Saffarydzi

Początki dynastii Saffarydów związane są z anarchią w jakiej znalazł się Sistan po śmierci Abd Allaha Ibn Tahira (828 – 844). Tahirydzi utracili tę prowincję, która pogrążyła się w walkach pomiędzy charydżytami a miejscowymi ajjarami. Jeden z nich, Salih Ibn an-Nasr, w roku 852 zaczął w Sistanie ściągać podatki, kładąc tym samym podwaliny pod własne państwo. Wkrótce zastąpił go inny watażka, Dirham Ibn an-Nazr, na którego służbie pozostawał m.in. Jakub Ibn Lajs (867 – 879), niegdyś rzemieślnik zatrudniony przy wyrobie przedmiotów z miedzi (stąd jego przydomek saffar – po arabsku kotlarz), a także poganiacz mułów i pomocnik murarza, który potem zajął się rozbójnictwem.

W roku 861 Jakub zajął miejsce Dirhama, a panowanie nad Sistanem zapewniło mu zwycięstwo nad przywódcą charydżytów Ammarem Ibn Jasirem w roku 865. Jeszcze w tym samym roku Jakub uderzył na tereny dzisiejszego Afganistanu, wówczas pogańskie lub buddyjskie, a w roku 867 zajął Herat, co przyniosło mu oficjalne uznanie przez Tahirydów^[1]. Muhammad Ibn Tahir (862–873) nie zareagował bowiem na te prowokacyjne posunięcia i przekazał Jakubowi zarządzanie w swoim imieniu Sistanem, Kermanem, Kabulem i Farsem. Po dalszym poszerzeniu w roku 870 swoich terytoriów na terenie dzisiejszego Afganistanu Jakub w roku 873 zajął Chorasan i wziął Muhammada do niewoli, co doprowadziło go do otwartego konfliktu z protektorami Tahirydów, Abbasydami. Po zajęciu Farsu w roku 875 Jakub, wykorzystując sprzyjające okoliczności w postaci powstania niewolnych Zandżów przeciwko Abbasydom, dokonał inwazji na Irak, jednak 8 kwietnia 876 roku został pokonany w bitwie pod Dair al-Akul.

Jakub zmarł w roku 879, a jego brat i następca, Amr Ibn Lajs (879 – 902^[2]), przyjął bardziej pojednawczą postawę w stosunku do kalifatu, usiłując uzyskać legitymizację swojej władzy nad Chorasanem, co ostatecznie udało mu się w roku 892. Sześć lat później Amr uzyskał od kalifa nominację na namiestnika Mawarannahru, rządzonego do tej pory przez Samanidę Isma'ila (892 – 907). Konflikt z Isma'ilem, który nie podporządkował się woli kalifa, skończył się dla Saffarydów tragicznie. W latach 899 – 900 Samanida pobił w dwóch bitwach oddziały Saffarydów, przy czym w drugiej z nich, stoczonej w pobliżu Balchu, Amr dostał się do niewoli. Wysłany przez Isma'ila do Bagdadu, po rocznym uwięzieniu został stracony przez nie ukrywających radości ze zwycięstwa Samanidów Abbasydów^[3].

Przez krótki czas Saffarydzi rządzili jeszcze w Farsie i Kermanie, ostatecznie jednak utrzymali się tylko w Sistanie, którym władali do momentu jego zajęcia przez Mahmuda z Ghazny w roku 1003^[4]. Rządzący później Sistanem od ok. 1029 aż do 1542/1543 roku tzw. Malikowie Nimruzu także są często określani jako Saffarydzi^[5], jednak nie istnieją żadne dowody na to, że rzeczywiście się od nich wywodzą^[6].

Pochodzący ze społecznych nizin Saffarydzi nie mieli nic wspólnego ze zarabizowaną kulturą wykształconej elity ówczesnego Iranu. Zgodnie z tradycją kiedy po zwycięstwie pod Heratem ułożono na cześć Jakuba kasydę w języku arabskim ten zaprotestował przeciwko mówieniu w języku, którego nie rozumie. W rezultacie miało dojść do ułożenia pierwszej kasydy w języku perskim. Podobno kancelaria Saffarydów także była prowadzona w tym języku^[7][8]. Przy tym wszystkim ich cywilna administracja była dosyć prymitywna, jak zauważa Bogdan Składanek:"można odnieść wrażenie, że cały ich rząd mieścił się na kilku furgonach idących za wojskiem"^[8]. Do zmiany tej sytuacji doszło dopiero za Amra, po jego przeniesieniu się do Niszapuru, stolicy Chorasanu^[9]. Polityka Saffarydów, w przeciwieństwie do Tahirydów, była otwarcie antyarabska i antykalifacka, w szczególności Jakub nie wykazywał żadnego poważania dla rzekomej "świętości" władzy kalifa. Powstanie dynastii było początkiem odzyskiwania praktycznie suwerennej władzy przez Persów po ich klęsce w walce z Arabami w VII wieku^[7][10].

• Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. ISBN 83-7441-970-3. Brak numerów stron w książce
• Clifford Edmund Bosworth: Saffarids. W: Nagendra Kr. Singh: International encyclopaedia of Islamic dynasties. Warszawa: Anmol Publications PVT. LTD.. ISBN 81-261-0403-1.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce Podgląd ograniczony
• BogdanB. Składanek BogdanB., Historia Persji. Tom II, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2003, ISBN 83-88938-32-0, OCLC 749417040 . Brak numerów stron w książce