Ełk (rzeka)

Ten artykuł dotyczy rzeki Ełk. Zobacz też: Ełk – miasto.

Ełk (dawniej Łek, niem. Leck, Lyck) – rzeka na Pojezierzu Mazurskim, prawy dopływ Biebrzy o długości ok. 114 km.

Ełk

Rzeka Ełk w okolicach wsi Miluki
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Rzeka
Długość	113,6 km
Powierzchnia zlewni	1524,5 km²
Źródło
Miejsce	na Szeskiej Górze koło Gołdapi
Współrzędne	53°52′40″N 22°22′10″E/53,877778 22,369444
Ujście
Recypient	Biebrza
Miejsce	w okolicach miejscowości Osowiec
Współrzędne	53°36′07″N 22°34′23″E/53,601944 22,573056
Położenie na mapie Polski źródło ujście
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego źródło ujście
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Rzeka Ełk jest prawobrzeżnym dopływem Biebrzy, ciekiem IV rzędu. Długość całkowita wynosi 113,6 km, w tym 86,0 km w województwie warmińsko-mazurskim. Powierzchnia zlewni wynosi 1524,5 km².

W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski według Kondrackiego zlewnia rzeki znajduje się w granicach trzech mezoregionów: Wzgórza Szeskie i Pojezierze Ełckie (makroregion Pojezierze Mazurskie) oraz Kotlina Biebrzańska (makroregion Nizina Północnopodlaska).

Początek bierze na Szeskiej Górze koło Gołdapi. Następnie przepływa południkowo przez wschodnie obszary województwa warmińsko-mazurskiego (przepływa przez teren powiatu gołdapskiego – gminę Gołdap, oleckiego – gminy: Kowale Oleckie, Świętajno oraz ełckiego – gminy: Stare Juchy, Ełk i Prostki) – obszar Pojezierza Ełckiego) oraz powiaty grajewski i moniecki w województwie podlaskim. Przepływa przez jeziora: Łaźno, Łaśmiady, Straduńskie, Ełckie. Największymi miejscowościami położonymi nad rzeką są: Ełk, Straduny, Nowa Wieś Ełcka, Prostki i Grajewo.

Początkowy odcinek rzeki (do ujścia do jeziora Łaśmiady) nosi nazwy Czarna Struga i Łaźna Struga. Nazwę Ełk przybiera po przepłynięciu Jeziora Ełckiego w kierunku południowym. Uchodzi do Biebrzy w okolicach miejscowości Osowiec, położonej na obszarze Bagien Biebrzańskich. Wody dolnego biegu rzeki nie przepływają pierwotnym korytem – zostały skierowane do Biebrzy krótszą drogą: Kanałem Rudzkim wybudowanym na przełomie XIX i XX wieku, omijającym dużą część starego koryta. Stary odcinek ujściowy wykorzystuje obecnie Jegrznia (Lega) przed ujściem do Biebrzy.

Do głównych lewobrzeżnych dopływów Ełku należą: Mazurka, Połomska Młynówka, Karmelówka, Kanał Kuwasy, a prawobrzeżnych: Gawlik, Różanica i Binduga. Zlewnia, ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie, w większości zbudowana jest z glin zwałowych z fragmentami piasków i żwirów. Gleby brunatne właściwe i wyługowane oraz płowe charakteryzują się małą przepuszczalnością. Rzeźba terenu jest urozmaicona. Występują liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe (często zatorfione). W strukturze użytkowania zlewni znaczną powierzchnię zajmują lasy oraz grunty orne.

Wody prawie na całej długości rzeki kwalifikuje się do III klasy czystości. Jedynie w Nowej Wsi Ełckiej stwierdzono II klasę^{[potrzebny przypis]}. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są ścieki z mechaniczno-biologicznej (ze stopniem defosfatacji) oczyszczalni dla Ełku w Nowej Wsi Ełckiej (około 11 660 m³/d ścieków – kontrola z czerwca 2002 r.^{[potrzebny przypis]}) oraz z oczyszczalni gminnej w Prostkach (165 m³/d ścieków – kontrola z września 2002 r.^{[potrzebny przypis]}). Mniejsze ilości ścieków są odprowadzane z osiedli mieszkaniowych w Stradunach (około 70 m³/d – kontrola WIOŚ ze stycznia 2000 r.^{[potrzebny przypis]}), Bobrach (około 60 m³/d – kontrola z października 2000 r.^{[potrzebny przypis]}), Wiśniowie Ełckim (około 20 m³/d – kontrola z marca 2001 roku^{[potrzebny przypis]}) i Pietraszach (około 10 m³/d – kontrola z marca 2001 r.^{[potrzebny przypis]}). Gorzelnia Rolnicza w Stradunach po zakończeniu kampanii produkcyjnej jednorazowo odprowadzała do rzeki Ełk (poprzez rów melioracyjny) ścieki oczyszczone w ilości około 50 m³/d (kontrola ze stycznia 2002 r.^{[potrzebny przypis]})

Jakość wód w 2006 r. badano w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym w Nowej Wsi Ełckiej, ujętym w europejskiej sieci EuroWaterNet. W odniesieniu do oceny za 2005 r. jakość wód Ełku nie uległa zmianie i nadal utrzymywała się na poziomie III klasy. W 2004 roku na stanowisku zlokalizowanym w Nowej Wsi Ełckiej odpowiadały normom III klasy. O ocenie ogólnej zadecydowały: barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, bar oraz liczba bakterii grupy coli typu kałowego. Duży wpływ na poprawę czystości rzeki miała modernizacja oczyszczalni w Ełku i Prostkach (wprowadzono III stopień oczyszczania, polegający na redukcji biogenów w ściekach oczyszczonych. Doprowadziło to do znacznego zmniejszenia ładunku związków biogennych w rzece poniżej zrzutu.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ełk