Jiří Havelka

Syn Jana (ur. 1844, zm. 1926), filologa klasycznego i dyrektora gimnazjum w mieście Orzeł. Miał siostrę, Marię (ur. 1890, zm. 1936) i brata Jana, zwanego także Iwanem, który pracował jako radca czechosłowackiej ambasady w Tokio^[1].

Po przejściu rodziców na emeryturę, w 1902 roku wyjechał z nimi do Czech. Edukację pobierał w Pradze, gdzie ukończył szkołę podstawową i gimnazjum na Vinohradach. W 1912 roku podjął studia prawnicze^[2]. W 1913 roku został powołany do wojska, a podczas I wojny światowej jako porucznik 2 Pułku Dragonów walczył na froncie wschodnim, a w 1918 roku także na froncie włoskim^[3][1].

Po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 roku ukończył przerwane wcześniej studia prawnicze na Uniwersytecie Karola. W tym samym roku podjął pracę w praskiej dyrekcji kolei, a od 1921 roku pracował w czechosłowackim Ministerstwie Transportu. Do 1923 roku pracował w pionie finansowym, następnie pracował jako sekretarz kilku ministrów^[4][5]. Od 1927 roku współpracował z Emilem Háchą^[6]. W 1932 roku popadł w konflikt z ministrem transportu Josefem Hůlą^[6].

W 1931 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Karola^[5], a od 1933 roku był sędzią Najwyższego Sądu Administracyjnego^[6]. Od 1935 do 1938 roku pełnił funkcję przewodniczącego prezydium Najwyższego Sądu Administracyjnego^[6]. W 1938 roku został mianowany sędzią trybunału administracyjnego przy Lidze Narodów. Latem 1938 roku był członkiem komisji mającej ocenić prawne aspekty żądań wysuwanych przez Niemców sudeckich^[2].

Po objęciu urzędu prezydenta przez Emila Háchę, dzień po jego wyborze został mianowany szefem jego kancelarii^[5][7]. Od 1 grudnia 1938 roku pełnił funkcję ministra bez teki w pierwszym, a następnie także drugim rządzie Rudolfa Berana^[5]. Był jednym z najbardziej wpływowych członków rządu^[8], był także jednym z głównych współzałożycieli Narodowego Zjednoczenia^[2]. Od 1939 roku blisko współpracował z Ladislavem Feierabendem^[9].

16 marca 1939 na zamku na Hradczanach spotkał się z Adolfem Hitlerem i Joachimem von Ribbentropem^[10][11]. W kwietniu 1939 roku brał udział w wyjeździe Háchy do Berlina, gdzie ponownie spotkał się z Hitlerem^[12]. Od 27 kwietnia 1939 roku do 3 lutego 1940 roku był wicepremierem Protektoratu Czech i Moraw, a od 27 kwietnia 1939 roku do 25 kwietnia 1941 roku pełnił funkcje ministra transportu w rządzie Aloisa Eliáša^[5][12]. Reprezentował rząd protektoratu w negocjacjach z Karlem Hermannem Frankiem, w których dzięki swojemu wykształceniu prawniczemu zapobiegł wydaniu wielu antyczeskich i antyżydowskich ustaw^[5]. Rzekomo proponowano mu objęcie stanowiska premiera, na co miał się nie zgodzić^[3].

Od jesieni 1939 roku, za pośrednictwem Zdenka Bořka Dohalskiego utrzymywał bliskie kontakty z czechosłowackim ruchem oporu i rządem na emigracji^[5][3]. Używał pseudonimów „Herrenreiter” i „Lezec”^[3]. W styczniu 1940 roku wraz z Aloisem Eliášem spotkał się z Ladislavem Feierabendem i ostrzegł go przed aresztowaniem^[13]. Po jego ucieczce objął na krótko urząd ministra rolnictwa^[14].

Był jednym z najbliższych współpracowników prezydenta Emila Háchy i w rzeczywistości miał sterować jego działaniami^[15]. W kwietniu 1941 roku protektor Konstantin von Neurath zażądał jego dymisji, a gdy Havelka odmówił, 24 kwietnia 1941 roku wycofał mu formalnie swoje uznanie, nakazał opuścić Pragę i zakazał mu kontaktów z prezydentem i rządem^[16][17]. Na początku września 1941 roku powrócił do pracy w Najwyższym Sądzie Administracyjnym^[18].

