Murasaki Shikibu

Murasaki Shikibu
紫式部
	; Yoshitoshi Tsukioka (1839–1892),; Murasaki Shikibu (1876)
Data urodzenia	ok. 973-975
Data śmierci	ok. 1014
Narodowość	japońska
Język	japoński
Dziedzina sztuki	pisarka
Epoka	Heian (794–1185)
Muzeum artysty	Genji Monogatari Museum w Uji; (Uji-shi Genji Monogatari Myūjiamu)
	Ważne dzieła
	Genji monogatari, Murasaki Shikibu nikki
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Murasaki Shikibu (jap. 紫式部 Murasaki Shikibu; ur. ok. 973–975, zm. ok. 1014) – pseudonim (imię opisowe) japońskiej pisarki i poetki z okresu Heian. Zaliczana jest do Trzydziestu Sześciu Mistrzyń Poezji. Jej imię zostało umieszczone w „Zbiorze z Ogury” (Ogura hyakunin-isshu, „Zbiór z Ogura – po jednym wierszu od stu poetów”), zbiorze stu najpiękniejszych wierszy wybranych z wcześniejszych antologii poetyckich, utworzonym najprawdopodobniej przez poetę Teika Fujiwarę (1162–1241)^[1]^[2].

Wizerunek Murasaki Shikibu na karcie do gry *uta-garuta* (okres Edo)

Krzew murasakishikibu (*Callicarpa japonica*)

Życiorys

Jej prawdziwe imię jest nieznane. Była córką uczonego konfucjanisty, arystokraty (bocznej gałęzi wpływowego rodu Fujiwara) i urzędnika administracji cesarskiej, Tametokiego Fujiwary (Fujiwara no Tametoki). Przyjmuje się, że jej imię pochodzi od jednej z jej bohaterek, Murasaki no Ue lub od koloru murasaki (fiolet)^[a]. Natomiast shikibu^[b] pochodzi od nazwy tytułu i stanowiska jej ojca, mistrza ceremonii w Ministerstwie Ceremonii (Shikibu-shō)^[3]. Prawdopodobnie jej imię własne brzmiało Takako. W 998 roku wyszła za mąż za Nobutakę Fujiwara (Fujiwara no Nobutaka). Z małżeństwa tego miała jedno dziecko, córkę o imieniu Kenshi (znaną jako Daini no Sanmi), również znaną poetkę i jedną z Trzydziestu Sześciu Mistrzyń Poezji^[1]^[2]^[4].

Od dzieciństwa miała kontakt z chińską i japońską poezją, gdyż jej przodkowie tradycyjnie mieli zainteresowania naukowe i artystyczne. Od około 1006 roku wraz z Ise no Taifu (1007, zm. po 1060; była jej bliską przyjaciółką), Akazome Emon (zm. po 1041) i Izumi Shikibu (975, zm. ok. 1027) służyła jako dama dworu cesarzowej Shōshi, małżonce cesarza Ichijō (980–1011)^[1]^[2].

Twórczość

Najwybitniejszym dziełem damy Murasaki jest Genji monogatari (源氏物語, Opowieść o Genjim), napisana najprawdopodobniej w 1008 roku. Jest ona uznawana za pierwszą powieść w literaturze światowej oraz największe dzieło starożytnej literatury japońskiej. Z 54 zwojów 42 są poświęcone tytułowemu księciu Hikaru Genji. Obejmuje zdarzenia z ok. 70 lat. Występuje w niej kilkaset postaci. Losy bohaterów opisane są na tle wydarzeń społecznych i politycznych. Dzięki temu dzieło jest przedmiotem nieustających badań historyków. Na całym świecie napisano już tysiące opracowań i prac naukowych nt. Genji monogatari^[2].

Między rokiem 1008 i 1010 Murasaki spisywała też dziennik Murasaki Shikibu nikki (紫式部日記, Dziennik Murasaki Shikibu) zawierający opisy uroczystości dworskich i obserwacji życia arystokracji. Dzieło wypełnione jest osobistymi przeżyciami i refleksjami autorki.

W zbiorach Chokusen-shū (勅撰集, antologie cesarskie poezji japońskiej, tytuł skrócony) zamieszczono łącznie 59 poematów Murasaki^[1]^[2].

Muzeum

W mieście Uji, w południowej części prefektury Kioto, znajduje się Genji Monogatari Museum (Uji-shi Genji Monogatari Myūjiamu). Zostało ono otwarte w 1998 roku. Prezentowane są tam materiały dotyczące opowieści o księciu Genjim i życia dworu w okresie Heian.

Upamiętnienie

Murasakishikibu (ムラサキシキブ, 紫式部, pięknotka japońska Callicarpa japonica）– wieloletni krzew liściasty, rośnie naturalnie w lasach całej Japonii. Najbardziej ozdobnym elementem rośliny są kuliste, fioletowe jagody zebrane w grona. Nazwa pochodzi od imienia autorki Genji monogatari^[5]^[6].

