Czerkasy
Czerkasy (ukr. Черкаси) – miasto w centralnej części Ukrainy, stolica obwodu czerkaskiego. Leży nad Dnieprem oraz nad brzegiem Krzemieńczuckiego Zbiornika Wodnego utworzonego przez spiętrzenie wód Dniepru.
 Hotel „Słowiański”, znany jako Błękitny Pałac | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
75 km² | ||||
| Wysokość |
94 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+ 380 (0)472 | ||||
| Kod pocztowy |
18000-499 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
CA | ||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
Położenie na mapie obwodu czerkaskiego  | |||||
 49°25′N 32°04′E/49,416667 32,066667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Historia
edytujMiejscowość została założona prawdopodobnie w XIII wieku na terenie Rusi Kijowskiej. Od XIV wieku znajdowała się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1569 roku zostało przyłączone do Korony Królestwa Polskiego. Było miastem królewskim i na zamku znajdowała się siedziba starosty[2].
Roku 1662 w mieście i w futorach mieszkało 1000 rodzin kozackich wolnych, które władzy starostów, a tym samym Rzplitej ulegać nie chciały. W zamku była katolicka kaplica. Mikołaj Potocki roku 1643 naznaczył w Czerkasach miejsce na kościół i klasztor XX. Dominikanów. Fundacya jego dla wojen nie przyszła do skutku. Do starostwa należały 3 miasta i 18 wsi. Książę Hieronim Sanguszko, wojewoda Wołyński był w 1765 r. Czerkaskim starostą. Przynosiło mu 130 000 złp. dochodu. Dwór starosty był w pięknem miejscu nad Dnieprem. Kozacy, jak wiemy z początku nie mieli żadnej organizacyi, nawet stałego przytułku. Stefan Batory r. 1578 dał im za Bohusławiem Trechtymirów z przyległościami, zamek zaś oddał na skład broni i pomieszczenie starszyzny. Odtąc miéć zaczęli hetmanów, oboźnego i pisarza, i obowiązani byli dawać 6000 ludzi regestrowych na służbę Rzplitej. Bohdan Różyński był ich hetmanem. (...)[3]
W dniu 22 maja 1593 roku podczas powstania Kosińskiego zamek starosty Aleksandra Wiśniowieckiego obległy oddziały powstańcze, jednakże szybkie przeciwuderzenie wyprowadzonej z zamku jazdy rozgromiło Kozaków i doprowadziło do śmierci Kosińskiego i upadku powstania.
Czerkasy w Rzeczypospolitej były miastem królewskim, w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym czerkaskim w województwie kijowskim[4], później siedziba powiatu czerkaskiego. W 1768 roku podczas koliszczyzny miasto zostało zdobyte i złupione.
Po II rozbiorze Polski znalazło się w guberni kijowskiej Imperium Rosyjskiego. Ludność w 1883 roku wynosiła 15,7 tys., a w 1897 – 26,6 tys.
Po rewolucji 1917 roku i powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej Czerkasy znalazły się w granicach państwa ukraińskiego. W 1919 razem z całym regionem zostały zajęte przez Armię Czerwoną i włączone do Ukraińskiej SRR. 16 maja 1919 roku Czerkasy zajęły oddziały atamana Hryhorjewa i popierających go chłopów zbuntowanych przeciwko bolszewikom[5]. W ciągu pięciu dni oddziały te zamordowały 700 żydowskich mieszkańców miasta[6]. Oddziały Hryhorjewa zostały wyparte z Czerkas jeszcze w maju 1919 roku przez 2 Dywizję 1 Armii Ukraińskiej[7]. W drugiej połowie roku region z Czerkasami został z kolei zajęty przez „białe” Siły Zbrojne Południa Rosji[8]. W sierpniu „biali” dokonali drugiego pogromu Żydów w mieście, zginęło wówczas dalsze 250 osób[6].
W latach 1922–1991 Czerkasy znajdowały się w granicach Ukraińskiej SRR.
Podczas II wojny światowej 22 sierpnia 1941 roku miasto zajęły wojska III Rzeszy[9].
Podczas okupacji hitlerowskiej, 12 października 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 7000 osób. W grudniu 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali. Sprawcami zbrodni było Einsatzkommando 5[10].
W 1943 roku Czerkasy były ważnym punktem łączności dla wojsk niemieckich (w mieście znajdował się jeden z czterech mostów kolejowych prowadzących przez Dniepr, miał on znaczenie strategiczne). Gdy wojska radzieckie zbliżyły się do miasta, most został częściowo zniszczony. W wyniku działań porucznika 7. Brygady Kolejowej Armii Czerwonej most został uratowany przed całkowitym zniszczeniem, a następnie odbudowany[11].
14 grudnia 1943 roku miasto zostało wyzwolone przez oddziały 254 Dywizji Strzeleckiej we współpracy z innymi oddziałami Armii Czerwonej[12].
