Ion Antonescu

Pochodził ze średniozamożnej rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń rozwijała tradycje wojskowe. Za namową ojca rozpoczął naukę w Szkole Wojskowej w Krajowie. W 1904 roku jako podporucznik rozpoczął regularną służbę w rumuńskiej armii. Był trudnym do okiełznania żołnierzem. Buntował się przeciwko rozkazom, miał indywidualistyczne zapędy. Zdradzał także upodobania do całkowitego podporządkowywania sobie podwładnych. Był jednak inteligentnym człowiekiem, sprawnym organizatorem i niewątpliwie posiadał zmysł dowódczy. Służył w kawalerii, a w latach 1911−1913 rozwijał swoje umiejętności w Wyższej Szkole Wojskowej^[1]. Odznaczył się dużym zaangażowaniem w tłumienie chłopskich protestów, a podczas II wojny bałkańskiej pracował w sztabie. W czasie I wojny światowej sprawował przede wszystkim funkcje sztabowe. W 1918−1919 brał udział w stłumieniu rebelii chłopskiej w rejonie Gałacza oraz walce z Węgierską Republiką Rad. W pierwszej połowie lat 20. XX wieku wyjeżdżał z licznymi misjami dyplomatycznymi, w tym do Wielkiej Brytanii i Francji, obejmując stanowiska attache wojskowego^[1]. Od 1928 roku pracował w rumuńskim Sztabie Generalnym, a w 1933 roku został jego szefem. Już rok później zmuszony był ustąpić ze stanowiska, bowiem jego koncepcje dotyczące rozbudowy i reorganizacji armii nie zostały zaakceptowane przez ministra obrony. Co więcej, popadł w konflikt z królem Karolem II. Antonescu zainteresowały się rumuńskie służby wewnętrzne. Niechęć do króla sprowokowała wojskowego do silnego zaangażowania w politykę. Nawiązał on ścisłą współpracę ze skrajnie prawicowymi ugrupowaniami, które w 1937 roku uzyskały duże poparcie w wyborach parlamentarnych. Antonescu został mianowany ministrem obrony w rządzie Octaviana Goga. Następnie rozpoczął szeroko zakrojone przygotowania do ewentualnej wojny z Bułgarią, starając się zabezpieczyć kraj na wypadek konfliktu. Nie ma zbieżności co do ówczesnych poglądów wojskowego na sprawy polityki zagranicznej. Można jednak domniemywać, że już wtedy sympatyzował z Włochami i Niemcami. Linia programowa obydwu ruchów polityczno-społecznych była w dużej mierze zgodna z jego poglądami^[1].

5 września 1940 roku został powołany przez króla Karola II na stanowisko premiera. Po objęciu funkcji zmusił 6 września 1940 roku króla do abdykacji na rzecz dziewiętnastoletniego syna Michała I, sam zaś ogłosił siebie conducatorem („wodzem”), przejął faktyczną władzę dyktatorską i pozwolił III Rzeszy na wprowadzenie wojsk do Rumunii^[2]. Władzę sprawował przy pomocy faszystowskiej Żelaznej Gwardii.

23 listopada 1940 roku Antonescu podpisał układ o dołączeniu Rumunii do paktu trzech. W styczniu 1941 r. stłumił pucz Żelaznej Gwardii. W czerwcu podczas spotkania z Adolfem Hitlerem powiedział, że armia rumuńska jest gotowa wziąć udział w walkach na froncie wschodnim. Liczył, że dzięki obecności w obozie zwycięzców (jakimi miały być państwa Osi) Rumunia odzyska Besarabię i północną Bukowinę, które utraciła na rzecz ZSRR po ultimatum sowieckim 26 czerwca 1940 roku. Wypełniając swe zobowiązania w sojuszu z Niemcami, rozpoczął w 1941 roku wojnę z ZSRR. Podczas jego rządów tysiące Żydów z Besarabii i Bukowiny zostało deportowanych do Transnistrii, gdzie urządzono obozy śmierci. Większość Żydów, którzy znaleźli się w tych obozach, nie przeżyła wojny. W okresie rządów Antonescu w Rumunii zginęło od 280 tysięcy do 380 tysięcy Żydów^[3]. Gdy 12 kwietnia 1944 roku dotarła do niego propozycja sowiecka dotycząca zaprzestania działań wojennych, pozostawił ją bez odpowiedzi.

20 sierpnia 1944 roku Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę przeciwko wojskom rumuńskim i niemieckim nad Dniestrem dokonując głębokiego przełamania frontu, okrążając w okolicy Kiszyniowa 20 dywizji niemieckich i prąc w głąb kraju. Po klęsce rumuńskiej 4 Armii 23 sierpnia 1944 roku król Michał I próbował przekonać Antonescu do ogłoszenia zawieszenia broni. Gdy dyktator odmówił, został aresztowany i uwięziony, a sformowany przez króla rząd wydał rozkaz przerwania walk z Armią Czerwoną, zaś 25 sierpnia 1944 roku wypowiedział wojnę III Rzeszy. Na żądanie Józefa Stalina niedawny conducator został przekazany Sowietom i 3 września przewieziony do Moskwy. Jego proces rozpoczął się jednak w Bukareszcie 6 maja 1946 roku. Został skazany na karę śmierci i rozstrzelany. Wyrok wykonano 1 czerwca 1946 roku.

Został częściowo zrehabilitowany przez Nicolae Ceaușescu, co było zgodne z nacjonalizmem i antyradzieckością Ceaușescu. Antonescu postrzegany był przez ówczesnych komunistów jako patriota, który popełnił szereg błędów, lecz nie jako zdrajca^[4]. Po upadku komunizmu w Rumunii wśród społeczeństwa wzrosła sympatia do byłego przywódcy^[5].

5 grudnia 2006 roku sąd apelacyjny w Bukareszcie wydał wyrok, w którym częściowo zwolnił marszałka Iona Antonescu z odpowiedzialności za sojusz z nazistowskimi Niemcami w wojnie ze Związkiem Radzieckim. Jego oraz innych członków ówczesnego rumuńskiego rządu uznano za niewinnych zbrodni przeciwko pokojowi, ponieważ według opinii sądu wojna rumuńsko-radziecka była „zapobiegawcza i obronna” oraz „prawnie usprawiedliwiona”. „Wojna o wyzwolenie Besarabii i północnej Bukowiny” została uznana za uprawnioną w okresie od 22 czerwca 1941 roku aż do „usunięcia radzieckiego zagrożenia militarnego”^[6]. W maju 2008 roku rumuński sąd najwyższy uchylił jednak powyższą decyzję^[7]. Informacja o częściowej rehabilitacji prawnej marszałka Antonescu, jako próba przepisania historii, wzbudziła wcześniej protesty w Mołdawii i Rosji^[8].

W 2019 roku dziesięć rumuńskich ulic nosiło imię Iona Antonescu (znajdują się one między innymi w Konstancy, Bechecie i Rymniku)^[9]. W Sărmașu znajduje się jego popiersie^[10][11].

W plebiscycie 100 najwybitniejszych Rumunów zorganizowanym przez Televiziunea Română zajął 6. miejsce^[12][13].

• Order Michała Walecznego (trzykrotnie)
• Order Cnoty Wojskowej
• Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego
• Order Zasługi Orła Niemieckiego
• Krzyż Żelazny (dwukrotnie)
• Tarcza Krym
• Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii