Macierz Polska we Lwowie

Stowarzyszenie powstało w 1882 z prywatnych fundacji i dzięki nim również prężnie się rozwijało. Jego misją było szerzenie oświaty ludowej wśród społeczeństwa polskiego za pomocą tanich wydawnictw popularnych^[1].

Na czele Macierzy stała Rada Nadzorcza kierowana przez kuratora (pierwszym był Kraszewski, z kolei następnymi marszałkowie Sejmu Krajowego) oraz Rada Wykonawcza składająca się z siedmiu osób (w tym m.in. Jan Amborski, Antoni Małecki, Ludwik Kubala, Mikołaj Zyblikiewicz).

W 1894 ukonstytuował się nowy zarząd, który do oferty wydawniczej dodał dzieła na wyższym poziomie. W 1902 pod przewodnictwem Ludwika Finkla organizacja połączyła się z fundacją im. Tadeusza Kościuszki założoną w 1894, w setną rocznicę insurekcji kościuszkowskiej, dla uczczenia pamięci Naczelnika. Jej założyciele pod przewodnictwem ks. Jerzego Czartoryskiego mieli podobne aspiracje do Macierzy i za cel stawiali sobie m.in. „szerzenie oświaty wśród młodzieży, która opuszcza szkoły ludowe". Połączenie przyczyniło się do umocnienia i dalszego rozwoju organizacji. Fundacja przyniosła Macierzy również nowy kapitał w sumie 67.200 koron.^[1].

Organizacja rozwinęła szeroko zakrojoną działalność oświatowo-wydawniczą. W latach 1894—1903 ukazało się w sumie 56 popularnych wydawnictw Macierzy Polskiej przeznaczonych dla ludu z czego 3. przypadło na powiastki moralno-obyczajowe, 28. utwory religijno-patriotyczne, 15. na opowiadania historyczne, 10. na praktyczne publikacje o tematyce gospodarczo rolnej, 6. na różne poradniki w tym "Domowy poradnik lekarski", 2 na książki z dziedziny nauk przyrodniczych^[1].

W 1904 nowy zarząd zainicjował „Bibliotekę Macierzy Polskiej* zawierającą dzieła większe, utrzymane na wyższym poziomie: Śpiewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza, Skarbiec strzechy polskiej oraz Księga rzeczy polskich Zygmunta Glogera. Ogółem od początku istnienia organizacji do 1904 wybito 756.300 egzemplarzy, z czego sprzedaż własna wyniosła 685.192^[1].

W sumie do wybuchu I wojny światowej (1914) Macierz wydrukowała ok. 1.500.000 książek w tym 180-tysięczny nakład Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Pieśń o ziemi naszej Wincentego Pola, a także cztery edycje dwóch polskich encyklopedii: dwutomowej Encyklopedii zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy (1898-1907)^[2]  oraz czterotomowej Encyklopedii podręcznej ilustrowanej z lat 1905-1906^[3] .

• Polska Macierz Szkolna

• Feliks Kierski: Podręczna encyklopedia pedagogiczna, hasło "Macierz Polska". T. I. Lwów, Warszawa: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Wydawnictwo Książnica Polska, 1923, s. 272-273.
• Ludwik Finkel: Encyklopedya zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy, t. I. Lwów: Macierz Polska, Nakładem Wydawnictwa Macierzy Polskiej, druk. E. Winiarza, 1898, s. III-IX.
• Praca zbiorowa: Encyklopedya podręczna ilustrowana według 2-go najnowszego wydania "Macierzy Polskiej" we Lwowie, uzupełniona i opracowana do użytku naszych czytelników,t. I. Warszawa: Macierz Polska, Polska Akademia Umiejętności, nakładem „Słowa”, 1905.
• S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna z ilustracjami i mapami, t. 18, Warszawa 1912, s. 181; (T. 18 encyklopedii na stronie Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej eBiPoL).