27 września 1941 roku został aresztowany przez Niemców^[19][18]. Przesłuchiwany był w pałacu Petschków, siedzibie praskiego Gestapo^[20]. Przetrzymywano go w więzieniu Pankrác, gdzie spotkał się z Miladą Horákovą oraz kontaktował się z Aloisem Eliášem^[21][22]. W grudniu 1941 roku Karl Hermann Frank poinformował Háchę, że Havelka ma stanąć przed sądem wojskowym^[23]. 22 grudnia 1941 roku został zwolniony z więzienia na skutek interwencji prezydenta Háchy i umieszczony w areszcie domowym, w którym przebywał do końca wojny^[5][24][25]. Nadzór nad Havelką sprawowali czescy policjanci^[26], którzy nie stosowali się do rozkazów i ułatwiali Havelce przebywanie w areszcie domowym^[26]. W 1943 roku odszedł z pracy w Najwyższym Sądzie Administracyjnym i przeszedł na emeryturę. Otrzymywał pomoc finansową od Dominika Čipery i innych znajomych, część pomocy przekazywał Josefowi Lengsfeldowi, znajomemu Żydowi, który ukrywał się przed Niemcami^[27]. Na początku maja 1945 roku brał udział w budowaniu barykad podczas powstania praskiego^[27].

15 maja 1945 roku został aresztowany przez policję czechosłowacką i ponownie osadzony w więzieniu Pankrác, gdzie przebywał dwa lata^[3]. W więzieniu spotkał się z Jaroslavem Krejčím, Josefem Kalfusem, Janem Syrovým, Jindřichem Kamenickim, Adolfem Hrubým i Richardem Bienertem^[28] W 1947 roku został oskarżony o kolaborację i 30 stycznia rozpoczął się jego proces, w którym był sądzony razem z Rudolfem Beranem, Janem Syrovým, Otakarem Fischerem i Josefem Černým^[29]. Oskarżycielem był prokurator František Grospič, zastępcą Josef Urválek, a obrońcą Havelki był Kamill Resler, wcześniejszy obrońca Karla Hermanna Franka^[29][30]. Na korzyść Havelki zeznawali byli ministrowie i współpracownicy, a także przesłuchujący go w 1941 roku oficer Gestapo, Friedrich Dennert^[31]. 21 kwietnia 1947 roku jednomyślnie został uniewinniony przez sąd z zarzutu kolaboracji^[5][3], uznano go jednak winnym wygłaszania i pisania proniemieckich przemówień^[32]. Groziło mu 10 lat więzienia, mimo to odstąpiono od ukarania go^[32][33].

Spisywał i przekazywał dziennikarzom oraz historykom swoje wspomnienia, bronił także działań prezydenta Háchy i innych polityków Protektoratu^[34]. W 1952 roku został zmuszony do opuszczenia Pragi i zamieszkał w Hostomicach^[5][35]. Zajmował się sadownictwem i hodowlą królików, zarabiał także udzielając lekcji języka rosyjskiego, niemieckiego, francuskiego i angielskiego^[35]. Zmarł w 1964 roku^[5] na raka żołądka^[3][35]. Został pochowany na Cmentarzu Vinohradskim^[2].

Jego pierwszą żoną była Ela z d. Šubrtová (zm. 1933), z którą wziął ślub w 1922 roku. Para miała dwóch synów: Miroslava (ur. 1921) i Jiříego (ur. 1924)^[6]. W 1938 roku wziął ślub z Sylvą z d. Dobrá^[6], z którą miał syna Jana (ur. 1943)^[26].

Jego wspomnienia wydano w 2015 roku^[2].

• Piotr M.P.M. Majewski Piotr M.P.M., Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw, 1939-1945, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2021, ISBN 978-83-66586-96-3 .
• AlžbětaA. Vašáková AlžbětaA., Život Jiřího Havelky, Univerzita Karlova, Pedagogická fakulta, 2015 .