Odbudowa miasta rozpoczęła się po zakończeniu walk i była kontynuowana podczas czwartego planu pięcioletniego (1946–1950)[13]. Od 1954 miasto było stolicą obwodu.
W 1991 wraz z ogłoszeniem niepodległości Ukrainy, miasto znalazło się automatycznie w granicach Ukrainy.
Zabytki
edytuj- Zamek w Czerkasach – nieistniejący
- Pałac Ślubów
- Błękitny Pałac – budynek d. Hotelu Słowiańskiego z pocz. XX w., obecnie siedziba Ukr-Soc-Banku
- Gmach gimnazjum męskiego z końca XIX w.
- Gmach gimnazjum żeńskiego z pocz. XX w.
- Remiza strażacka
- Dawna synagoga z końca XIX w.
- Domy i kamienice z XIX i XX w.
-
Pałac Ślubów
-
Błękitny Pałac
-
Gmach gimnazjum męskiego
-
Gmach gimnazjum żeńskiego
-
Remiza strażacka
-
Dawna synagoga
-
Kamienica z XIX w.
Gospodarka
edytujW mieście rozwinął się przemysł chemiczny, maszynowy, metalowy, elektrotechniczny, włókienniczy, odzieżowy, materiałów budowlanych oraz spożywczy[14].
Transport
edytujW mieście znajdują się stacja kolejowa Czerkasy oraz port lotniczy.
Religia
edytujW Czerkasach zawsze dominowała ludność prawosławna. Ze spisu powszechnego z 1765 wynika, że w tym czasie w Czerkasach były 3 cerkwie i 2 monastyry, żydowska bóżnica i przyzamkowa kaplica katolicka ufundowana w 1673 r. przez Michała Potockiego, nad którą opiekę sprawowała parafia moszneńska. Z danych ze spisu z 1910 r. wynika, że na ogólną liczbę 39 000 mieszkańców rzymscy katolicy byli czwartą, po prawosławnych, staroobrzędowcach i żydach grupą wierzących, liczącą 300 osób[15].
W latach 1994–2000 w Czerkasach wzniesiono największą cerkiew prawosławną na współczesnej (2013) Ukrainie – sobór św. Michała Archanioła, katedrę eparchii czerkaskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[16].
W 1997 biskup kijowsko-żytomierski Jan Purwiński erygował rzymskokatolicką parafię pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Czerkasach. Do parafii tej należało pod koniec 2012 r. ok. 200 osób[15].
Urodzeni w Czerkasach
edytuj- Jurij Illenko – ukraiński operator i reżyser filmowy
- Witold Lassota – polski dziennikarz, poseł na Sejm PRL
- Eugenia Lewicka – polska lekarka, fizjoterapeutka, jedna z prekursorów medycyny sportowej w Polsce; bliska znajoma Józefa Piłsudskiego
Miasta partnerskie
edytujBydgoszcz (od 2000 r.)
Santa Rosa
Sumgait
Przypisy
edytuj- ↑ Чисельність наявного населення на 1 січня 2022 року.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, Kraków 1873, na str. 644.
- ↑ Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 107.
- ↑ A. Miszyna, N. A. Grigorjew – ataman powstancew Chersonszcziny, „Nowyj Istoriczeskij Wiestnik”, styczeń 2007.
- ↑ a b E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 248–272. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Y. Slutsky: Cherkassy. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)]. (ang.).
- ↑ A. Adams, Bolsheviks..., s. 312.
- ↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 155–157.
- ↑ Черкассы // Украинская Советская Энциклопедия. том 12. Киев, «Украинская Советская энциклопедия», 1985. стр.206-207.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1592.
- ↑ П. А. Кабанов. Стальные перегоны. М., Воениздат, 1973. стр.215–216.
- ↑ Черкасская стрелковая дивизия // Советская военная энциклопедия. / ред. Н. В. Огарков. том 8. М., Воениздат, 1980. стр.451–452.
- ↑ Черкассы // Большая Советская Энциклопедия. / редколл., гл. ред. Б. А. Введенский. 2-е изд. том 47. М., Государственное научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1957. стр.150.
- ↑ Czerkasy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-19].
- ↑ a b dk. Jacek Jan Pawłowicz: Dzieje Kościoła rzymskokatolickiego w Czerkasach. Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)]. (pol.).
- ↑ ЧЕРКАСИ. Найбільший храм України відзначив престольне свято.
Linki zewnętrzne
edytuj- Rzeczpospolita wirtualna – historia Czerkas w I Rzeczypospolitej, zdjęcia i obrazy Czerkas
- Mapa topograficzna 1:100 000. [zarchiwizowane z tego adresu].
- Historia Żydów w Czerkasach na portalu Wirtualny Sztetl
- Czerkasy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 802.