W 2000 roku Bank Japonii wprowadził do obiegu nowy banknot o nominale 2000 jenów. Na jego rewersie umieszczono scenę z „Opowieści o Genjim” (zaczerpniętą ze zwoju Genji monogatari emaki) i fragment postaci Murasaki Shikibu (z Murasaki Shikibu nikki emaki)^[7].

W 2012 roku parlament Japonii ustanowił dzień 1 listopada Dniem Klasyki (古典の日, Koten no Hi, ang. Classics Day) w celu promowania dzieł klasycznych. Dzień ten został wybrany przez komitet obchodów tysiąclecia Genji monogatari w 2008 roku. Przyjęto bowiem, że właśnie tego dnia przypada rocznica wzmianki o „Opowieści o Genjim” w „Dzienniku Lady Murasaki” (Murasaki shikibu nikki) w 1008 roku. Zgodnie z prawem klasyka obejmuje literaturę, muzykę, sztukę, sztuki sceniczne, styl życia oraz dzieła z dziedziny nauki i filozofii^[8].

Uwagi

↑ Fiolet był w Japonii kolorem szat górnej części dwunastu klas urzędników, wyznaczonych przez księcia Shōtoku (574–622). Był to także kolor miłości, a zapach fioletowego murasaki (nawrot czerwonobłękitny, ang. purple gromwell) prezentował samo piękno.
↑ Ściślej nazwano ją Tō no Shikibu, gdzie „Tō” jest prawdopodobnie sinojapońskim czytaniem pierwszej części rodowego nazwiska Fujiwara, czyli „fuji” (藤, fioletowa glicynia japońska, Wisteria floribunda).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Eishi Hosoda, Andrew J. Pekarik: The Thirty-Six Immortal Women Poets. Nowy Jork: G. Braziller, 1991, s. 100. ISBN 978-0-8076-1256-9. OCLC 753117968. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 78-104, 148, 154. ISBN 978-83-01-17214-5.
↑ Bungo Murasakigusa (Purple Gromwell). The Oita Heritage (Agency for Cultural Affairs, Government of Japan), 2017. [dostęp 2022-04-27]. (ang.).
↑ Richard Medhurst: Murasaki Shikibu: A Thousand Years of Anonymous Fame. Nippon Communications Foundation, 2019. [dostęp 2019-11-28]. (ang.).
↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 1152. ISBN 4-7674-2015-6.
↑ Martyna Cieślińska: Pięknotka japońska - Callicarpa japonica. Grupa ZPR Media, 2020. [dostęp 2022-04-28]. (pol.).
↑ Bank of Japan Notes and Coins Currently Issued. Bank of Japan. [dostęp 2022-04-29]. (ang.).
↑ 古典の日について. 文化庁, 2013. [dostęp 2022-05-03]. (jap.).

Bibliografia

Ivan Morris, Świat księcia Promienistego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973
Jolanta Tubielewicz, Historia Japonii, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1984, ISBN 83-04-01486-6.
Mikołaj Melanowicz, Historia literatury japońskiej, PWN, Warszawa 2012

Linki zewnętrzne

Tomoko Sakomura: Calligraphy, Aesthetics, and Character in "The Tale Of Genji" (Swarthmore College, 2019) (ang.)

[3] Fiolet był w Japonii kolorem szat górnej części dwunastu klas urzędników, wyznaczonych przez księcia Shōtoku (574–622). Był to także kolor miłości, a zapach fioletowego murasaki (nawrot czerwonobłękitny, ang. purple gromwell) prezentował samo piękno.

[4] Ściślej nazwano ją Tō no Shikibu, gdzie „Tō” jest prawdopodobnie sinojapońskim czytaniem pierwszej części rodowego nazwiska Fujiwara, czyli „fuji” (藤, fioletowa glicynia japońska, Wisteria floribunda).

[iwm-1] Eishi Hosoda, Andrew J. Pekarik: The Thirty-Six Immortal Women Poets. Nowy Jork: G. Braziller, 1991, s. 100. ISBN 978-0-8076-1256-9. OCLC 753117968. (ang.).

[Mel-2] Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 78-104, 148, 154. ISBN 978-83-01-17214-5.

[oita-5] Bungo Murasakigusa (Purple Gromwell). The Oita Heritage (Agency for Cultural Affairs, Government of Japan), 2017. [dostęp 2022-04-27]. (ang.).

[nippon-6] Richard Medhurst: Murasaki Shikibu: A Thousand Years of Anonymous Fame. Nippon Communications Foundation, 2019. [dostęp 2019-11-28]. (ang.).

[Ken-7] Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 1152. ISBN 4-7674-2015-6.

[ogród-8] Martyna Cieślińska: Pięknotka japońska - Callicarpa japonica. Grupa ZPR Media, 2020. [dostęp 2022-04-28]. (pol.).

[bank-9] Bank of Japan Notes and Coins Currently Issued. Bank of Japan. [dostęp 2022-04-29]. (ang.).

[bunka-10] 古典の日について. 文化庁, 2013. [dostęp 2022-05-03]. (jap.).

[1]

[2]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]