (1894–1974) – malarz pejzażysta i portrecista
• Savikurki, Viljo (1905–1975) – rzeźbiarz
• Tikkanen, Päivi (ur. 1960) – biegaczka długodystansowa
• Tikka, Taneli (ur. 1978) – prezes państwowej firmy Valtion kehitysyhtiö Vake Oy