Dubiecko
Dubiecko – miasto w Polsce, położone w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Dubiecko[3][4]. Leży nad Sanem, na Pogórzu Dynowskim. Jest siedzibą gminy Dubiecko.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Panorama Dubiecka z lotu ptaka (2019) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1407–1934, 2021 | ||
| Burmistrz |
Jacek Grzegorzak | ||
| Powierzchnia |
2,39 km² | ||
| Wysokość |
280–370 m n.p.m. | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
16 | ||
| Kod pocztowy |
37-750[2] | ||
| Tablice rejestracyjne |
RPR | ||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
Położenie na mapie powiatu przemyskiego  | |||
Położenie na mapie gminy Dubiecko  | |||
 49°49′32″N 22°23′24″E/49,825556 22,390000
| |||
| TERC (TERYT) |
1813024 | ||
| SIMC |
0600496[3] | ||
| Strona internetowa | |||
W okresie I Rzeczypospolitej miasto administracyjnie należące do ziemi sanockiej w województwie ruskim.
Dubiecko uzyskało lokację miejską w 1407 roku, w latach 1879–1900 na prawach miasteczka, ponownie gmina wiejska jednostkowa z prawami miejskimi do 31 lipca 1934 roku[5]. Od 1 sierpnia 1934 wieś w zbiorowej gminie Dubiecko[6]. Miejscowość odzyskała status miasta z dniem 1 stycznia 2021[7].
1934–1954 siedziba zbiorowej gminy Dubiecko[6], 1954–1972 gromady Dubiecko[8], a od 1973 ponownie gminy Dubiecko[9]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Historia
edytujW 1389 król Władysław Jagiełło nadał w wieczyste posiadanie wieś królewską Dubiecko Piotrowi Kmicie[10]. Miejscowość prawa miejskie otrzymała 24 sierpnia 1407 przywilejem króla Władysława II Jagiełły dzięki staraniom Piotra Kmity, wojewody sandomierskiego, który przeniósł i lokował miasto z pobliskiej Ruskiej Wsi. Piotr Kmita w roku 1407 ufundował i uposażył w Dubiecku pierwsza parafię i kościół pw. św. Mikołaja, Stanisława i Marcina. Kościół ten oraz następne uposażył jego syn Mikołaj Kmita, a po nim, w roku 1447, Dobiesław Kmita, wojewoda lubelski, wnuk Piotra. Pod koniec XV wieku w Dubiecku funkcjonowały poza kościołem parafialnym kościół, szpital oraz kolegium kapłańskie mansjonarzy.
W 1551 roku przeniósł się Stanisław Mateusz Stadnicki z Niedźwiedzia do Dubiecka i zaczął popularyzować reformację w Przemyskim. Jako właściciel Dubiecka skasował dobra katolików, a kościół zamienił na zbór kalwiński. Pierwszym kaznodzieją został mianowany przez Stadnickiego Albert z Iłży, apostata. W Dubiecku znaleźli schronienie i protekcję dwaj reformatorzy, Jerzy Tobołka i Andrzej z Dynowa, obaj wyklęci przez kościół rzymskokatolicki oraz przebywał tu Wojciech z Iłży. W Dubiecku rozpoczęto odprawiać nabożeństwa luterańskie z liturgią po polsku i zaczęto szerzyć żywą propagandę różnowierstwa. W 1552 roku biskup Dziaduski rzucił na Stadnickiego ekskomunikę, pozbawiając go dostojeństw, honorów oraz dóbr ruchomych i nieruchomych. W odpowiedzi w 1554 r. Stadnicki zajął kościół katolicki w Dubiecku.
Stanisław Diabeł Stadnicki urodził się około 1551 roku w Dubiecku, jako pierwszy syn Stanisława Mateusza Stadnickiego, ożenionego z Barbarą, siostrą Samuela Zborowskiego. Wikary z Niedźwiedzia ochrzcił w obrzędzie luterańskim nowo narodzonego syna Stadnickiego. Po kilkudziesięciu latach dzięki protekcji Stanisława Stadnickiego w Dubiecku powstały szkoły dla młodzieży uczące zasad reformacji. Organizacją szkół zajmuje się w tym czasie przybyły z Krakowa Franciszek Stankar oraz Grzegorz Orszak. Okres reformacji przetrwał tu do roku 1588, kiedy to syn Stanisława Andrzej Stadnicki, pan włości Dubiecka zwrócił dobra kościelne katolikom. W roku 1588 Dubiecko przeszedł również w posiadanie rodu Krasickich z Siecina. Przez pewien czas proboszczem miejscowej parafii oraz przełożonym szpitala był ks. Andrzej Bobola, syn Hieronima i Katarzyny – kuzyn świętego Andrzeja Boboli.
Do roku 1624 funkcjonowała w Dubiecku drukarnia kalwińska prowadzona przez Jana Szeligę.
