Powiat janowski

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Janów Lubelski, Modliborzyce
• gminy wiejskie: Batorz, Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Potok Wielki
• miasta: Janów Lubelski, Modliborzyce

Powiat janowski jest jednym z 24 powiatów województwa lubelskiego. Położony jest w jego południowo-zachodniej części, granicząc z powiatami: kraśnickim, lubelskim, biłgorajskim, niżańskim i stalowowolskim. Położenie geograficzne wyznaczają współrzędne: szerokość 50°55' N północny kraniec (Wola Studzieńska) i 50°34' N południowy kraniec (Kiszki); długość 22°09' E zachodni kraniec (Maliniec-Siembidy) i 22°09' E wschodni kraniec (Kocudza Trzecia).

Powiat janowski istniał w latach 1866–1945^[2], 1956–1975 i od 1999 roku.

W latach 1810–1866 tereny dzisiejszego powiatu janowskiego leżały na pograniczu powiatów tarnogrodzkiego i kraśnickiego obwodu zamojskiego (w 1866, bez żadnych zmian terytorialnych, dotychczasowe powiaty przemianowano na okręgi, a obwód na powiat). W związku z ustanowieniem Zamościa twierdzą i objęciem administracją czysto wojskową w 1820 urzędy cywilne zaczęto przenosić do mającego centralne położenie Janowa Lubelskiego^[3].

Ukaz carski z 19 (31) grudnia 1866 całkowicie zmienił podział administracyjny guberni lubelskiej, a w szczególności utworzył w niej powiat janowski. W jego skład weszło:

• 6 miast: Annopol, Janów, Kraśnik, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików
• 18 gmin: Brzozówka, Chrzanów, Dzierzkowice, Gościeradów, Janiszów, Modliborzyce, Olbięcin, Ostrów, Potok Wielki, Rachów, Stróża, Studzianki, Świeciechów, Wilkołaz, Zakrzówek, Zdziechowice, Zdziłowice i Zofianka.

W latach 1869–1870 Annopol, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików utraciły prawa miejskie^[4]. Annopol przyłączono do gminy Rachów, Modliborzyce – do gminy Modliborzyce, Urzędów – do gminy Ostrów z jednoczesną zmianą jej nazwy na Urzędów, Zaklików – do gminy Zdziechowice (zamienionej kilka lat później na gminę Zaklików)^[5]. Powiat obejmował powierzchnię 2597 km² i liczył ponad 75.000 mieszkańców.

Po utworzeniu w 1912 guberni chełmskiej do powiatu janowskiego włączono północną część dotychczasowego powiatu biłgorajskiego i zachodnie skrawki dotychczasowego powiatu zamojskiego. Okupanci austriaccy przywrócili podział administracyjny z 1912 roku.

Po odzyskaniu niepodległości w 1919 powierzchnia powiatu janowskiego zmalała do 1783 km². Administracyjnie powiat dzielił się na 2 gminy miejskie i 14 gmin katastralnych:

• gminy miejskie: Janów i Kraśnik,
• gminy katastralne: Annopol, Brzozówka, Chrzanów, gmina Dzierzkowice, gmina Gościeradów, Kawęczyn, Kosin, Modliborzyce, Potok Wielki, Trzydnik, Urzędów, Wilkołaz, Zaklików i Zakrzówek

17 lutego 1926 roku w powiecie janowskim utworzono wiejską gminę Batorz^[6]. W 1928 i 1939 roku zmieniono granice miasta Kraśnik^[7][8].

Od końca lat 20. do 1932 starostą powiatowym był mjr Leon Zamecznik^[9][10].

Na skutek zniszczeń II wojny światowej oraz z powodu aktywnego lokalnego ruchu oporu, Niemcy przenieśli stolicę powiatu do Kraśnika, tworząc w Janowie tzw. Landkomissariat (filię starostwa). 9 sierpnia 1945 roku oficjalnie zniesiono powiat janowski a z jego obszaru utworzono powiat kraśnicki z siedzibą w Kraśniku^[11].

1 stycznia 1956, 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin 29 września 1954, w województwie lubelskim ponownie utworzono powiat janowski. W skład odtworzonego powiatu janowskiego weszły 1 miasto i 16 gromad wyłączonych z dwóch ościennych powiatów tegoż województwa^[12]:

• z powiatu kraśnickiego:
  • miasto Janów Lubelski
  • gromady Biała, Chrzanów, Godziszów, Kawęczyn, Krzemień, Łada, Modliborzyce, Potoczek, Potok Wielki, Stojeszyn, Wierzchowiska, Wolica i Zdziłowice
• z powiatu biłgorajskiego:
  • gromady Dzwola, Kocudza i Momoty Górne.

1 stycznia 1957:

• z gromady Błażek powiatu kraśnickiego wyłączono wieś Piłatka i włączono ją do gromady Zdziłowice powiatu janowskiego^[13],
• z gromady Polichna Dolna powiatu kraśnickiego wyłączono kolonię Stojeszyn i włączono ją do gromady Stojeszyn powiatu janowskiego^[13],
• miejscowości Łążek Ordynacki, Momoty Jakubowe i Gierłachy wyłączono z gromady Domostawa w powiecie niżańskim województwa rzeszowskiego i włączono do gromady Biała powiatu janowskiego^[14].

1 stycznia 1958^[15]:

• z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przeniesiono gromadę Potok-Stany,
• z gromady Tokary powiatu krasnostawskiego wyłączono wieś i kolonię Otrocz i włączono je do gromady Chrzanów powiatu janowskiego.

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla, a w ich miejsce reaktywowano gminy^[16]. Powiat janowski podzielono na 1 miasto i 6 gmin^[17]:

• miasto Janów Lubelski
• gminy Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Janów Lubelski, Modliborzyce i Potok Wielki

Tego samego dnia z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przełączono obszar sołectwa Zarajec^[18].

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku całe terytorium zniesionego powiatu janowskiego weszło w skład nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego^[19].

1 września 1977 roku zniesiono gminę Chrzanów (jej obszar włączono do gminy Dzwola)^[20], ale już z dniem 1 października 1982 roku gmina Chrzanów została reaktywowana^[21]. 1 grudnia 1979 roku do Janowa Lubelskiego włączono wieś Biała Poduchowna, osadę Obrówka i część obszaru wsi Ruda z gminy Janów Lubelski^[22]. 1 stycznia 1984 roku do gminy Janów Lubelski włączono część obszaru wsi Krzemień Drugi (o powierzchni 357 ha) z gminy Dzwola^[23]. 1 stycznia 1992 roku miasto Janów Lubelski i gminę wiejską Janów Lubelski połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[24].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym (większym) województwie lubelskim przywrócono powiat janowski o granicach podobnych do tych z początku 1975 roku; powiat został zwiększony jedynie o gminę Batorz, która do maja 1975 roku była w powiecie kraśnickim a następnie do 1998 roku także w województwie tarnobrzeskim^[25].

1 stycznia 2014 r. Modliborzyce odzyskały prawa miejskie, równocześnie gmina Modliborzyce stała się gminą miejsko-wiejską.

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2020^[26]):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu janowskiego w 2014 roku^[27].

Według danych z 31 grudnia 2020 roku^[26] powiat zamieszkiwało 45 142 osób.

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 900 osób, a stopa bezrobocia 8,1%^[28]

Na podstawie źródła^[29]:

• Tadeusz Flis (1 stycznia 1999 – 6 listopada 2000)
• Ryszard Karwatowski (6 listopada 2000 – 15 listopada 2002)
• Bolesław Gzik (15 listopada 2002 – 27 listopada 2006)
• Zenon Sydor (27 listopada 2006 – 2 grudnia 2010)
• Jerzy Bielecki (2 grudnia 2010 – 25 października 2015)
• Grzegorz Pyrzyna (21 listopada 2015 – 23 listopada 2018)
• Artur Pizoń (23 listopada 2018 – nadal)

• powiat kraśnicki
• powiat lubelski
• powiat biłgorajski
• powiat niżański (podkarpackie)
• powiat stalowowolski (podkarpackie)

• podział administracyjny Polski (1950–1957)
• podział administracyjny Polski 1957–1975
• powiaty w Polsce od 1945

• Baranowski Ł. Z.: Ziemia janowska – Między Lasami Janowskimi, a Wzgórzami Roztocza, Wyd. Atut Biuro Promocji, Zamość 2011, ISBN 978-83-89797-32-2