Mahaut d’Artois

Urodziła się w 1268 roku jako jedyna córka Roberta II Szlachetnego, hrabiego Artois i Amicie de Courtenay^[1]. Ze strony ojca była prawnuczką króla Francji Ludwika VIII Lwa, natomiast ze strony matki jej krewnymi byli cesarze łacińscy Baldwin II i Robert I^[a]. Miała dwóch braci, lecz tylko jeden z nich – Filip – przeżył dzieciństwo^[1]. W 1275 zmarła jej matka^[1]. Dwa lata później jej ojciec poślubił Agnes de Dampierre, dziedziczkę Burbonii, której córka z pierwszego małżeństwa była żoną Roberta z Clermonta^[b].

W 1291 roku poślubiła starszego o 20 lat Ottona IV Burgundzkiego, hrabiego-palatyna Burgundii^[1]. Owdowiała w 1303 roku^[1].

W 1302 roku zmarł ojciec Mahaut^[1]. Jego jedyny syn, Filip, zmarł w 1298 roku, więc Mahaut została hrabiną Artois^[1]. W ten sposób zignorowała roszczenia do tytułu hrabiego swojego bratanka, 15-letniego Roberta. Wkrótce Robert wystąpił przeciwko swojej ciotce, jednak król Filip IV Piękny w 1309 roku przyznał Mahaut pełnię praw do Artois^[2]. Dodatkowo otrzymała tytuł para królestwa Francji^[1]. Na mocy wyroku królewskiego Mahaut została zobowiązana do zapłaty 24000 liwrów na rzecz bratanka^[2]. Robert otrzymał również kasztelanię Conches, którą w 1262 roku wniosła w posagu matka Mahaut Amicie de Courtenay^[2]. Mimo to Robert nie uznawał praw swojej ciotki, w efekcie czego spór pomiędzy hrabiną a jej bratankiem trwał do końca jej życia^[2].

Swoją mocną pozycję na dworze królewskim Mahaut zawdzięczała małżeństwom swoich córek, Joanny i Blanki z Filipem i Karolem, młodszymi synami Filipa IV. Dodatkowo Mahaut była kuzynką królowej Nawarry Joanny I, zmarłej w 1305 roku żony króla Francji.

W 1314 roku miał miejsce skandal w wieży Nesle. W kwietniu 1314 roku wszystkie synowe króla Francji (dwie córki Mahaut oraz ich daleka kuzynka, żona króla Nawarry Ludwika Kłótliwego Małgorzata Burgundzka) zostały aresztowane z powodu podejrzenia o cudzołóstwo. Blankę i Małgorzatę skazano na dożywotnie uwięzienie w zamku Chateau-Gaillard z powodu romansu z rycerzami, braćmi d’Aunay, natomiast Joannę uznano za winną zatajenia romansu szwagierek i osadzono w zamku Dourdan^[3].

Mahaut dążyła do uwolnienia Joanny, co udało się po śmierci Filipa IV Pięknego^[3].

W czerwcu 1316 roku z niejasnych przyczyn zmarł 27-letni Ludwik X Kłótliwy, następca Filipa IV Pięknego na tronie Francji^[3]. Mahaut podejrzewano o otrucie króla, jednak ostatecznie niczego jej nie udowodniono^[3]. Wdowa po królu Klemencja Węgierska kilka miesięcy później urodziła syna, Jana Pogrobowca, jednak żył tylko kilka dni. Rozpoczął się spór o sukcesję^[3]. Mężowi Joanny udało się przekonać baronów, aby odrzucili prawa 4-letniej Joanny, jedynej córki Ludwika X Kłótliwego i Małgorzaty Burgundzkiej i sam zasiadł na tronie^[3]. Aktywną rolę we wspieraniu Filipa pełniła Mahaut oraz stryj Filipa, Karol Walezjusz^[3]. Koronacja małżonków odbyła się 9 stycznia 1317 roku w Reims.

Filip V Wysoki zmarł w 1322 a następnym królem został młodszy zięć Mahaut, Karol IV Piękny. W tym samym roku małżeństwo Blanki i Karola zostało unieważnione z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa^[3]. Mieli wspólnego przodka, króla Ludwika Lwa oraz Mahaut była matką chrzestną swego zięcia^[1]. Blanka zmarła 4 lata później w klasztorze w Maubuisson^[3].

