Dekalog IV

Dwudziestoletnia Anka, studentka warszawskiej Akademii Teatralnej, odwozi ojca na lotnisko. W czasie jego nieobecności znajduje kopertę, opatrzoną napisem „Otworzyć po mojej śmierci”. Wbrew zaleceniu dziewczyna przecina ją, a w środku znajduje drugą, z listem, który – jak się okazuje – zostawiła jej matka, zmarła pięć dni po porodzie Anki^[1]. Przeglądając rodzinne pamiątki, natrafia na zdjęcie matki, na którym jest z innymi mężczyznami. Domyśla się, że Michał może nie być jej biologicznym ojcem. Nie otwiera jednak listu, ale – naśladując charakter pisma matki – pisze własny, zaadresowany do siebie samej, w którym ujawnia rzekomą rodzinną tajemnicę^[2] .

Gdy ojciec wraca z podróży, Anka mówi mu o znalezionej kopercie i cytuje fragment podrobionego przez siebie listu, z którego wynika, że nie jest jego córką. Zarzuca Michałowi oszustwo i świadome zatajenie prawdy. Rodzinna więź, łącząca dotychczas parę bohaterów, zostaje przecięta. W nowej sytuacji dojrzały, samotny mężczyzna i młoda dziewczyna starają się dociec, co naprawdę do siebie czują^[1]. Anka próbuje nawet uwieść Michała^[3], a w wyniku niepowodzenia – stara się namówić swojego chłopaka do małżeństwa^[2] .

Pewnego ranka Anka budzi się nagle, podbiega do okna i widzi Michała odchodzącego w kierunku przystanku autobusowego. Myśląc, że ten wyprowadza się z domu, zbiega na dół, zatrzymuje go i przyznaje się do swego oszustwa. Deklaruje przy tym, że nawet nie otworzyła koperty, którą znalazła. W ostatniej scenie filmu Michał i Anka palą list od matki, nie przeczytawszy go^[3][2] .

 

• Adrianna Biedrzyńska – Anka
• Janusz Gajos – Michał, ojciec Anki
• Artur Barciś – kajakarz
• Adam Hanuszkiewicz – profesor w Akademii Teatralnej
• Andrzej Blumenfeld – Adam, przyjaciel Michała
• Tomasz Kozłowicz – Jarek, chłopak Anki
• Elżbieta Kilarska – matka Jarka
• Helena Norowicz – okulistka
• Aleksander Bardini – ordynator
• Jan Tesarz – taksówkarz.

Dekalog IV jest nominalnie czwartą częścią cyklu filmów telewizyjnych Dekalog, nakręconych przez Krzysztofa Kieślowskiego według scenariusza napisanego przezeń wraz z adwokatem Krzysztofem Piesiewiczem. W pierwotnej wersji scenariusza, którą Piesiewicz obmyślił z Kieślowskim, biologiczny ojciec Anki miał zginąć w katastrofie lotniczej, lecz ostateczny zwrot fabularny miał polegać na powrocie tegoż w wyniku zmiany lotu jeszcze przed katastrofą. Tak obmyślony scenariusz jednak Piesiewicz i Kieślowski ostatecznie odrzucili, pozostawiając jedynie motyw tajemniczej koperty^[4]. Ów motyw miał podłoże autobiograficzne; Piesiewicz jeszcze za młodu przeżył traumę, gdy odnalazł w bibliotece rodziców kopertę z napisem „Otworzyć po mojej śmierci”, którą okazał się testament^[5]. Po latach w wywiadzie z Mikołajem Jazdonem Piesiewicz przyznawał: „Gdybyśmy dzisiaj pisali ten scenariusz, gdybym miał napisać jakąś nową jego wersję, skupiłbym się na pytaniu: czy wolno czytać cudze listy?”^[5]

Główną rolę Anki Kieślowski powierzył Adriannie Biedrzyńskiej, zaś rolę Michała odegrał Janusz Gajos. Za zdjęcia do filmu odpowiadał operator Krzysztof Pakulski^[6]. Telewizyjna premiera Dekalogu IV w Polsce odbyła się 25 maja 1990 roku^[7].

Françoise Aude, a za nią także Grażyna Stachówna, odbierały napięcie pomiędzy Anką a Michałem jako przejaw „pokusy kazirodczej”, ostatecznie przezwyciężonej przez bohaterów^[8] . Dominika Dobosz twierdziła, że pod tym względem „Symboliczne spalenie koperty jest przełomem. Ten, z pozoru nic nie znaczący akt, pociąga za sobą olbrzymie konsekwencje. Prowadzi bowiem do zerwania z przeszłością, prawda ukryta w kopercie zostaje zniszczona na zawsze. Wątpliwa przeszłość zostaje spalona do zera”^[9]. Ruth Perlmutter dowodziła, że końcowa decyzja obojga bohaterów daje im „szansę na znalezienie równowagi między biologicznym pytaniem bez odpowiedzi a wspólną emocjonalną historią ojca i córki”^[10]. Dwukrotne pojawienie się tajemniczego mężczyzny kreowanego przez Artura Barcisia najpierw pobudza Ankę do przemyślenia własnej relacji z Michałem, a następnie utwierdza ją w konieczności zachowania status quo^[11].

• DominikaD. Dobosz DominikaD., Bohater-widz–zero: zero Moralne dylematy bohaterów Dekalogu Krzysztofa Kieślowskiego, „Perspektywy Kultury” (16), 2016, s. 205–215 .
• MarekM. Haltof MarekM., The cinema of Krzysztof Kieślowski: variations on destiny and chance, London: Wallflower, 2004, ISBN 978-0-231-50402-7 .
• KrzysztofK. Kieślowski KrzysztofK., Dekalog, cztery, wyd. DVD, Warszawa: Telewizja Polska, 2015, ISBN 978-83-938849-5-7 .
• RuthR. Perlmutter RuthR., Testament of the Father: Kieslowski’s „The Decalogue”, „Film Criticism”, 22 (2), 1997, s. 51–65, ISSN 0163-5069, JSTOR: 44018907 [dostęp 2021-06-14] .
• KrzysztofK. Piesiewicz KrzysztofK., MikołajM. Jazdon MikołajM., Kieślowski. Od „Bez końca” do końca, Warszawa: Wielka Litera, 2021, ISBN 978-83-8032-528-9 .
• GrażynaG. Stachówna GrażynaG., Dekalog, cztery: list zza grobu, czyli pokusa kazirodcza, [w:] MarekM. Lis, MichałM. Legan (red.), Kieślowski czyta Dekalog, Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2014, s. 47–58, ISBN 978-83-63950-45-3 [dostęp 2021-06-14] .

• Dekalog IV w bazie IMDb (ang.)