W roku 1626 Grzegorz Krasicki, przebudowując zamek, zburzył istniejący kościół, a następnie ufundował nową świątynię pw. Podwyższenia Krzyża Świętego na przedmieściach Dubiecka. Na początku XVIII wieku w jego miejscu powstał nowy, murowany kościół pw. św. Apostołów Szymona i Judy, którego konsekracji w 1755 dokona biskup przemyski Wacław Hieronim Sierakowski. Kościół ten powstał dzięki fundacji Anny ze Starzechowskich Krasickiej, której portret umieszczono w świątyni.
W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Dubiecku z Czerwonką byli Aleksander i Henryka hr. Krasiccy[11]. W 1893 właścicielem posiadłości tabularnej w Dubiecku był Isak Kanner[12]. Po Krasickich zamek w Dubiecku przeszedł prawem spadku na hrabiów Konarskich.
Podczas zaboru austriackiego przez pewien czas jako miasto wchodziło w skład obwodu sanockiego[13].
W 1880 miasto zamieszkiwało 690 katolików, 700 wyznawców judaizmu oraz 114 unitów.
Większość mieszkańców pod koniec XIX wieku trudniła się bednarstwem oraz szewstwem.
W II Rzeczypospolitej miejscowość w powiecie przemyskim w województwie lwowskim. Prawa miejskie miejscowość utraciła w roku 1934.
W latach 1941–1943 Niemcy, którym pomagała Ukraińska Policja Pomocnicza, zgładzili prawie wszystkich dubieckich Żydów. W 1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 10 Polaków[14].
Po II wojnie światowej w miejscowości ustawiono pomnik gen. Karola Świerczewskiego[15].
1 stycznia 2021 roku Dubiecko otrzymało prawa miejskie.
-
Pałac między 1823 i 1849
-
Ogród w Dubiecku, przed 1825
-
Chłopiec w stroju regionalnym z Dubiecka, 1838
Zabytki
edytujObiekty wpisane do rejestru zabytków[16]:
- Zespół zamkowo-pałacowy: pałac z oficyną i parkiem, ruiny zamku, fortyfikacje ziemne. Pałac klasycystyczny zbudowany przez Krasickich w obecnej formie w latach 1771–1790. Pałac zbudowano w miejscu zamku Stadnickich, który był otoczonym fosą czworobocznym założeniem z dziedzińcem. Następnie zamek został przebudowany na barokowy pałac, w którym w 1735 roku urodził się Ignacy Krasicki, późniejszy poeta i biskup warmiński. W 1909 r. powstała przy pałacu neogotycka dobudówka. Obecnie w pałacu mieści się hotel i restauracja. Park z unikatowymi gatunkami drzew (najokazalszy jest dąb szypułkowy o obwodzie pnia 633 cm w 2013 roku, posiadający wyjątkowo wysoki i walcowaty pień[17]), założony w XVIII w. przez Różę z Charczewskich, żonę Antoniego Krasickiego i bratową Ignacego Krasickiego.
- Cerkiew greckokatolicka pw. Podniesienia Krzyża Świętego, odnowiona przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dubieckiej i użytkowana jako Kresowy Dom Sztuki, miejsce imprez kulturalnych.
- Cmentarz komunalny (najstarsza część), z połowy XIX, z kaplicami: Mycielskich i Dembińskich z XIX/XX w., Konarskich i Krasickich, 1 połowy XIX w. i Krasickich i Weyssenwolfów z połowy XIX w.
Miejsca warte odwiedzenia
edytuj- Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny z 1934–1952 z XV-wieczną gotycką kropielnicą.
- Prywatne Muzeum Skamieniałości i Minerałów Roberta Szybiaka (ul. Krasickiego 3). Zawiera kilkaset okazów skamieniałości, głównie zebranych na Podkarpaciu. Unikatowym eksponatem jest ptak z oligocenu, znaleziony na Pogórzu Przemyskim.
Odniesienia w kulturze
edytujO Dubiecku pisali:
- Ignacy Krasicki
- Aleksander Fredro
- Franciszek Karpiński (tutaj powstała kolęda Bóg się rodzi)
- Aleksandra Konarska (hr. Krasicka)
Miasta partnerskie
edytujLudzie związani z Dubieckiem
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ GUS
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 236 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ .Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
- ↑ a b Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 548
- ↑ Dz.U. z 2020 r. poz. 1332
- ↑ Uchwała Nr 30/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu przemyskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193)
- ↑ Strona Dubiecka.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 49.
- ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, nr 264 z 19 listopada 1893.
- ↑ Zob.: Galicja pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym / skreślona przez Hipolita Stupnickiego. Z mapą. Lwów : nakładem autora, Drukarnia Zakładu narodowego im. Ossolińskich, 1849, s. 55–56.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 704, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka, 1988, s. 592. ISBN 83-217-2709-3.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2021-01-02].
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s. 292.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dubiecko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 187.
- Dubiecko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 445.
- Mapa katastralna miasteczka Dubiecko z 1852
- Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dubieckiej
- Pałac w Dubiecku – opis i fotogaleria
- Historia Żydów w Dubiecku na portalu Wirtualny Sztetl
- Zamek Dubiecko – strona obiektu
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona