Ido
Ido (-ides – grecki przyrostek patronimiczny = odojcowski) – sztuczny język opracowany w 1908 na bazie esperanto[1], stąd jego druga nazwa: esperanto reformita = 'esperanto reformowane'. Jego autorami byli Louis Couturat i Leopold Leau. Celem reformy było usunięcie niektórych krytykowanych cech esperanta, jak końcówka biernika czy tabela korelatywów, a także poprawienie brzmienia języka. Ido jest zasadniczo językiem schematycznym z pewnymi cechami języka naturalistycznego.
| Obszar |
(cały świat) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pismo/alfabet |
zmodyfikowane łacińskie | ||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | – | ||||||
| Organ regulujący | Uniono por la linguo internaciona Ido | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | io | ||||||
| ISO 639-2 | ido | ||||||
| ISO 639-3 | ido | ||||||
| IETF | io | ||||||
| Glottolog | idoo1234 | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Wielkim propagatorem esperanto reformita był laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii Wilhelm Ostwald, który część otrzymanych pieniędzy przekazał na promocję języka ido.
Liczba użytkowników ido jest niewielka (wynosi szacunkowo od 200 do 5000); mieszkają oni także w Polsce, gdzie miały miejsce dwie międzynarodowe konwencje poświęcone temu językowi (w 1998 w Białobrzegach oraz w 2002 w Krakowie).
Przykładowy tekst (modlitwa "Ojcze Nasz"):
- Patro nia, qua esas en la cielo,
- tua nomo santigesez;
- tua regno advenez;
- tua volo facesez quale en la cielo
- tale anke sur la tero.
- Donez a ni cadie l'omnidiala pano,
- e pardonez a ni nia ofensi,
- quale anke ni pardonas a nia ofensanti,
- e ne duktez ni aden la tento,
- ma liberigez ni del malajo.
Gramatyka
edytujLitery: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
Samogłoski: a e i o u
Spółgłoski: b c d f g h j k l m n p q r s t v w x y
Dwuznaki: ch sh qu
Dyftongi: au eu
Standardowym szykiem zdania jest SVO (Podmiot, czasownik, dopełnienie): Me amas ilu (Ja kocham go).
Można zastosować niestandardowy szyk zdania przy użyciu sufiksu -n, który zmienia przypadek z mianownika na biernik: Ilun me amas (Go ja kocham).
Pytania zamknięte zaczynają się od słowa ka (czy): Ka me amas ilu? (Czy ja go kocham?)
Rzeczowniki tworzy się, dodając do tematu sufiks -o.
| Mianownik | Biernik | |
|---|---|---|
| Liczba pojedyncza | -o | -o |
| Liczba mnoga | -i | -i |
Generalnie rzeczowniki mają rodzaj nijaki. Można jednak pokazać płeć poprzez dodanie sufiksów: -ul- (męską) i -in- (żeńską). kuzo (kuzyn albo kuzynka), kuzulo (kuzyn), kuzino (kuzynka).
Nie istnieje przedimek nieokreślony, ale istnieje przedimek określony la i przedimek dla liczby mnogiej le, który jest używany jeżeli nie można użyć sufiksu -i.
- tablo, stulo, domo (stół, krzesło, dom)
- tabli, stuli, domi (stoły, krzesła, domy)
- la tablo, la stulo, la domo (stół, krzesło, dom z przedimkiem określonym)
- la tabli, la stuli, la domi (stoły, krzesła, domy z przedimkiem określonym)
- le 8 (ósemki)
- le Meyer (Meyer'owie)
Przymiotniki tworzy się, dodając do tematu sufiks -a.
| Mianownik | Biernik | |
|---|---|---|
| Liczba pojedyncza | -a | -a |
| Liczba mnoga | -a | -a |
Podstawowe morfemy liczebnikowe to:
| 0 | nul |
| 1 | un |
| 2 | du |
| 3 | tri |
| 4 | quar |
| 5 | kin |
| 6 | sis |
| 7 | sep |
| 8 | ok |
| 9 | non |
| 10 | dek |
| 100 | cent |
| 1000 | mil |
W ido występują trzy czasy proste jak również bezokolicznik, tryb rozkazujący i tryb przypuszczający.
| Czas teraźniejszy | -as |
|---|---|
| Czas przeszły | -is |
| Czas przyszły | -os |
| Bezokolicznik | -ar |
| Tryb rozkazujący | -ez |
| Tryb przypuszczający | -us |
Imiesłowy tworzy się przy użyciu następujących morfemów sufiksowych:
| Strona czynna | Strona bierna | |
|---|---|---|
| Czas teraźniejszy | -ant- | -at- |
| Czas przeszły | -int- | -it- |
| Czas przyszły | -ont- | -ot- |
Przysłówek można stworzyć poprzez dodanie sufiksa -e. bone (dobrze), rapide (szybko), facile (łatwo).
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ido, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
Linki zewnętrzne
edytuj- Polskie odgałęzienie języka ido
- La linguo internaciona Ido – linki do nauki języka ido w różnych językach. members.aol.com. [zarchiwizowane z tego adresu (1998-12-02)].
- Język międzynarodowy – Ido. es.geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-11)].
- Wikipedia w Ido
- Wiktionary w Ido
- Leonard Weber, Nauka Światowego Języka Pomocniczego Reform-ESPERANTO w systemie IDO