Martyniowate

Pokrój

Zwykle gruczołowato, lepko owłosione^[7][8] rośliny jednoroczne, rzadko krzewy do 3 m wysokości, o łodygach za młodu mięsistych (Holoregmia)^[7], i byliny odnawiające się z mięsistych korzeni (Proboscidea altheaefolia) i bulw (Craniolaria annua)^[7][8][12]. Rośliny w większości nie przekraczają 1 m wysokości, z wiekiem pokładają się pod ciężarem pędu i wówczas dojrzewają owoce^[11].

Liście

Naprzeciwległe, czasem tylko w górnej części skrętoległe, zwykle okazałe (choć wielkość ich zależy od dostępności wody^[11]), bez przylistków, pojedyncze^[8], ogonkowe^[5]. Zwykle z blaszką liściową szeroką, z nasadą sercowatą, dłoniasto klapowaną lub zaokrągloną^[7]. Na brzegu ząbkowaną lub całobrzegą^[2][12].

Kwiaty

Zwykle okazałe, obupłciowe, grzbieciste. Zebrane są w szczytowe grona, przeważnie rozpierzchłe, z 1 lub 2 podsadkami, długą szypułą i drobnymi przysadkami. Działki kielicha niewielkie, w liczbie 5, są wolne lub zrosłe w rurkę, czasem (Craniolaria) pochwę. Korona w dole jest rurkowata (u Craniolaria rurka jest równowąska i osiąga do 12 cm długości, poza tym u większości gatunków osiąga 2 do 6 cm^[11]), w górze dzwonkowato rozszerzona i 5-łatkowa. Czasem łatki barwy żółtej, czerwonej lub białej są niemal regularne, częściej tworzą dwie wargi. Pręciki są cztery, z czego dwa krótsze (u Martynia dwa pręciki i dwa prątniczki). Zalążnia jest górna, powstaje z dwóch owocolistków, jest jednokomorowa, z 4 lub wieloma zalążkami i u nasady otoczona dyskiem miodnikowym. Szyjka słupka jest cienka, na szczycie rozwidlona (oba spłaszczone końce stulają się po dotknięciu przez zapylającego owada)^[7][12].

Owoce

Podługowate torebki z przegrodami pełnymi lub częściowymi. Na szczycie z krótszym lub częściej dłuższym, zakrzywionym i rozwidlonym na końcu dzióbkiem (powstającym z drewniejącego słupka^[8]). Zewnętrzna warstwa owocu (egzokarp) zwykle jest miękka i odpada odsłaniając włóknistą, drewniejącą i urzeźbioną warstwę wewnętrzną (endokarp)^[7]. U Proboscidea i Ibicella owoc zawiera wiele nasion, a u innych rodzajów tylko 4 do 6^[7]. Nasiona są czarne i pomarszczone^[8], duże (od 3 do 10 mm długości)^[2].

Rośliny z rodziny Martyniaceae łączone były tradycyjnie z połapkowatymi w jedną rodzinę Pedaliaceae. Wynikało to z licznych podobieństw morfologicznych. Nie zostało to jednak potwierdzone w innych analizach, w szczególności molekularnych. Podobieństwa uznane zostały za wynik konwergencji w zakresie dotyczącym rozprzestrzeniania diaspor przez zwierzęta oraz przynależności od grupy jasnotowców wywodzącej się od wspólnego przodka^[13]. Analizy chloroplastowego DNA opublikowane w 2008 wskazały na to, że taksonem siostrzanym Martyniaceae jest rodzina werbenowatych Verbenaceae. Przemawiać za tym miało także to, że centrum zróżnicowania obu rodzin są suche tereny w Ameryce Południowej^[14]. W publikacji z 2011 zakwestionowano jednak pewność co do takiej relacji filogenetycznej^[11]. W obrębie rodziny zidentyfikowano dwie grupy siostrzane – jedna obejmuje rodzaj Martynia wraz z północnoamerykańskimi gatunkami z rodzaju Proboscidea, a druga pozostałe taksony z Ameryki Południowej^[2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Podział na rodzaje^[2][15][7]

• Craniolaria L. – czasznia, czaśnia^[16]
• Holoregmia Nees
• Ibicella Van Eselt. – ibicella^[17]
• Martynia L. – martynia^[18][16], wibudłak^[16]
• Proboscidea Schmidel