Gwiazdka Cieszyńska
Gwiazdka Cieszyńska – Pismo naukowe i zabawne – tygodnik wydawany w Cieszynie w latach 1851–1939. Po roku 1906 – dwutygodnik. Był kontynuacją Tygodnika Cieszyńskiego (1848–1851).
 Gwiazdka Cieszyńska z 31 lipca 1914 | |
| Częstotliwość |
tygodnik |
|---|---|
| Państwo | |
| Tematyka |
oświatowa |
| Pierwszy numer |
1 marca 1851 |
| Ostatni numer |
30 sierpnia 1939 |
| Redaktor naczelny |
Paweł Stalmach (1851-1887) |
| Średni nakład |
ponad 4,6 tys. egz. |
Historia
edytuj1 marca 1851 roku zmieniono nazwę „Tygodnika cieszyńskiego” na „Gwiazdkę Cieszyńską. Pismo naukowe i zabawne”, a od 1 stycznia 1852 „Pismo dla na nauki, umiejętności, zabawy i przemysłu”. Od 10 kwietnia 1852 roku aż do 5 marca 1853 roku wystąpiła przerwa w wydawnictwie, później „Gwiazdka Cieszyńska” wychodziła bez przerwy[1]. Rolę i znaczenie „Gwiazdki” starał się podnieść m.in. J. I. Kraszewski, pisząc w roku 1859 na łamach „Gazety Warszawskiej”: W dalszych od nas ziemiach, poczciwa Gwiazdka Cieszyńska świeci i służy na Śląsku bratnim, sama jedna, nie popierana przez nikogo i trwa, pielęgnując tam narodowość, którą kilku biednych ludzi wzięło się podtrzymywać z prawdziwym heroizmem. Z rozczuleniem i łzą w oku spoglądać musimy na to pismo skromne, ciche, a tak wielkiego dla kraju znaczenia... Całe pismo, przy szczupłych swych środkach, z zadziwiającą trafnością i troskliwością jest redagowane[2].
Pismo po 1863 roku (po powstaniu styczniowym) podkreślało polskość Śląska, dbało o krzewienie oświaty wśród polskiej ludności Śląska Cieszyńskiego. W piśmie unikano radykalnych socjalistycznych haseł[3]. W dobie absolutycznych rządów Aleksandra Bacha w Cesarstwie Austrii (lata 1852–1859) była jedyną polską gazetą na Śląsku Cieszyńskim[4]. W latach 60. XIX wieku miała ok. 1400 subskrybentów, z czego 300 na Śląsku a 600 w Galicji[5]. W 1883 roku „Gwiazdka Cieszyńska” przeszła na własność „Katolickiego Towarzystwa Prasowego” i stała się organem narodowego katolickiego duchowieństwa. Było to związane z ewolucją duchową jej edytora, Pawła Stalmacha, który na łożu śmierci zmienił wyznanie na katolicyzm[6]. Następnie została organem prasowym organizacji Związek Śląskich Katolików, który w lutym 1923 połączył się z Polskim Stronnictwem Chrześcijańskiej Demokracji. W 1907 jej nakład wynosił ponad 4,6 tys. egzemplarzy.
W 1908 roku wiersz Marii Konopnickiej Rota, został pierwszy raz opublikowany, na łamach Gwiazdki Cieszyńskiej[7][8].
Przed swą śmiercią naczelny Józef Londzin przekazał gazetę wraz z jej własnościami organizacji Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku. Reaktywowany w 1927 Związek Śląskich Katolików wszedł w konflikt z Dziedzictwem Błogosławionego Jana Sarkandra przed wyborami do Sejmu Śląskiego, wskutek czego Gwiazdka Cieszyńska przestała być organem prasowym Związku[9]. W 1930 czasopismo obrało stanowisko chrześcijańskiej demokracji. Ostatni numer ukazał się 30 sierpnia 1939 roku.
W wieku XX wystąpiło również przeciwko wpływom socjalizmu i jego ruchu. Na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej” pisywali polscy działacze narodowi (m.in. Władysław Górnikiewicz), a także debiutowało wielu śląskich literatów. Byli to m.in.: Karol Miarka, Andrzej Cinciała, Jan Kubisz, Ernest Farnik, Józef Lompa, Bojko, Perges, Robert Zanibal, Juliusz Ligoń, a także krakowianin Michał Bałucki[2].
Do reaktywacji Stowarzyszenia „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra”, które stało się nawiązaniem do spuścizny „Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku” doszło czterdzieści trzy lata później, tj. 9 listopada 1993 roku. W składzie Zarządu znaleźli się: ks. Henryk Satława – Prezes, Tadeusz Brachaczek, Franciszek Hess-Halski, Emilia Skupień, Roman Szwenda i Karol Branny.
Od lutego 2013 trwały prace nad wznowieniem czasopisma w wersji elektronicznej. Pierwsze wydanie ukazało się 7 września 2014 roku.
Redaktorzy
edytuj- 1851–1887: Paweł Stalmach
- 1889–1890: Andrzej Kusionowicz (później Grodyński)
- 1890: Józef Londzin
- 1901–1902: Kazimierz Wróblewski
- 1902–1929: Józef Londzin
- 7 września 2014 – do nadal: Barbara Stelmach-Kubaszczyk
Przypisy
edytuj- ↑ 60-lecie prasy polskiej na Śląsku Kurier Lwowski 1908 nr 215 s. 2.
- ↑ a b Ludwik Brożek, Gwido Chmarzyński, Mieczysław Gładysz: Region cieszyński, [w:] „Górny Śląsk” Część II, dział II, Instytut Zachodni, Poznań 1959, s. 411.
- ↑ Spyra 2008, 36.
- ↑ Kenig 1998, 51.
- ↑ Kenig 1998, 7.
- ↑ Kenig 1998, 8.
- ↑ Gwiazdka Cieszyńska [online], nr 90 (7 listopada 1908 r.), polona.pl [dostęp 2021-10-14].
- ↑ Wojciech Święs: Rota po raz pierwszy ukazała się drukiem w Gwiazdce Cieszyńskiej [online], dzieje.pl [dostęp 2021-10-27] (pol.).
- ↑ Kenig 1998, 21.
Bibliografia
edytuj- Piotr Kenig: 150 lat prasy polskiej na Śląsku Cieszyńskim. Bielsko-Biała: Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej, 1998. ISBN 83-905060-8-4.
- Rozwój świadomości regionalnej i narodowej mieszkańców Śląska Cieszyńskiego przed pierwszą wojną światową. W: Janusz Spyra: Śląsk Cieszyński. Granice – przynależność – tożsamość. Cieszyn: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, 2008, s. 25–44. ISBN 978-83-922005-4-3.
- http://gwiazdkacieszynska.pl/strona-gwiazdka_cieszynska_powraca.html