Gwiazdozbiór Tukana

Grupa gwiazd, którą obecnie nazywamy Tukanem, leży zdecydowanie za daleko na południe, by mogli ją obserwować starożytni astronomowie. Johannes Kepler być może jako pierwszy zwrócił na nią uwagę i nazwał Anser Americanus (Gęś Amerykańska). XVI-wieczni holenderscy odkrywcy Pieter Dirkszoon Keyser i de Houtman także obserwowali te gwiazdy, ale dali mu nazwę innego długodziobego ptaka – dzioborożca^[1]. Kiedy Petrus Plancius sporządził swój globus nieba w 1598 roku, gwiazdozbiór Tukana po raz pierwszy został przedstawiony jako kolorowy wielkodzioby tukan, mieszkaniec tropikalnych lasów Środkowej i Południowej Ameryki^[1]. Wyobraża południowoamerykańskiego ptaka o charakterystycznym potężnym dziobie. Należy do grupy pięciu sąsiadujących ze sobą gwiazdozbiorów nieba południowego wyobrażających ptaki.

Z konstelacją nie są związane żadne legendy ani mity.

Gwiazdy Tukana nie bardzo przypominają jakiegokolwiek ptaka W konstelacji znajduje się zaledwie dziewięć gwiazd jaśniejszych niż 5^m. Gwiazdy α, δ, ε, ζ, β i γ tworzą kształt rozpoznawany przez miłośników astronomii jako latawiec^[2]. Natomiast Alfa, Gamma i Beta tworzą długi trójkąt równoramienny^[1].

• Alfa Tucanae (α Tuc) to najjaśniejsza gwiazda konstelacji leżąca w odległości 199 lat świetlnych^[1]. Jest pomarańczowym olbrzymem typu K w spektroskopowym układzie podwójnym o okresie aż 11,5 roku^[2].
• Druga co do jasności Gamma Tucanae (γ Tuc), typ widmowy F1 III, o jasności 3,99^m, leży w odległości 72 lat świetlnych. Jest świecącą biało-żółtym światłem gwiazdą ciągu głównego. Jej masę szacuje się na 1,55 masy Słońca^[3][2].
• Następna co do jasności jest Zeta Tucanae (ζ Tuc; 4,23^m), gwiazda ciągu głównego typu F, znajdująca się w odległości 28 lat świetlnych. Astronomowie podejrzewają, że posiada dysk pyłowy^[2].
• Na wschodnim krańcu konstelacji znajduje się Beta Tucanae, która wygląda jak gwiazda podwójna, gdy obserwuje się ją nieuzbrojonym okiem, a bystry obserwator zobaczy nawet gwiazdę potrójną. Duży teleskop pokaże skomplikowany system sześciu gwiazd w trzech parach; wszystkie odległe od nas o około 150 lat świetlnych; najjaśniejsza para β¹Tuc (4,36^m) i β²Tuc (4,53^m) o separacji 27 sekund. Obie gwiazdy posiadają przynajmniej po jednym słabszym towarzyszu. Ponadto w odległości dziewięciu minut kątowych znajduje się para gwiazd β³ Tuc. W sumie więc Beta Tucanae to układ sześciu gwiazd^[1][2].
• Inne układy podwójne to δ Tuc, κ Tuc i λ¹ Tuc.
• Theta Tucanae (θ Tuc) – gwiazda typu Delta Scuti o jasności 6,06-6,15^m i okresie 71 minut.
• Ni Tucanae (ν Tuc) jest zmienną nieregularną o jasności w przedziale 4,75-4,93^m.

Z wielu egzotycznych ptaków południowego nieba chyba Tukan jest ulubieńcem obserwatorów amatorów. W obrębie konstelacji ze względu na jej znaczną południową deklinację, nie ma obiektów z katalogu Messiera.

• W południowej części gwiazdozbioru usytuowana jest galaktyka karłowata, Mały Obłok Magellana, jedna z dwóch największych galaktyk satelitarnych naszej Drogi Mlecznej. Widoczna gołym okiem, odległa o około 195 tys. lat świetlnych, nieco dalsza od Wielkiego Obłoku Magellana. Przy dobrych warunkach obserwacji wygląda jak mały, oddzielony kawałek Drogi Mlecznej, trochę zwężający się i ciemniejszy na krańcach północnych. Lornetki i teleskopy pokazują mnóstwo maleńkich gwiazd, węzłów mgławic gazowych, wiele z nich ma własne symbole w rozmaitych katalogach.
• To co najlepsze, znajduje się tuż na północ od centrum Obłoku: NGC 346 w 15-centymetrowym teleskopie jawi się jak skupiona grupa drobnych gwiazd w wianku mgławicowości; ma jasność podobną do gwiazdy 10. wielkości.
• Inna podobna, ale ciemniejsza gromada kulista to NGC 362 także znajdująca się w pobliżu Małego Obłoku Magellana^[1]. Została odkryta przez Jamesa Dunlopa w 1826 i znajduje się w odległości 27,7 tysięcy lat świetlnych.
• Być może najbardziej interesującą ze wszystkich gwiazd konstelacji jest gwiazd czwartej wielkości, znana jako Sir John Flamsteed. Naprawdę nie jest to gwiazda, a wspaniała, widoczna gołym okiem gromada kulista – 47 Tukana (NGC 104). Jest to druga pod względem jasności gromada kulista na całym niebie, jaśniejsza od niej jest tylko Omega Centauri. Zawiera około miliona gwiazd, a jej rozmiary to około 120 lat świetlnych. Została odkryta przez Nicolasa Louisa de Lacaille’a w 1751. Widoczna w przeciętnych warunkach nieuzbrojonym okiem. W 20-centymetrowym teleskopie ma niemal rozmiary Księżyca w pełni i rozdziela się na tysiące bladych gwiazd^[1].

Zobacz multimedia związane z tematem: Gwiazdozbiór Tukana

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Tukana
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

• Gwiazdozbiór Tukana w serwisie Constellation Guide (ang.)