Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski został utworzony 15 stycznia 1945 dekretem Krajowej Rady Narodowej^[2], zastępując Bank Polski Spółkę Akcyjną. Początkowo funkcjonował jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Do końca lat 80. zajmował się działalnością ogólnobankową: był monopolistą nie tylko w dziedzinie emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. W czasie przemian ustrojowych wydzielone zostały z niego banki regionalne i komercyjne, a sam NBP zajął się emisją pieniądza i polityką pieniężną państwa (funkcja monetarna).

Banki wydzielone z NBP^[3]:

• Powszechna Kasa Oszczędności (PKO BP, ob. Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski) – 1988^[4]
• „dziewiątka” banków komercyjnych wydzielonych z NBP w 1988 roku na bazie sieci 400 oddziałów NBP; przejęły one działalność depozytowo-kredytową banku^[5]:
  • Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (PBK, później Powszechny Bank Kredytowy, przejęty przez BPH w 2001)
  • Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie (BPH)
  • Bank Śląski w Katowicach (BŚ, później Bank Śląski, od 2001 jako ING Bank Śląski)
  • Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (WBK, połączony w 2001 z Bankiem Zachodnim jako Bank Zachodni WBK, od 2018 jako Santander Bank Polska)
  • Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
  • Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie (w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
  • Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (PBG, w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
  • Bank Gdański S.A. (BG, od 1997 BIG Bank Gdański w wyniku fuzji z Bankiem Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A., od 2003 jako Bank Millennium)
  • Bank Zachodni we Wrocławiu (BZ, od 2018 jako Santander Bank Polska)
• Polski Bank Rozwoju (PBR, w 1998 przejęty przez Bank Rozwoju Eksportu) – 1990
• Polski Bank Inwestycyjny (PBI, w 1997 przejęty przez Kredyt Bank) – 1993

1 stycznia 1995 NBP przeprowadził denominację złotego.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997^[6] oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim^[7][8] zapewniają NBP mocną pozycję w systemie instytucji publicznych. Ustawowymi organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

W 2020 przeciętne zatrudnienie w NBP w przeliczeniu na pełnozatrudnionych wynosiło 3355 osób^[9].

• Departament Generalny^[10]
• Departament Administracji
• Departament Analiz Ekonomicznych
• Departament Audytu Wewnętrznego
• Departament Badań i Innowacji Finansowych
• Departament Bezpieczeństwa
• Departament Cyberbezpieczeństwa
• Departament Edukacji i Wydawnictw
• Departament Emisyjno-Skarbcowy
• Departament Informatyki i Telekomunikacji
• Departament Innowacji Finansowych
• Departament Kadr
• Departament Komunikacji
• Departament Koordynacji i Realizacji Zakupów
• Departament Operacji Krajowych
• Departament Operacji Zagranicznych
• Departament Prawny
• Departament Promocji
• Departament Rachunkowości i Finansów
• Departament Rozliczeń Gospodarki Własnej
• Departament Rozliczeń Transakcji Finansowych
• Departament Stabilności Finansowej
• Departament Statystyki
• Departament Systemu Płatniczego
• Departament Zagraniczny
• Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym

• 16 Oddziałów Okręgowych zlokalizowanych w każdym mieście wojewódzkim

Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP.

Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej oraz Zarządowi NBP. Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Jest on obowiązany do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich komisjami. Prezes NBP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedstawia Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności NBP. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Prezes NBP w swej działalności jest apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Lp.	Zdjęcie	Imię i nazwisko	Okres
PRL (1945-89)
1.		Edward Drożniak (1. kadencja)	1 lutego 1945 – 17 marca 1949
-	wakat		18 marca 1949 – 26 września 1950
2.		Witold Trąmpczyński	27 września 1950 – 18 grudnia 1956
-	wakat		18 grudnia 1956 – 28 grudnia 1956
(1.)		Edward Drożniak (2. kadencja)	28 grudnia 1956 – 3 czerwca 1961
3.		Adam Żebrowski	3 czerwca 1961 – 20 stycznia 1965
4.		Stanisław Majewski (1. kadencja)	20 stycznia 1965 – 17 września 1968
5.		Leonard Siemiątkowski	17 września 1968 – 29 grudnia 1972
-	wakat		29 grudnia 1972 – 2 kwietnia 1973
6.		Witold Bień	2 kwietnia 1973 – 31 grudnia 1980
(4.)		Stanisław Majewski (2. kadencja)	1 stycznia 1981 – †29 lipca 1985
7.		Zdzisław Pakuła (1. kadencja)	kierujący NBP: 12 kwietnia 1985 – 12 listopada 1985
8.		Władysław Baka (1. kadencja)	13 listopada 1985 – 13 lipca 1988
(7.)		Zdzisław Pakuła (2. kadencja)	13 lipca 1988 – 4 czerwca 1989
III RP (od 1989)
(7.)		Zdzisław Pakuła (2. kadencja)	4 czerwca 1989 – 11 września 1989
(8.)		Władysław Baka (2. kadencja)	12 września 1989 – 24 stycznia 1991
9.		Grzegorz Wójtowicz (pierwszy prezes niezwiązany z PZPR)	25 stycznia 1991 – 31 sierpnia 1991 (odwołany przez Sejm)[11]
p.o.		Andrzej Topiński	p.o. prezesa: 10 sierpnia 1991 – 4 marca 1992
10.		Hanna Gronkiewicz-Waltz	I kadencja: 5 marca 1992 – 19 lutego 1998; II kadencja: 19 lutego 1998 – 31 grudnia 2000 (rezygnacja)[12]
-	wakat		31 grudnia 2000 – 10 stycznia 2001
11.		Leszek Balcerowicz	10 stycznia 2001 – 10 stycznia 2007
12.		Sławomir Skrzypek	10 stycznia 2007 – †10 kwietnia 2010[13]
p.o.		Piotr Wiesiołek	p.o. prezesa: 10 kwietnia 2010 – 11 czerwca 2010
13.		Marek Belka	I kadencja: 11 czerwca 2010 – 11 czerwca 2016; p.o. prezesa: 12 czerwca – 20 czerwca 2016
14.		Adam Glapiński	I kadencja: 21 czerwca 2016 – 21 czerwca 2022; II kadencja: od 22 czerwca 2022

 

Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej (RPP) jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

Zarząd kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6–8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą:

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
• nadzorowanie operacji otwartego rynku
• ocena funkcjonowania systemu bankowego
• przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

Obecny skład Zarządu NBP^[14]

• Adam Glapiński – prezes NBP od 21 czerwca 2016, przewodniczący Zarządu NBP od 21 czerwca 2016
• Marta Kightley – wiceprezes NBP od 8 marca 2020, pierwszy zastępca prezesa NBP od 8 marca 2020
• Adam Lipiński – wiceprezes NBP od 4 listopada 2020
• Marta Gajęcka^[15]
• Paweł Mucha
• Piotr Pogonowski
• Artur Soboń
• Rafał Sura
• Paweł Szałamacha

Od 1 stycznia 2008 funkcje nadzorcze nad polskim sektorem bankowym sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, w której skład wchodzi przedstawiciel NBP.

Szczególną rolę przypisano wewnętrznemu organowi banku – Komitetowi Inwestycyjnemu Rezerw Dewizowych.

Narodowy Bank Polski, jak większość banków centralnych w gospodarkach rynkowych, pełni trzy podstawowe funkcje:

Bank emisyjny – NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków – NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego.

NBP działa na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego oraz kształtowania warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego. W ramach tych działań NBP analizuje i ocenia zagrożenia dla stabilności systemu finansowego, monitoruje jego rozwój oraz współpracuje z innymi instytucjami państwowymi tworzącymi wspólnie tzw. sieć bezpieczeństwa finansowego. Prezes NBP jest jednym z czterech (obok Ministra Finansów, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego i Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) członków Komitetu Stabilności Finansowej.

Centralny bank państwa – NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

NBP zarządza także polskimi rezerwami złota. W 2019 r. Zarząd NBP podjął decyzję o zwiększeniu zasobu złota o 100 ton (do 228,6 ton) i przeniesieniu 100 ton tego kruszcu z Banku Anglii do skarbców NBP na terytorium Polski^[16].

• Działalność statystyczna – w ramach działalności statystycznej zbierane, przetwarzane i publikowane są m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyka pieniężna i bankowa, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych, inflacja bazowa.

• Analizy i badania ekonomiczne – NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów. Wyniki tej działalności publikowane są m.in. w następujących opracowaniach:
  • Raport o inflacji – kwartalna ocena sytuacji gospodarczej przez Radę Polityki Pieniężnej,
  • Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – raport kwartalny opracowywany na podstawie wyników badań ankietowych przedsiębiorstw,
  • Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki kwartalnej ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych,
  • Raport o stabilności systemu finansowego – publikacja roczna,
  • Bank i Kredyt – recenzowane pismo naukowe o ekonomii i finansach, ukazujące się w cyklu dwumiesięcznym,
  • Materiały i Studia – nieperiodyczne zeszyty prezentujące badania i opracowania naukowe (tzw. working papers)

• Edukacja ekonomiczna – w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej podejmowane są działania służące upowszechnieniu tematyki ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, promocji przedsiębiorczości. Celem działań jest przybliżenie społeczeństwu nie tylko zasad funkcjonowania i roli NBP, ale także popularyzacja wiedzy o szeroko rozumianej ekonomii i finansach. Dotarcie do powszechnego odbiorcy następuje poprzez media, szkolenia, publikacje, konkursy, stypendia, Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal oraz serwisy ObserwatorFinansowy.pl i FinancialObserver.eu. W siedzibie NBP mieści się placówka ekspozycyjno-edukacyjna Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka.
• Dofinansowania – jednym z wielu zadań NBP jest kreowanie i realizacja inicjatyw edukacyjnych z zakresu ekonomii i historii pieniądza. W tym celu bank centralny podejmuje działania własne oraz wspiera użyteczne społecznie przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekonomicznej.
• Podpis elektroniczny – bank prowadzi Narodowe Centrum Certyfikacji, pełniące funkcję głównego urzędu certyfikacji w ramach infrastruktury bezpiecznego podpisu elektronicznego w Polsce.

Zgodnie z art. 70 ustawy o Narodowym Banku Polskim, Prezes NBP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedstawia Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności Banku. Sprawozdanie jest publikowane w postaci druku sejmowego.

Narodowy Bank Polski jako bank centralny powinien być niezależny od wpływów politycznych. Stanowisko to podziela również Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając w wyroku z 28 czerwca 2000 r. wydanym w pełnym składzie (sygn. akt K 25/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz. 141):

specyficzna pozycja ustrojowa NBP jako centralnego banku państwa polega z jednej strony na niezależności wobec organów państwowych, z drugiej zaś na „apolityczności” tego banku.

W odróżnieniu od swojego poprzednika, Banku Polskiego S.A., oraz niektórych innych banków centralnych jak Fed, NBP nie znajduje się w żadnym stopniu w prywatnych rękach ani nie ma prywatnych udziałowców.

Narodowy Bank Polski został wielokrotnie wyróżniony za swoją działalność. Otrzymał m.in.:

• 2011 r. – nagroda przyznana podczas targów numizmatycznych w Berlinie „World Money Fair” za srebrną monetę NBP o nominale 10 zł, poświęconą Polskiemu Państwu Podziemnemu^[17].
• 2012 r. – I miejsce na międzynarodowym konkursie Coin of the Year (COTY) oraz tytuł najbardziej interesującej monety roku 2011 dla monety NBP „Europa bez barier”^[18].
• 2016 r. – tytuł najbardziej interesującej monety świata w prestiżowym konkursie numizmatycznym Coin of the Year 2016 dla monety wyemitowanej przez NBP, upamiętniającej 100. rocznicę urodzin Jana Karskiego^[19].
• 2016 r. – Narodowy Bank Polski otrzymał nagrodę „Mecenasa edukacji finansowej” przyznaną przez redakcję „Miesięcznika Finansowego BANK” podczas gali finałowej XXI edycji rankingu „50 największych banków w Polsce”^[20]
• 2017 r. – moneta kolekcjonerska, z okazji 250. rocznicy założenia Mennicy Warszawskiej, zdobyła trzecie miejsce w kategorii Moneta Roku w międzynarodowym konkursie „Coin Constellation – 2017”^[21]
• 2017 r. – wyróżnienie na Currency Conference za banknot kolekcjonerski „1050-lecie Chrztu Polski” wyemitowany przez NBP^[22]

• 2018 r. – moneta kolekcjonerska NBP Mikołaj Kopernik z serii „Wielcy polscy ekonomiści” z 2017 r. zdobyła główną nagrodę w kategorii Moneta klasyczna w międzynarodowym konkursie „Coin Constellation – 2018”^[23]

• 2020 r. – nagroda główna Dziennika Gazety Prawnej za wspieranie przedsiębiorców w czasie pandemii^[24]
• 2020 r. – Prezes NBP znalazł się na 6. pozycji rankingu 200 najbardziej wpływowych ludzi w polskiej gospodarce, stworzonego przez RMF FM oraz portale Money.pl i 300Gospodarka^[25]

• 2021 r. – srebrna moneta kolekcjonerska NBP – szóstak Jana Sobieskiego – została uznana za jedną z najlepszych na świecie monet klasycznych w XIV Międzynarodowym Konkursie „Coin Constellation 2020”^[26]

• 2021 r. – Prezes NBP został uhonorowany nagrodą specjalną Byki i Niedźwiedzie w kategorii Osobowość Rynku Finansowego^[27]

• 2021 r. – Narodowy Bank Polski z nagrodą „Dźwigacze Kultury 2020”, jaka została przyznana w uznaniu działań Narodowego Banki Polskiego na rzecz rozwoju kultury i dla społeczności Krakowa^[28]

• 2021 r. – Narodowy Bank Polski z nagrodą „Najlepiej zarządzany bank centralny w Europie w 2021 roku” (Best Central Bank Governance Europe 2021)^[29]

• 2021 r. – Nagroda Specjalna dla Prezesa NBP w ramach Nagrody Gospodarczej Województwa Małopolskiego^[30]

• 2021 r. – Prezes NBP został uhonorowany nagrodą główną „Polski Kompas 2021” przyznawaną przez Gazetę Bankową wspólnie z portalem wGospodarce.pl^[31]

• 2021 r. – Specjalna Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP dla Prezesa NBP za utrzymanie stabilności systemu bankowego w kryzysie spowodowanym pandemią wirusa SARS-coV-2^[32]

• 2022 r. – banknot z Lechem Kaczyńskim został uznany najlepszym banknotem kolekcjonerskim 2021 roku przez Reconnaissance International podczas gali High Security Printing EMEA w Tallinie^[33]

• 2022 r. – Narodowy Bank Polski otrzymał nagrodę „Excellence in Currency”^[34]

• 2022 r. – Prezes NBP został uhonorowany przez Grupę medialną Polska Press nagrodą za wybitne zarządzanie bankiem centralnym w czasach pandemii, wojny w Ukrainie i kryzysu energetycznego^[35]
• 2022 - Narodowy Bank Polski otrzymał nagrodę Strażnik Pamięci 2022 w kategorii „Instytucja” za Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka^[36].
• 2023 - Banknot kolekcjonerski NBP został wyróżniony nagrodą The Regional Banknote and ID Document of the Year Awards^[37].
• 2023 r. Narodowy Bank Polski i Narodowy Bank Ukrainy zostały laureatami Central Banking’s Currency Manager Award. NBP i NBU zostały nagrodzone za zarządzanie pieniądzem w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę^[38].
• 2023 r. – Prezes NBP otrzymał nagrodę w kategorii „Biznes i Ekonomia” za konsekwentne dbanie o wartość polskiego pieniądza^[39].
• 2024 – Narodowy Bank Polski został uhonorowany złotą odznaką (Gold Commemorative Award) Narodowego Banku Ukrainy, za wsparcie jakiego polski bank centralny udzielił ukraińskiemu w okresie wojny^[40].

Zobacz kolekcję cytatów Narodowy Bank Polski w Wikicytatach

Zobacz w Wikiźródłach tekst Dekret PKWN z dnia 24 sierpnia 1944 r. o emitowaniu biletów skarbowych

Zobacz hasło NBP w Wikisłowniku

• Oficjalna strona Narodowego Banku Polskiego (ang. • pol.)
• Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka
• ObserwatorFinansowy.pl
• Cecylia Leszczyńska – Zarys historii polskiej bankowości centralnej
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim
• Sprawozdanie z działalności Narodowego Banku Polskiego w 2020 roku (druk sejmowy nr 1246)