Bartodzieje (Bydgoszcz)

Jednostka urbanistyczna Bartodzieje usytuowana jest w centralnej części miasta i zaliczana do osiedli tzw. Dolnego Tarasu Bydgoszczy. Sąsiaduje od południa poprzez rzekę Brdę z osiedlem Kapuściska, od wschodu i częściowo północy z osiedlem Bydgoszcz Wschód, od północnego zachodu z Osiedlem Leśnym, zaś od zachodu z Bielawami i Skrzetuskiem.

Pod względem fizycznogeograficznym osiedle leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Miasto Bydgoszcz. Południowe obrzeża osiedla należą do Miejskiej Doliny Brdy (terasy I-II ok. 30–40 m n.p.m.), część środkowa leży na terasie III (43 m n.p.m.), zaś północna na piaszczystej terasie VI (54 m n.p.m.)^[2]. Teren nachylony jest łagodnie z północy na południe. Granice teras nie są wyraźne, z wyjątkiem północnych obrzeży Bartodziejów, gdzie występuje granica między plejstoceńską pradoliną Wisły a holoceńską doliną Brdy. W południowej części osiedla w podłożu płytko (0,8–2 m) zalegają iły trzeciorzędowe, które miejscowo są odsłonięte (rejon jez. Balaton) w wyniku erozji wód płynących, które zmyły powierzchniowe osady czwartorzędowe.

Historycznie w skład obecnej jednostki urbanistycznej wchodzą: większość obszaru gminy Bartodzieje Wielkie (200 ha) wcielonej do miasta Bydgoszczy 1 kwietnia 1920 roku oraz zachodni fragment gminy Kapuściska Małe również włączonej w 1920 roku^[3]

W 1970 roku Bartodzieje zamieszkiwało 10 tys. osób, 20 lat później – 29,7 tys.^[4] Wzrost liczby ludności związany był z urbanizacją terenu, budową osiedli mieszkaniowych. W kolejnych latach liczba mieszkańców spadała: w 1998 roku wynosiła 28,4 tys. osób, a w 2007 roku – 24,4 tys.^[5] W latach 2007–2012 liczba ludności pozostawała na stałym poziomie 24,4 tys. osób^[1].

Wieś królewska starostwa bydgoskiego położona była w końcu XVI wieku w powiecie bydgoskim województwa inowrocławskiego^[6]. Osiedle Bartodzieje to dawna wieś Bartodzieje Wielkie (niem. Gross Bartelsee), którą na początku XX w. zamieszkiwało 331 mieszkańców^[7]. W 1920 roku została przyłączona do miasta Bydgoszczy. Według jednej z teorii nazwa Bartodzieje pochodzi od słów „bardo” lub „bata”, czyli rodzaju broni, którą niegdyś wyrabiano na tych terenach. Inna teoria mówi o pochodzeniu słowa Bartodzieje od bartnictwa, ponieważ dawniej znajdowało się tutaj wielu pszczelarzy.

W roku 1965 powstał plan generalnej rozbudowy i przeobrażenia osiedla w nowoczesną dzielnicę mieszkaniową, ponieważ do tego czasu znajdowały się tutaj głównie gospodarstwa rolne. Jedyne zakłady produkcyjne, szkoły i lokale gastronomiczne znajdowały się w okolicach ulicy Fordońskiej.

W 2019 Spółka JHM Development wystąpiła o pozwolenie na budowę u zbiegu ul. Fordońskiej i Żabiej, w pobliżu siedziby Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz kompleksu biurowego Arkada Business o wysokości 45 m, trzech budynków mieszkaniowych z funkcją usługową o nazwie Aura Towers. Ostateczny projekt przewiduje jednak powstanie 2 obiektów 16-piętrowych i jednego 7-piętrowego^[8].

W 2020 przy ul. Ceramicznej, przy zbiorniku "Balaton" zakończono budowę innego budynku mieszkalnego o segmentowej konstrukcji, którego najwyższa 10-piętrowa część ma 35 metrów wysokości, natomiast sąsiadująca z pobliskim osiedlem domków jednorodzinnych część zachodnia posiada trzy piętra^[9]. W tym samym roku Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego zleciło budowę dwóch pięciokondygnacyjnych budynków z 90 mieszkaniami przy ul. Swarzewskiej, których projekt wyłoniono w drodze konkursu architektonicznego^[10] i które ukończono w 2022^[11].

