Jan Himilsbach

Jego życiorys pełen jest niejasności, niezgodności i sprzecznych informacji. Przyczyn takiego stanu rzeczy było wiele, a on sam nie tylko nie starał się wyjaśniać wątpliwości, ale dodatkowo z premedytacją wprowadzał zamęt w swej biografii. Udzielił przez całe swoje życie około siedmiuset wywiadów, za każdym razem opowieści o sobie wzbogacając o nowe wątki. Uzasadniał to, zgodnie ze swoją logiką, mówiąc: no bo ile razy można pieprzyć wciąż jedno i to samo. Absurdalną datę swych urodzin, czyli – według oficjalnej metryki – 31 listopada kwitował słowami: jeden dzień w tą, jeden dzień w tamtą, co za różnica. Siebie i całe swoje życie traktował z podobnym dystansem i przymrużeniem oka^[c][1].

Ciekawą kwestią jest pochodzenie Himilsbacha: wielu osobom powiedział, że jego prawdziwi rodzice zginęli w czasie II wojny światowej oraz że jako żydowskie dziecko przeżył, ukrywając się na cmentarzu. Historia ta znana była m.in. środowisku skupionemu wokół sióstr zakonnych z Lasek pod Warszawą, gdzie Himilsbach często przyjeżdżał. Jej potwierdzeniem może być akt chrztu Himilsbacha z 1943, odnaleziony w Mińsku Mazowieckim przez Stanisława Manturzewskiego i brzmiący następująco:

Działo się w Mińsku, dnia dwudziestego ósmego kwietnia, tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku, o godzinie dziewiątej. Stawiła się Marianna Berkman, lat czterdzieści dziewięć mająca, przy mężu, z Mińska, w obecności Jana Płochockiego, robotnika i Jadwigi Frąckiewicz, przy mężu, obydwojga pełnoletnich, z Mińska i okazała dziecię płci męskiej, oświadczając, iż takowe urodziło się w Mińsku, dnia trzydziestego pierwszego listopada, roku tysiąc dziewięćset trzydziestego pierwszego, o godzinie szesnastej z Marianny Himilsbach, lat trzydzieści pięć wówczas mającej, niezamężnej, robotnicy nieżyjącej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Jan, a rodzicami jego chrzestnymi byli: Jan Płochocki i Jadwiga Frąckiewicz. Akt ten stawiającej i świadkom przeczytawszy, łącznie z nimi podpisaliśmy: ks. Józef Brodała, Maryianna Berkman, Płochocki Jan, Frąckiewicz.

Najbardziej prawdopodobne fakty z życia Jana Himilsbacha można wyłowić z jego własnych opowiadań. Urodził się w biednej rodzinie i dorastał w otoczeniu ludzi z marginesu – ich właśnie utrwalał później w swych opowiadaniach i takie role zazwyczaj przyznawano mu w filmach. W 1947, mając 16 lat, trafił najpierw do więzienia (w wywiadzie stwierdził, że było to nieistniejące już bardzo ciężkie więzienie karno-śledcze nr III w Warszawie, zwyczajowo zwane „Toledo”), a potem do istniejącego do dzisiaj zakładu poprawczego w Szubinie, kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Bydgoszczy, gdzie poznał podstawy kamieniarstwa. Następnie za dobre sprawowanie został, wraz z kilkoma kolegami, oddelegowany do kamieniołomów w Strzegomiu, gdzie zaczął przyuczać się do zawodu kamieniarza^[1]. To tam zaczął czytać książki. Dalsze jego losy są niejasne. Czasem mówił, że pracował jako grabarz na cmentarzu w Mińsku Mazowieckim; inna wersja głosiła, że skończył szkołę górniczą, wyjechał na Górny Śląsk i pracował jako górnik rębacz w KWK „Boże Dary” w Kostuchnie^[2]. W ciągu swojego życia, zanim rozpoczął karierę literacką, odbył służbę wojskową (co potwierdzają fotografie w mundurze), pracował jeszcze jako piekarz, ślusarz i palacz kotłowy na statkach. Tę ostatnią pracę podjął m.in. w 1951, po przyjeździe z Gdańska do Warszawy, gdzie zatrudnił się w żegludze śródlądowej na Wiśle.

 

Był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Uczył się na Uniwersyteckim Studium Przygotowawczym, później w Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu przy Komitecie Wojewódzkim PZPR w Warszawie.

Od 1956 przez wiele lat pracował jako kamieniarz na warszawskich Powązkach, co pozwoliło mu na udzielenie pomocy przy uzyskaniu miejsca na tym cmentarzu dla Marka Hłaski w roku 1975^[3] (wcześniej publicznie opowiadał się za sprowadzeniem ciała Marka Hłaski do Polski^[3]), był też inicjatorem tego przedsięwzięcia i wykuł napis na jego płycie nagrobnej^[4]. Zmarł ok. 11 listopada 1988 w melinie przy ulicy Górnośląskiej w Warszawie, w obecności przyjaciela, aktora Zdzisława Rychtera^[5].

Żonaty z Barbarą (1935-2013)^[6].