Hrabina podupadła na zdrowiu w 1328 roku^[1]. Zmarła 27 listopada 1329 roku^[1]. Została pochowana w Maubuisson, lecz jej szczątki przeniesiono do Bazyliki w Saint-Denis^[1]. Jej córka Joanna została hrabiną Artois, lecz przeżyła matkę tylko o 2 miesiące. Następną dziedziczką Artois została najstarsza wnuczka Mahaut, księżna Burgundii Joanna (żona Eudoksjusza IV, brata królowych Małgorzaty Burgundzkiej i Joanny Kulawej).

Z małżeństwa z Ottonem IV miała dwie córki i jednego syna^[1]:

• Joannę Burgundzką (ur. 1291, zm. 1330) dziedziczkę tytułów ojca i matki, królową Francji i Nawarry (żonę Filipa V Wysokiego),
• Blankę Burgundzką (ur. ok. 1296, zm. 1326) królową Francji i Nawarry (żonę Karola IV Pięknego).
• Roberta Burgundzkiego (ur. ok. 1300, zm. 1317) zaręczonego z najmłodszą córką króla Anglii Edwarda I i Małgorzaty Francuskiej Eleonorą.

Mahaut d’Artois jest jedną z bohaterek historycznego cyklu powieściowego Maurice’a Druona Królowie przeklęci. Poniższe informacje są zaczerpnięte z tych powieści:

Postać kontrowersyjna i budząca strach, hrabina d’Artois znana była z intryg. Mahaut podejrzewa się o otrucie:

• Wilhelma de Nogaret,
• Karola de Valois (brat Filipa IV Pięknego),
• króla Ludwika X Kłótliwego (dosypała do czarki z migdałami bardzo silną truciznę),
• syna Ludwika Kłótliwego i Klemencji Węgierskiej – Jana I Pogrobowca (była jego matką chrzestną, przedstawiając niemowlę Radzie Baronów Francji, przyłożyła do jego ust chusteczkę nasączoną trucizną, którą wcześniej zabiła jego ojca). Krąży historia jakoby dzieci zostały podmienione, Jan przeżył a zginęło dziecko jego mamki Marii de Cresay, szlachcianki z Neples. Te liczne zgony, były komentowane jako następstwa klątwy Wielkiego Mistrza Zakonu Templariuszy – Jakuba de Molaya.

Następnie działania hrabiny Mahaut zostały pokierowane przeciwko królowej Izabeli – żonie króla Anglii, Edwarda II. Królowa Izabela została kochanką sir Rogera Mortimera, który za jawne występowanie przeciwko królowi Edwardowi II musiał uchodzić z Anglii i zdobył schronienie we Francji, mściwa Mahaut nakłoniła króla Karola Pięknego (rodzonego brata Izabeli), aby ten wygnał siostrę i jej kochanka do Anglii, co było równoznaczne z wyrokiem śmierci (Mahaut bowiem napisała list do króla Edwarda II informując go o zdradzie Izabeli i nakłaniając go do wydania na królową i Mortimera wyroku śmierci, skłoniła króla także do uwięzienia jako przynęty żony Rogera Mortimera, lady Jane Mortimer w Tower).

Hrabiną Mahaut kierowała zemsta – Izabela doprowadziła do skazania na dożywotnie uwięzienie jej córek uwikłanych w tzw. skandal z wieży Nesle. Hrabina wywierała znaczny wpływ na politykę swego zięcia, króla Filipa V Wysokiego, męża jej córki Joanny (nakłoniła go aby ten skonfiskował niemal wszystkie dobra jej bratanka Roberta d’Artois, doprowadziła do skazania go na areszt domowy – mógł się on poruszać tylko po Paryżu, poza Paryżem i tylko pod silną eskortą i bez broni, mógł wyruszyć nie dalej niż 20 mil).

Hrabina Mahaut bezwzględnie i „po trupach” dążyła do jednego celu, za wszelką cenę pragnęła, aby jej córki zostały królowymi Francji, aby to osiągnąć nie wahała się nawet zabijać. Gdy Karol IV Piękny został w 1322 r. królem Francji, odwiedziła swą córkę Blankę, żonę Karola, – trzymaną nadal w odosobnieniu, mając nadzieję na skojarzenie i powtórne zejście się pary, Blanka jednak zaszła w ciążę i była zakochana w strażniku więziennym. Rozwścieczona Mahaut wyrzekła się córki jednak strażnikowi powiedziała, że wróży mu wielką karierę.

Zmarła w 1329 r. najprawdopodobniej otruta (podano jej taką samą dawkę trucizny, przez jaką zmarł Ludwik X Kłótliwy, ten zmarł w 3 dni, Mahaut umarła po 34 dniach) przez swą zaufaną dwórkę „czarownicę”, alchemiczkę i znachorkę Beatrice d’Hirson, która działała z inspiracji Roberta d’Artois.