Na terenie Bartodziejów znajduje się 9 ha terenów zieleni urządzonej^[12]. Głównym obszarem rekreacyjnym jest akwen Balaton, otoczony bulwarem oraz terenami zieleni. W odległości około 1 km poprzez osiedle Bydgoszcz Wschód możliwy jest dostęp do Lasu Gdańskiego, zaś południową granicą osiedla jest rzeka Brda, gdzie planowana jest budowa bulwaru, ścieżki rowerowej oraz przystanków Tramwaju Wodnego. Obszar nadrzeczny o powierzchni ok. 4 ha jest potencjalnym miejscem rekreacji rodzinnej o wymiarze ponadlokalnym^[12].

Osiedle dysponuje kilkoma obiektami sportowymi, m.in. basenem krytym (przy Zespole Szkół Medycznych przy ul. Swarzewskiej)^[13], kompleksem Orlik 2012, kortem tenisowym, strzelnicą oraz przystanią żeglarską na Balatonie.

Osiedle posiada drogi rowerowe biegnące wzdłuż al. Stefana Wyszyńskiego oraz wzdłuż Kamiennej. Studium transportowe Bydgoszczy przewiduje rozbudowę dróg rowerowych (w postaci pasów rowerowych) m.in. wzdłuż ul. Skłodowskiej-Curie i Łęczyckiej. Wzdłuż brzegu Brdy planowana jest budowa drogi rowerowej łączącej Stare Miasto z Fordonem nad Wisłą^[12].

Na terenie Bartodziejów znajduje się kilka pomników przyrody, zlokalizowanych głównie przy ul. Fordońskiej: katalpa zwyczajna oraz perełkowiec japoński^[14].

• oświatowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 32 im. Floriana Kaji przy ul. Bałtyckiej (Zespół Szkół 21)
  • Szkoła Podstawowa nr 14 im. Władysława Sikorskiego przy ul. Żmudzkiej
  • Zespół Szkół Handlowych przy ul. Gajowej
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych przy ul. Gajowej
  • Zespół Szkół Samochodowych przy ul. Powstańców Wielkopolskich
  • VIII Liceum Ogólnokształcące im. dra Emila Warmińskiego przy ul. Swarzewskiej
  • XII Liceum Ogólnokształcące przy ul. Kijowskiej (aktualnie część Zespołu Szkół nr 24, ul. Puszczykowa 11)
• Parafie rzymskokatolickie:
  • Matki Bożej Zwycięskiej przy ul. Bartosza Głowackiego
  • Matki Boskiej Częstochowskiej przy ul. Żmudzkiej
  • Matki Boskiej Ostrobramskiej przy ul. Kijowskiej
• służby zdrowia:
  • Przychodnia Rejonowa „Bartodzieje” przy ul. Koszalińskiej
  • Kolejowa Rejonowa Przychodnia Lekarska przy ul. Bartosza Głowackiego

• Balaton – dawna glinianka, obecnie akwen z fontannami, letnimi wieczorami podświetlonymi, wokół ścieżki spacerowe i ławeczki, położony między ulicami Polanką, Swarzewską i Skłodowskiej-Curie
• jedyne (poza znajdującymi się na Błoniu) mrówkowce (galeriowce) w mieście, przy ul. Skłodowskiej-Curie. Powstały w l. 70. Każdy z nich posiada 464 mieszkania.

Blisko północnej granicy osiedla biegnie droga krajowa 80, zachodnią granicę zaś stanowi droga 5 (E261).

Obok drogi nr 80 przebiega linia kolejowa nr 18 (Kutno-Piła Główna), na której funkcjonuje przystanek Bydgoszcz Bielawy, oraz linia kolejowa nr 201.

• 55: Skorupki - Morska
• 59: Błonie - Kapuściska (w oznaczonych kursach do Łęgnowa)
• 60: Błonie - Morska
• 64: Barwna - Przemysłowa
• 65: Nad Wisłą - Dworzec Leśne
• 67: Rycerska - Łęczycka
• 69: Tatrzańskie - Błonie
• 71: Rekinowa - Morska
• 77: Niklowa - Morska
• 83: Czyżkówko - Tatrzańskie
• 89: Tatrzańskie - Błonie

• 32N: Dworzec Błonie - Tatrzańskie (w oznaczonych kursach do Łoskoń/Zajezdnia)
• 33N: Piaski - Tatrzańskie (w oznaczonych kursach do Łoskoń/Zajezdnia)

• 3: Łoskoń – Wilczak
• 5: Łoskoń – Rycerska
• 7: Łoskoń– Kapuściska
• 10: Niepodległości – Las Gdański P+R
• 11:Niepodległości - Bielawy

• Bartodzieje (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 112 .