Himilsbach był bohaterem szeregu anegdot, niejednokrotnie przez niego samego wymyślonych. Zasłynął również jako autor specyficznych złotych myśli^[d].

Jego debiut literacki przypada na 1951, kiedy opublikował swój pierwszy wiersz. W 1959 debiutował jako prozaik. Wydał trzy tomy opowiadań:

• 1967 – Monidło
• 1974 – Przepychanka
• 1982 – Łzy sołtysa

Po śmierci pisarza wydano:

• 2002 – Zatopione skały i inne monidła
• 2002 – Łzy sołtysa i inne opowiadania
• 2003 – Raj na ziemi i inne historie
• 2004 – Moja oszałamiająca kariera
• 2005 – Opowiadania zebrane

Himilsbach jako aktor nie był za życia doceniany, jedno z nielicznych wyróżnień otrzymał w 1972 r. – został ex aequo z Danielem Olbrychskim laureatem Złotej Maski czytelników „Expressu Wieczornego” za osiągnięcia aktorskie w Rejsie Marka Piwowskiego^[1]. Po śmierci grono znawców filmu doceniło jego samorodny talent. Jego najbardziej znaną rolą jest gra w filmie Rejs, a w nim dialog z inżynierem Mamoniem. Himilsbach obsadzany był zazwyczaj w rolach epizodycznych, najczęściej grał ludzi z marginesu, ze względu na chrypliwy głos i charakterystyczny wygląd. W 2002 r. powstał film dokumentalny Himilsbach. prawdy, bujdy, czarne dziury w reżyserii Stanisława Manturzewskiego i Małgorzaty Łupiny, który otrzymał w Grand Prix 44. Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie^[1][7].

• Monidło (1969), scenariusz Antoniego Krauzego na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha
• Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy (1973)
• Wniebowzięci, wspólnie z Andrzejem Kondratiukiem (1973)
• Chleba naszego powszedniego, wspólnie z Januszem Zaorskim (1974)
• Party przy świecach (1980)
• Fucha (1983), scenariusz Michał Dudziewicz na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha
• Zabawa w chowanego (1985)
• Jedenaste przykazanie, wspólnie z Januszem Kondratiukiem (1987)

• Himilsbach – prawdy, bujdy, czarne dziury – reżyseria: Stanisław Manturzewski, Małgorzata Łupina, 2002
• Jan według Himilsbacha – reżyseria: Andrzej Wąsik, 2011

 

• 19 listopada 2015 w Warszawie uroczyście odsłonięto mural „Kadry z filmów z Himilsbachem i Maklakiewiczem”. Mural wykonano na ścianie wiaduktu al. Jana Pawła II w Warszawie, pomiędzy rondem Jana Himilsbacha i rondem Zdzisława Maklakiewicza. Mural w formie taśmy filmowej o wymiarach około 60 × 5 m, oprócz 7 fotorealistycznie oddanych kadrów z filmów, zawiera biogramy Jana Himilsbacha i Zdzisława Maklakiewicza. Pomysłodawczynią i autorką projektu muralu jest architekt krajobrazu Katarzyna Łowicka^[10].
• W styczniu 2013 nazwę rondo Jana Himilsbacha nadano skrzyżowaniu ulic na warszawskiej Woli, położonemu po zachodniej stronie alei Jana Pawła II pomiędzy rondem Zgrupowania AK „Radosław” a ulicą Ludwika Rydygiera^[11].
• Od 2008 w Mińsku Mazowieckim, rodzinnym mieście Jana Himilsbacha, organizowany jest festiwal poświęcony jego twórczości. Jego pomysłodawczynią jest red. Ewa Sumisławska^[12]. Podczas festiwalu wręczana jest najlepszemu aktorowi niezawodowemu, wybranemu w głosowaniu esemesowym, nagroda „Monidło”^[13].
• W 2001 roku rada miasta zdecydowała o nazwaniu mostu imieniem Himilsbacha^[14].
• Przyjaciel Himilsbacha Zdzisław (Bene) Rychter założył Stowarzyszenie Niekonwencjonalnych Postaci Filmowych „Gęba” im. Jana Himilsbacha^[15].
• Tablica upamiętniająca Jana Himilsbacha i jego żonę Barbarę na bloku przy ul. Górnośląskiej 9/11, w którym mieszkali, ufundowana przez Miejski Dom Kultury w Mińsku Mazowieckim i odsłonięta w listopadzie 2013.

• Anna Poppek, Rejs na krzywy ryj..., czyli Jan Himilsbach i jego czasy, A. Liber oraz Vis-a-Vis/Etiuda, Kraków 2013.
• Mój Himilsbach, czyli wspomnienia o Janku H., red, Piotr Siła, wydawca Miejski Dom Kultury, Mińsk Mazowiecki 2014.

• Jan Himilsbach w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Jan Himilsbach w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Jan Himilsbach w bazie filmpolski.pl
• Jan Himilsbach w bazie Filmweb
• Jan Himilsbach w bazie IMDb (ang.)
• Jan Himilsbach, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .
• Jan Himilsbach w bazie Culture.pl