Pierzchnica

Pierzchnica, pierwotnie wieś królewska, jako miasto królewskie została założona przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1359 a 1370 rokiem^[7]. Dokładna data nadania praw nie jest znana. U Długosza występuje pod nazwą Pyrzsznycza. W rejestrze poborowym z 1579 r. zapisana jako Pyersnicza.
Według Długosza miasto było własnością królewską. Znajdował się tu drewniany kościół. Pierzchnica miała 19 łanów i 2 łany wójtowskie. Dziesięcina o wartości 10 grzywien szła na utrzymanie prebendy pierzchnickiej przy kieleckiej kolegiacie. Pierwotnie dziesięcina oddawana była biskupom krakowskim. W 1359 r. biskup Bodzanta przeznaczył ją na uposażenie tej właśnie prebendy^[8].

W 1497 r. król Jan Olbracht nadał Pierzchnicy jarmark na św. Michała oraz ustanowił dla miasta dzień targowy we wtorek. W 1512 r. potwierdzono przywilej niemiecki dla miasta po tym, jak pierwotny dokument uległ zniszczeniu w czasie pożaru. Według lustracji z 1564 r. było tu 40 domów. Według rejestru poborowego powiatu wiślickiego z 1578 r. miasto dawało 8 florenów i 5 groszy szosu. Włącznie z podatkiem od rzemieślników i łanów miejskich pobór wynosił 14 florenów i 12 groszy. Pierzchnica była więc stosunkowo ubogą osadą (dla porównania Szydłów płacił 211 florenów, a Busko 151). Z czasem osada się rozrosła i wielkość czynszu podwyższono. W 1629 r. w Pierzchnicy było 50 domów, 5 piekarzy, 3 szewców i 3 rzeźników. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało spalone^[8].

W 1780 r. król Stanisław August ustanowił dla Pierzchnicy nowe jarmarki: w tydzień po św. Filipie i Jakubie, na św. Wawrzyńca, św. Marcina i św. Mikołaja. Od 1774 r. właścicielem miasteczka był wojewoda sandomierski Maciej Sołtyk. Według ostatniej lustracji z 1789 r. znajdował się tu drewniany ratusz. W mieście było 65 domów katolickich oraz 5 żydowskich. W 1800 r. na miejsce drewnianego kościoła św. Małgorzaty Maciej Sołtyk wzniósł nowy kościół murowany.

Według spisu z 1827 r. w Pierzchnicy było 111 domów i 641 mieszkańców. W 1862 r. było tu 105 domów i 950 mieszkańców. W dziewiętnastym wieku, w porozumieniu z władzami carskimi, potomkowie Sołtyka, pobudowali w mieście fabrykę naczyń glinianych, która stanowiła główne źródło utrzymania dla mieszczan^[9]. W 1869 r. za wielką pomoc powstańcom styczniowym, Pierzchnica utraciła prawa miejskie. Potem miejscowość należała do powiatu stopnickiego^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Przeprowadzenie konsultacji zaplanowano w dniach od 1 maja do 30 czerwca 2017 r.^[11] W konsultacjach wzięły udział 1933 osoby tj. 51,4% dorosłych mieszkańców gminy. Za przywróceniem praw miejskich Pierzchnicy opowiedziały się 1772 osoby tj. 91,7% głosujących, przeciw było 76 osób (3,9%), a wstrzymało się od głosu 85 osób (4,4%). W samej Pierzchnicy frekwencja w konsultacjach wyniosła 64,5% (552 osoby). Za przywróceniem praw miejskich było 93,7% (517 osób), przeciw było 2,7% (15 osób), a wstrzymało się 3,6% (20 osób). Uchwałą XXVI/72/17 Rada Gminy wystąpiła o nadanie Pierzchnicy statusu miasta^[12]. Na podstawie pozytywnych konsultacji przeprowadzonych w 2017 roku postanowiono wystąpić w 2018 roku z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Pierzchnica^[13]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony^[5].

W dniu 1 stycznia 2019 r. wyemitowano medal okolicznościowy, który upamiętnia fakt przywrócenia praw miejskich oraz postać Macieja Sołtyka.

 

 

• Układ przestrzenny miejscowości, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.447 z 31.08.1989)^[14].
• Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: 132 z 31.08.1989)^[14]:
  • kościół pw. św. Małgorzaty z lat 1798–1800 (nr rej.: 354 z 4.01.1957),
  • cmentarz kościelny z ogrodzeniem z przełomu XIX/XX w.,
  • dzwonnica z 1800 r.,
  • plebania z przełomu XIX/XX w.,
  • cmentarz parafialny z ogrodzeniem.
• Szereg piwnic, które nie tylko stanowiły schrony w czasie wojen szwedzkich. Chroniła się tu ludność Pierzchnicy podczas dwóch wojen światowych. A przede wszystkim chowano tu wartościowe obrazy, figury i złoto, które było na wyposażeniu bogatych mieszkańców tej okolicy.

• Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica^[15]
• Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy^[16]
• Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy^[17]
• Klub Sportowy Polanie^[18] założony w roku 1978. Zespół seniorów występuje obecnie w grupie I świętokrzyskiej A klasy. Stadion klubu mieści się przy ul. Lipowej; ma pojemność 400 miejsc (z czego 240 siedzących)^[19]. Aktualnym trenerem jest Rafał Stefański. Poza tym klub ma swoje drużyny w rozgrywkach młodzieżowych^[20]
• Stowarzyszenie Oświatowo-Wychowawcze w Pierzchnicy
• Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej^[21]
• Towarzystwo Przyjaciół Pierzchnicy
• Zrzeszenie Sadowników

• Parafia św. Małgorzaty w Pierzchnicy

• Pierzchnica (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 102 .